[Ille ego, qui quondam gracili modulatus avena
carmen, et egressus silvis vicina coëgi,
ut quamvis avido parerent arva colono,
gratum opus agricolis, at nunc horrentia Martis].
Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
Italiam fato profugus Laviniaque venit
litora, multum ille et terris iactatus et alto,
vi superum, saevae memorem Iunonis ob iram,
multa quoque et bello passus, dum conderet urbem
inferretque deos Latio, genus unde Latinum
Albanique patres atque altae moenia Romae.
Musa, mihi causas memora, quo numine laeso
quidve dolens regina deum tot volvere casus
insignem pietate virum, tot adire labores
impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?
Urbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni)
Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe
ostia, dives opum studiisque asperrima belli;
quam Iuno fertur terris magis omnibus unam
posthabita coluisse Samo: | hic illius arma,
hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,
si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Troiano sanguine duci
audierat, Tyrias olim quae verteret arces;
hinc populum late regem belloque superbum
venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.
Id metuens veterisque memor Saturnia belli,
prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis:
necdum etiam causae irarum saevique dolores
exciderant animo; manet alta mente repostum
iudicium Paridis spretaeque iniuria formae
et genus invisum et rapti Ganymedis honores:
his accensa super iactatos aequore toto
Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli,
arcebat longe Latio, multosque per annos
errabant acti fatis maria omnia circum.
Tantae molis erat Romanam condere gentem.
Vix e conspectu Siculae telluris in altum
vela dabant laeti et spumas salis aere ruebant,
cum Iuno aeternum servans sub pectore volnus
haec secum: "Mene incepto desistere victam
nec posse Italia Teucrorum avertere regem?
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem
Argivum atque ipsos potuit submergere ponto
unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?
Ipsa Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem
disiecitque rates evertitque aequora ventis,
illum exspirantem transfixo pectore flammas
turbine corripuit scopuloque infixit acuto;
ast ego, quae divom incedo regina Iovisque
et soror et coniunx, una cum gente tot annos
bella gero. Et quisquam numen Iunonis adorat
praeterea aut supplex aris imponet honorem?"
Talia flammato secum dea corde volutans
nimborum in patriam, loca feta furentibus Austris,
Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro
luctantis ventos tempestatesque sonoras
imperio premit ac vinclis et carcere frenat.
Illi indignantes magno cum murmure montis
circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce
sceptra tenens mollitque animos et temperat iras.
Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum
quippe ferant rapidi secum verrantque per auras:
sed pater omnipotens speluncis abdidit atris
hoc metuens molemque et montis insuper altos
imposuit, regemque dedit qui foedere certo
et premere et laxas sciret dare iussus habenas.
Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:
"Aeole (namque tibi divom pater atque hominum rex
et mulcere dedit fluctus et tollere vento),
gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,
Ilium et Italiam portans victosque penatis:
incute vim ventis submersasque obrue puppes,
aut age diversos et dissice corpora ponto.
Sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae,
quarum quae forma pulcherrima Deiopea,
conubio iungam stabili propriamque dicabo,
omnis ut tecum meritis pro talibus annos
exigat et pulchra faciat te prole parentem".
Aeolus haec contra: "Tuus, o regina, quid optes,
explorare labor; mihi iussa capessere fas est.
Tu mihi quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque
concilias, tu das epulis accumbere divom
nimborumque facis tempestatumque potentem".
Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem
impulit in latus: ac venti velut agmine facto,
qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.
Incubuere mari totumque a sedibus imis
una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus et vastos volvunt ad litora fluctus.
Insequitur clamorque virum stridorque rudentum.
Eripiunt subito nubes caelumque diemque
Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra;
intonuere poli et crebris micat ignibus aether
praesentemque viris intentant omnia mortem.
Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra;
ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas
talia voce refert: "O terque quaterque beati,
quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis
Tydide! mene Iliacis occumbere campis
non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra,
saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens
Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis
scuta virum galeasque et fortia corpora volvit!"
Talia iactanti stridens Aquilone procella
velum adversa ferit fluctusque ad sidera tollit.
Franguntur remi; tum prora avertit et undis
dat latus: insequitur cumulo praeruptus aquae mons.
Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens
terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis.
Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet
(saxa vocant Itali, mediis quae in fluctibus, Aras,
dorsum immane mari summo), tris Eurus ab alto
in brevia et Syrtis urguet (miserabile visu)
inliditque vadis atque aggere cingit harenae.
Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,
ipsius ante oculos ingens a vertice pontus
in puppim ferit: excutitur pronusque magister
volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem
torquet agens circum et rapidus vorat aequore vortex.
Apparent rari nantes in gurgite vasto,
arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas.
Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achatae
et qua vectus Abas et qua grandaevos Aletes,
vicit hiemps; laxis laterum compagibus omnes
accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.
Interea magno misceri murmure pontum
emissamque hiemem sensit Neptunus et imis
stagna refusa vadis, graviter commotus, et alto
prospiciens summa placidum caput extulit unda.
Disiectam Aeneae toto videt aequore classem,
fluctibus oppressos Troas caelique ruina.
Nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.
Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:
"Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?
iam caelum terramque meo sine numine, venti,
miscere et tantas audetis tollere moles?
Quos ego! sed motos praestat componere fluctus.
Post mihi non simili poena commissa luetis.
Maturate fugam regique haec dicite vestro:
non illi imperium pelagi saevumque tridentem,
sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,
vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula
Aeolus et clauso ventorum carcere regnet".
Sic ait et dicto citius tumida aequora placat
collectasque fugat nubes solemque reducit.
Cymothoë simul et Triton adnixus acuto
detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti
et vastas aperit Syrtis et temperat aequor
atque rotis summas levibus perlabitur undas.
Ac veluti in magno populo cum saepe coorta est
seditio saevitque animis ignobile vulgus,
iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat:
tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem
conspexere, silent arrectisque auribus adstant;
ille regit dictis animos et pectora mulcet:
sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam
prospiciens genitor caeloque invectus aperto
flectit equos curruque volans dat lora secundo.
Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu
contendunt petere et Libyae vertuntur ad oras.
Est in secessu longo locus: insula portum
efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto
frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.
Hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur
in caelum scopuli, quorum sub vertice late
aequora tuta silent; tum silvis scaena coruscis
desuper horrentique atrum nemus imminet umbra.
Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum:
intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,
Nympharum domus. Hic fessas non vincula navis
ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.
Huc septem Aeneas collectis navibus omni
ex numero subit, ac magno telluris amore
egressi optata potiuntur Troes harena
et sale tabentis artus in litore ponunt.
Ac primum silici scintillam excudit Achates
succepitque ignem foliis atque arida circum
nutrimenta dedit rapuitque in fomite flammam.
Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma
expediunt fessi rerum frugesque receptas
et torrere parant flammis et frangere saxo.
Aeneas scopulum interea conscendit et omnem
prospectum late pelago petit, Anthea si quem
iactatum vento videat Phrygiasque biremis
aut Capyn aut celsis in puppibus arma Caici.
Navem in conspectu nullam, tris litore cervos
prospicit errantis; hos tota armenta secuntur
a tergo et longum per vallis pascitur agmen.
Constitit hic arcumque manu celerisque sagittas
corripuit fidus quae tela gerebat Achates,
ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis
cornibus arboreis, sternit, tum volgus et omnem
miscet agens telis nemora inter frondea turbam;
nec prius abstitit, quam septem ingentia victor
corpora fundat humi et numerum cum navibus aequet;
hinc portum petit et socios partitur in omnis.
Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes
litore Trinacrio dederatque abeuntibus, heros
dividit et dictis maerentia pectora mulcet:
"O socii (neque enim ignari sumus ante malorum),
o passi graviora, dabit deus hic quoque finem.
Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis
accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa
experti: revocate animos maestumque timorem
mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit.
Per varios casus per tot discrimina rerum
tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas
ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.
Durate et vosmet rebus servate secundis".
Talia voce refert curisque ingentibus aeger
spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.
Illi se praedae accingunt dapibusque futuris:
tergora diripiunt costis et viscera nudant;
pars in frusta secant veribusque trementia figunt,
litore aëna locant alii flammasque ministrant.
Tum victu revocant viris fusique per herbam
implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.
Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,
amissos longo socios sermone requirunt
spemque metumque inter dubii, seu vivere credant
sive extrema pati nec iam exaudire vocatos.
Praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti,
nunc Amyci casum gemit et crudelia secum
fata Lyci fortemque Gyan fortemque Cloanthum.
Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo
despiciens mare velivolum terrasque iacentis
litoraque et latos populos, sic vertice caeli
constitit et Libyae defixit lumina regnis.
Atque illum talis iactantem pectore curas
tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis
adloquitur Venus: "O qui res hominumque deumque
aeternis regis imperiis et fulmine terres,
quid meus Aeneas in te committere tantum,
quid Troes potuere, quibus tot funera passis
cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?
Certe hinc Romanos olim volventibus annis,
hinc fore ductores revocato a sanguine Teucri,
qui mare, qui terras omnis dicione tenerent,
pollicitus: quae te, genitor, sententia vertit?
Hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas
solabar fatis contraria fata rependens;
nunc eadem fortuna viros tot casibus actos
insequitur. Quem das finem, rex magne, laborum?
Antenor potuit mediis elapsus Achivis
Illyricos penetrare sinus atque intuma tutus
regna Liburnorum et fontem superare Timavi,
unde per ora novem vasto cum murmure montis
it mare proruptum et pelago premit arva sonanti.
Hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit
Teucrorum et genti nomen dedit armaque fixit
Troia, nunc placida compostus pace quiescit:
nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem,
navibus (infandum!) amissis unius ob iram
prodimur atque Italis longe disiungimur oris.
Hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?"
Olli subridens hominum sator atque deorum
voltu, quo caelum tempestatesque serenat,
oscula libavit natae, dehinc talia fatur:
"Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum
fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini
moenia sublimemque feres ad sidera caeli
magnanimum Aenean; neque me sententia vertit.
Hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,
longius, et volvens fatorum arcana movebo)
bellum ingens geret Italia populosque ferocis
contundet moresque viris et moenia ponet,
tertia dum Latio regnantem viderit aestas
ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.
At puer Ascanius, quoi nunc cognomen Iulo
additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),
triginta magnos volvendis mensibus orbis
imperio explebit regnumque ab sede Lavini
transferet et Longam multa vi muniet Albam.
Hic iam ter centum totos regnabitur annos
gente sub Hectorea, donec regina sacerdos
Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem.
Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus
Romulus excipiet gentem et Mavortia condet
moenia Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum nec tempora pono,
imperium sine fine dedi. Quin aspera Iuno,
quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat,
consilia in melius referet mecumque fovebit
Romanos, rerum dominos gentemque togatam.
Sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas,
cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas
servitio premet ac victis dominabitur Argis.
Nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
imperium Oceano, famam qui terminet astris,
Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
Hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum
accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
Aspera tum positis mitescent saecula bellis:
cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
claudentur Belli portae; Furor impius intus
saeva sedens super arma et centum vinctus aenis
post tergum nodis fremet horridus ore cruento".
Haec ait et Maia genitum demittit ab alto,
ut terrae utque novae pateant Karthaginis arces
hospitio Teucris, ne fati nescia Dido
finibus arceret. Volat ille per aëra magnum
remigio alarum ac Libyae citus adstitit oris.
Et iam iussa facit ponuntque ferocia Poeni
corda volente deo; in primis regina quietum
accipit in Teucros animum mentemque benignam.
At pius Aeneas per noctem plurima volvens,
ut primum lux alma datast, exire locosque
explorare novos, quas vento accesserit oras,
qui teneant (nam inculta videt), hominesne feraene,
quaerere constituit sociisque exacta referre.
Classem in convexo nemorum sub rupe cavata
arboribus clausam circum atque horrentibus umbris
occulit; ipse uno graditur comitatus Achate
bina manu lato crispans hastilia ferro.
Cui mater media sese tulit obvia silva,
virginis os habitumque gerens et virginis arma,
Spartanae vel qualis equos Threissa fatigat
Harpalyce volucremque fuga praevertitur Hebrum.
Namque humeris de more habilem suspenderat arcum
venatrix dederatque comam diffundere ventis,
nuda genu nodoque sinus collecta fluentis.
Ac prior: "Heus" inquit "iuvenes, monstrate, mearum
vidistis si quam hic errantem forte sororum
succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,
aut spumantis apri cursum clamore prementem".
Sic Venus, et Veneris contra sic filius orsus:
"Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum,
o ... quam te memorem, virgo? namque haut tibi voltus
mortalis, nec vox hominem sonat; o, dea, certe
(an Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?),
sis felix nostrumque leves, quaecumque, laborem
et quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris
iactemur, doceas: ignari hominumque locorumque
erramus, vento huc vastis et fluctibus acti.
Multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra".
Tum Venus: "Haut equidem tali me dignor honore;
virginibus Tyriis mos est gestare pharetram
purpureoque alte suras vincire coturno.
Punica regna vides, Tyrios et Agenoris urbem;
sed fines Libyci, genus intractabile bello.
Imperium Dido Tyria regit urbe profecta,
germanum fugiens. Longa est iniuria, longae
ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri
Phoenicum et magno miserae dilectus amore,
cui pater intactam dederat primisque iugarat
ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnis.
Quos inter medius venit furor. Ille Sychaeum
impius ante aras atque auri caecus amore
clam ferro incautum superat, securus amorum
germanae; factumque diu celavit et aegram
multa malus simulans vana spe lusit amantem.
Ipsa sed in somnis inhumati venit imago
coniugis ora modis attollens pallida miris;
crudelis aras traiectaque pectora ferro
nudavit caecumque domus scelus omne retexit.
Tum celerare fugam patriaque excedere suadet
auxiliumque viae veteres tellure recludit
thensauros, ignotum argenti pondus et auri.
His commota fugam Dido sociosque parabat.
Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni
aut metus acer erat; navis, quae forte paratae,
corripiunt onerantque auro. Portantur avari
Pygmalionis opes pelago; dux femina facti.
Devenere locos, ubi nunc ingentia cernes
moenia surgentemque novae Karthaginis arcem,
mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
taurino quantum possent circumdare tergo.
Sed vos qui tandem? Quibus aut venistis ab oris?
Quove tenetis iter?". Quaerenti talibus ille
suspirans imoque trahens a pectore vocem:
"O dea, si prima repetens ab origine pergam
et vacet annalis nostrorum audire laborum,
ante diem clauso componet Vesper Olympo.
Nos Troia antiqua, si vestras forte per auris
Troiae nomen iit, diversa per aequora vectos
forte sua Libycis tempestas appulit oris.
Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penates
classe veho mecum, fama super aethera notus;
Italiam quaero patriam et genus ab Iove magno.
Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor
matre dea monstrante viam data fata secutus;
vix septem convolsae undis Euroque supersunt.
Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,
Europa atque Asia pulsus". Nec plura querentem
passa Venus medio sic interfata dolore est:
"Quisquis es, haut, credo, invisus caelestibus auras
vitalis carpis, Tyriam qui adveneris urbem;
perge modo atque hinc te reginae ad limina perfer.
Namque tibi reduces socios classemque relatam
nuntio et in tutum versis Aquilonibus actam,
ni frustra augurium vani docuere parentes.
Aspice bis senos laetantis agmine cycnos,
aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto
turbabat caelo; nunc terras ordine longo
aut capere aut captas iam despectare videntur:
ut reduces illi ludunt stridentibus alis
et coetu cinxere polum cantusque dedere,
haut aliter puppesque tuae pubesque tuorum
aut portum tenet aut pleno subit ostia velo.
Perge modo et, qua te ducit via, derige gressum".
Dixit et avertens rosea cervice refulsit
ambrosiaeque comae divinum vertice odorem
spiravere; pedes vestis defluxit ad imos,
et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrem
adgnovit, tali fugientem est voce secutus:
"Quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis
ludis imaginibus? Cur dextrae iungere dextram
non datur ac veras audire et reddere voces?"
Talibus incusat gressumque ad moenia tendit.
At Venus obscuro gradientis aëre saepsit
et multo nebulae circum dea fudit amictu,
cernere ne quis eos neu quis contingere posset
molirive moram aut veniendi poscere causas.
Ipsa Paphum sublimis abit sedesque revisit
laeta suas, ubi templum illi centumque Sabaeo
ture calent arae sertisque recentibus halant.
Corripuere viam interea, qua semita monstrat.
Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi
imminet adversasque aspectet desuper arces.
Miratur molem Aeneas, magalia quondam,
miratur portas strepitumque et strata viarum.
Instant ardentes Tyrii: pars ducere muros
molirique arcem et manibus subvolvere saxa,
pars optare locum tecto et concludere sulco;
iura magistratusque legunt sanctumque senatum.
Hic portus alii effodiunt, hic alta theatris
fundamenta petunt alii immanisque columnas
rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.
Qualis apes aestate nova per florea rura
exercet sub sole labor, cum gentis adultos
educunt fetus, aut cum liquentia mella
stipant et dulci distendunt nectare cellas,
aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto
ignavum fucos pecus a praesepibus arcent;
fervet opus redolentque thymo flagrantia mella.
"O fortunati, quorum iam moenia surgunt!"
Aeneas ait et fastigia suspicit urbis.
Infert se saeptus nebula (mirabile dictu)
per medios miscetque viris neque cernitur ulli.
Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae,
quo primum iactati undis et turbine Poeni
effodere loco signum, quod regia Iuno
monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello
egregiam et facilem victu per saecula gentem.
Hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido
condebat, donis opulentum et numine divae,
aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque
aere trabes, foribus cardo stridebat aenis.
Hoc primum in luco nova res oblata timorem
leniit, hic primum Aeneas sperare salutem
ausus et adflictis melius confidere rebus.
Namque sub ingenti lustrat dum singula templo
reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi,
artificumque manus inter se operumque laborem
miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas
bellaque iam fama totum volgata per orbem,
Atridas Priamumque et saevom ambobus Achillem.
Constitit et lacrimans: "Quis iam locus" inquit, "Achate,
quae regio in terris nostri non plena laboris?
En Priamus. Sunt hic etiam sua praemia laudi,
sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
Solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem".
Sic ait atque animum pictura pascit inani
multa gemens largoque umectat flumine voltum.
Namque videbat uti bellantes Pergama circum
hac fugerent Grai, premeret Troiana iuventus;
hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.
Nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis
adgnoscit lacrimans, primo quae prodita somno
Tydides multa vastabat caede cruentus,
ardentisque avertit equos in castra priusquam
pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.
Parte alia fugiens amissis Troilus armis,
infelix puer atque impar congressus Achilli,
fertur equis curruque haeret resupinus inani,
lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur
per terram et versa pulvis inscribitur hasta.
Interea ad templum non aequae Palladis ibant
crinibus Iliades passis peplumque ferebant
suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis;
diva solo fixos oculos aversa tenebat.
Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros
exanimumque auro corpus vendebat Achilles.
Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,
ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici
tendentemque manus Priamum conspexit inermis.
Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis
Eoasque acies et nigri Memnonis arma.
Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis
Penthesilea furens mediisque in milibus ardet,
aurea subnectens exsectae cingula mammae,
bellatrix, audetque viris concurrere virgo.
Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,
dum stupet obtutuque haeret defixus in uno,
regina ad templum, forma pulcerrima Dido,
incessit magna iuvenum stipante caterva.
Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi
exercet Diana choros, quam mille secutae
hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram
fert umero gradiensque deas supereminet omnis
(Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus):
talis erat Dido, talem se laeta ferebat
per medios instans operi regnisque futuris.
Tum foribus divae, media testudine templi,
saepta armis solioque alte subnixa resedit.
Iura dabat legesque viris operumque laborem
partibus aequabat iustis aut sorte trahebat:
cum subito Aeneas concursu accedere magno
Anthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum
Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo
dispulerat penitusque alias avexerat oras.
Obstipuit simul ipse, simul percussus Achates
laetitiaque metuque; avidi coniungere dextras
ardebant, sed res animos incognita turbat.
Dissimulant et nube cava speculantur amicti,
quae fortuna viris, classem quo litore linquant,
quid veniant: cunctis nam lecti navibus ibant
orantes veniam et templum clamore petebant.
Postquam introgressi et coram data copia fandi,
maximus Ilioneus placido sic pectore coepit:
"O regina, novam cui condere Iuppiter urbem
iustitiaque dedit gentis frenare superbas,
Troes te miseri, ventis maria omnia vecti,
oramus: prohibe infandos a navibus ignis,
parce pio generi et propius res aspice nostras.
Non nos aut ferro Libycos populare penatis
venimus aut raptas ad litora vertere praedas;
non ea vis animo nec tanta superbia victis.
Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt,
terra antiqua, potens armis atque ubere glebae;
Oenotri coluere viri; nunc fama minores
Italiam dixisse ducis de nomine gentem.
Hic cursus fuit,
cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion
in vada caeca tulit penitusque procacibus Austris
perque undas superante salo perque invia saxa
dispulit: huc pauci vestris adnavimus oris.
Quod genus hoc hominum? Quaeve hunc tam barbara morem
permittit patria? Hospitio prohibemur harenae;
bella cient primaque vetant consistere terra.
Si genus humanum et mortalia temnitis arma,
at sperate deos memores fandi atque nefandi.
Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter
nec pietate fuit nec bello maior et armis.
Quem si fata virum servant, si vescitur aura
aetheria neque adhuc crudelibus occubat umbris,
non metus, officio nec te certasse priorem
paeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbes
armaque Troianoque a sanguine clarus Acestes.
Quassatam ventis liceat subducere classem
et silvis aptare trabes et stringere remos,
si datur Italiam sociis et rege recepto
tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus;
sin absumpta salus et te, pater optume Teucrum,
pontus habet Libyae nec spes iam restat Iuli,
at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,
unde huc advecti, regemque petamus Acesten."
Talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant
Dardanidae.
Tum breviter Dido voltum demissa profatur:
"Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.
Res dura et regni novitas me talia cogunt
moliri et late finis custode tueri.
Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem
virtutesque virosque aut tanti incendia belli?
Non obtunsa adeo gestamus pectora Poeni,
nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.
Seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva
sive Erycis finis regemque optatis Acesten,
auxilio tutos dimittam opibusque iuvabo.
Voltis et his mecum pariter considere regnis?
Urbem quam statuo, vestra est; subducite navis;
Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem
adforet Aeneas! Equidem per litora certos
dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,
si quibus eiectus silvis aut urbibus errat".
His animum arrecti dictis et fortis Achates
et pater Aeneas iamdudum erumpere nubem
ardebant. Prior Aenean compellat Achates:
"Nate dea, quae nunc animo sententia surgit?
omnia tuta vides, classem sociosque receptos.
Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi
submersum; dictis respondent cetera matris".
Vix ea fatus erat, cum circumfusa repente
scindit se nubes et in aethera purgat apertum.
Restitit Aeneas claraque in luce refulsit
os umerosque deo similis; namque ipsa decoram
caesariem nato genetrix lumenque iuventae
purpureum et laetos oculis adflarat honores:
quale manus addunt ebori decus aut ubi flavo
argentum Pariusve lapis circumdatur auro.
Tum sic reginam adloquitur cunctisque repente
inprovisus ait: "Coram, quem quaeritis, adsum
Troius Aeneas, Libycis ereptus ab undis.
O sola infandos Troiae miserata labores,
quae non, reliquias Danaum, terraeque marisque
omnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos,
urbe, domo socias, grates persolvere dignas
non opis est nostrae, Dido, nec quidquid ubique est
gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.
Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid
usquam iustitiae est, et mens sibi conscia recti,
praemia digna ferant. Quae te tam laeta tulerunt
saecula? Qui tanti talem genuere parentes?
In freta dum fluvii current, dum montibus umbrae
lustrabunt convexa, polus dum sidera pascet,
semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,
quae me cumque vocant terrae". Sic fatus amicum
Ilionea petit dextra laevaque Serestum,
post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum.
Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido,
casu deinde viri tanto, et sic ore locuta est:
"Quis te, nate dea, per tanta pericula casus
insequitur? Quae vis immanibus applicat oris?
Tune ille Aeneas quem Dardanio | Anchisae
alma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undam?
Atque equidem Teucrum memini Sidona venire
finibus expulsum patriis, nova regna petentem
auxilio Beli; genitor tum Belus opimam
vastabat Cyprum et victor dicione tenebat.
Tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis
Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi.
Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat
seque ortum antiqua Teucrorum a stirpe volebat.
Quare agite, o tectis, iuvenes, succedite nostris.
Me quoque per multos similis fortuna labores
iactatam hac demum voluit consistere terra;
non ignara mali miseris succurrere disco".
Sic memorat; simul Aenean in regia ducit
tecta, simul divom templis indicit honorem.
Nec minus interea sociis ad litora mittit
viginti tauros, magnorum horrentia centum
terga suum, pinguis centum cum matribus agnos,
munera laetitiamque diei.
Ac domus interior regali splendida luxu
instruitur, mediisque parant convivia tectis:
arte laboratae vestes ostroque superbo,
ingens argentum mensis caelataque in auro
fortia facta patrum, series longissima rerum
per tot ducta viros antiquae ab origine gentis.
Aeneas (neque enim patrius consistere mentem
passus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten,
Ascanio ferat haec ipsumque ad moenia ducat;
omnis in Ascanio cari stat cura parentis.
Munera praeterea Iliacis erepta ruinis
ferre iubet, pallam signis auroque rigentem
et circumtextum croceo velamen acantho,
ornatus Argivae Helenae, quos illa Mycenis,
Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos,
extulerat, matris Ledae mirabile donum;
praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim,
maxima natarum Priami colloque monile
bacatum et duplicem gemmis auroque coronam.
Haec celerans iter ad navis tendebat Achates.
At Cytherea novas artes, nova pectore versat
consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido
pro dulci Ascanio veniat donisque furentem
incendat reginam atque ossibus implicet ignem.
Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis;
urit atrox Iuno et sub noctem cura recursat.
Ergo his aligerum dictis adfatur Amorem:
"Nate, meae vires, mea magna potentia, solus
nate patris summi qui tela Typhoia temnis,
ad te confugio et supplex tua numina posco.
Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum
litora iactetur odiis Iunonis acerbae,
nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.
Nunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur
vocibus, et vereor quo se Iunonia vertant
hospitia: haut tanto cessabit cardine rerum.
Quocirca capere ante dolis et cingere flamma
reginam meditor, ne quo se numine mutet,
sed magno Aeneae mecum teneatur amore.
Qua facere id possis nostram nunc accipe mentem:
regius accitu cari genitoris ad urbem
Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura,
dona ferens pelago et flammis restantia Troiae;
hunc ego sopitum somno super alta Cythera
aut super Idalium sacrata sede recondam,
ne qua scire dolos mediusve occurrere possit.
Tu faciem illius noctem non amplius unam
falle dolo et notos pueri puer indue voltus,
ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido
regalis inter mensas laticemque Lyaeum,
cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,
occultum inspires ignem fallasque veneno".
Paret Amor dictis carae genetricis et alas
exuit et gressu gaudens incedit Iuli.
At Venus Ascanio placidam per membra quietem
inrigat et fotum gremio dea tollit in altos
Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum
floribus et dulci adspirans complectitur umbra.
Iamque ibat dicto parens et dona Cupido
regia portabat Tyriis duce laetus Achate.
Cum venit, aulaeis iam se regina superbis
aurea composuit sponda mediamque locavit;
iam pater Aeneas et iam Troiana iuventus
conveniunt stratoque super discumbitur ostro.
Dant manibus famuli lymphas Cereremque canistris
expediunt tonsisque ferunt mantelia villis.
Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam
cura penum struere et flammis adolere penatis;
centum aliae totidemque pares aetate ministri,
qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.
Nec non et Tyrii per limina laeta frequentes
convenere; toris iussi discumbere pictis
mirantur dona Aeneae, mirantur Iulum
flagrantisque dei voltus simulataque verba
pallamque et pictum croceo velamen acantho.
Praecipue infelix, pesti devota futurae,
expleri mentem nequit ardescitque tuendo
Phoenissa et pariter puero donisque movetur.
Ille ubi complexu Aeneae colloque pependit
et magnum falsi implevit genitoris amorem,
reginam petit. Haec oculis, haec pectore toto
haeret et interdum gremio fovet inscia Dido
insidat quantus miserae deus. At memor ille
matris Acidaliae paulatim abolere Sychaeum
incipit et vivo temptat praevertere amore
iam pridem resides animos desuetaque corda.
Postquam prima quies epulis mensaeque remotae,
crateras magnos statuunt et vina coronant.
Fit strepitus tectis vocemque per ampla volutant
atria; dependent lychni laquearibus aureis
incensi et noctem flammis funalia vincunt.
Hic regina gravem gemmis auroque poposcit
implevitque mero pateram, quam Belus et omnes
a Belo soliti; tum facta silentia tectis:
"Iuppiter (hospitibus nam te dare iura locuntur)
hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis
esse velis nostrosque huius meminisse minores.
Adsit laetitiae Bacchus dator et bona Iuno;
et vos o coetum, Tyrii, celebrate faventes".
Dixit et in mensam laticum libavit honorem
primaque libato summo tenus attigit ore;
tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausit
spumantem pateram et pleno se proluit auro;
post alii proceres. Cithara crinitus Iopas
personat aurata, docuit quem maximus Atlans.
Hic canit errantem lunam solisque labores,
unde hominum genus et pecudes, unde imber et ignes,
Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,
quid tantum Oceano properent se tinguere soles
hiberni vel quae tardis mora noctibus obstet;
ingeminant plausu Tyrii Troesque secuntur.
Nec non et vario noctem sermone trahebat
infelix Dido longumque bibebat amorem,
multa super Priamo rogitans, super Hectore multa;
nunc quibus Aurorae venisset filius armis,
nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles.
"Immo age et a prima dic, hospes, origine nobis
insidias" inquit, "Danaum casusque tuorum
erroresque tuos; nam te iam septima portat
omnibus errantem terris et fluctibus aestas".
[Īlle ĕgŏ, quī quōndām grăcĭlī mŏdŭlātŭs ăvēnā
cārmĕn, ĕt ēgrēssūs sīlvīs vīcīnă cŏēgī,
ūt quāmvīs ăvĭdō pārērēnt ārvă cŏlōnō,
grātum ŏpŭs āgrĭcŏlīs, āt nūnc hōrrēntĭă Mārtīs].
Ārmă vĭrūmquĕ cănō, Troīaē quī prīmŭs ăb ōrīs
Ītălĭām fātō prŏfŭgūs Lāvīniăquĕ vēnīt
lītŏră, mūltum īlle ēt tērrīs iāctātŭs ĕt āltō,
vī sŭpĕrūm, saēvaē mĕmŏrēm Iūnōnĭs ŏb īrām,
mūltă quŏque ēt bēllō pāssūs, dūm cōndĕrĕt ūrbēm
īnfērrētquĕ dĕōs Lătĭō, gĕnŭs ūndĕ Lătīnūm
Ālbānīquĕ pătrēs ātque āltaē moēnĭă Rōmaē.
Mūsă, mĭhī caūsās mĕmŏrā, quō nūmĭnĕ laēsō
quīdvĕ dŏlēns rēgīnă dĕūm tōt vōlvĕrĕ cāsūs
īnsīgnēm pĭĕtātĕ vĭrūm, tŏt ădīrĕ lăbōrēs
īmpŭlĕrīt. Tāntaēne ănĭmīs caēlēstĭbŭs īraē?
Ūrbs āntīquă fŭīt (Tўrĭī tĕnŭērĕ cŏlōnī)
Kārthāgo, Ītălĭām cōntrā Tĭbĕrīnăquĕ lōngē
ōstĭă, dīvĕs ŏpūm stŭdĭīsque āspērrĭmă bēllī;
quām Iūnō fērtūr tērrīs măgĭs ōmnĭbŭs ūnām
pōsthăbĭtā cŏlŭīssĕ Sămō: | hīc īllĭŭs ārmă,
hīc cūrrūs fŭĭt; hōc rēgnūm dĕă gēntĭbŭs ēssĕ,
sī quā fātă sĭnānt, iām tūm tēndītquĕ fŏvētquĕ.
Prōgĕnĭēm sĕd ĕnīm Trōiānō sānguĭnĕ dūcī
aūdĭĕrāt, Tўrĭās ōlīm quaē vērtĕrĕt ārcēs;
hīnc pŏpŭlūm lātē rēgēm bēllōquĕ sŭpērbūm
vēntūrum ēxcĭdĭō Lĭbўaē: sīc vōlvĕrĕ Pārcās.
Īd mĕtŭēns vĕtĕrīsquĕ mĕmōr Sātūrnĭă bēllī,
prīmă quŏd ād Troīām prō cārīs gēssĕrăt Ārgīs:
nēcdum ĕtĭām caūsae īrārūm saēvīquĕ dŏlōrēs
ēxcĭdĕrānt ănĭmō; mănĕt āltā mēntĕ rĕpōstūm
iūdĭcĭūm Părĭdīs sprētaēque īniūrĭă fōrmaē
ēt gĕnŭs īnvīsum ēt rāptī Gănўmēdĭs hŏnōrēs:
hīs āccēnsă sŭpēr iāctātōs aēquŏrĕ tōtō
Trōās, rēlĭquĭās Dănăum ātque īmmītĭs Ăchīllī,
ārcēbāt lōngē Lătĭō, mūltōsquĕ pĕr ānnōs
ērrābānt āctī fātīs mărĭa ōmnĭă cīrcūm.
Tāntaē mōlĭs ĕrāt Rōmānām cōndĕrĕ gēntēm.
Vīx ē cōnspēctū Sĭcŭlaē tēllūrĭs ĭn āltūm
vēlă dăbānt laēti ēt spūmās sălĭs aērĕ rŭēbānt,
cūm Iūno aētērnūm sērvāns sūb pēctŏrĕ vōlnūs
haēc sēcūm: "Mēne īncēptō dēsīstĕrĕ vīctām
nēc pōsse Ītălĭā Teūcrōrum āvērtĕrĕ rēgēm?
Quīppĕ vĕtōr fātīs. Pāllāsne ēxūrĕrĕ clāssēm
Ārgīvum ātque īpsōs pŏtŭīt sūbmērgĕrĕ pōntō
ūnĭŭs ōb nōxam ēt fŭrĭās Aīācĭs Ŏīleī?
Īpsă Iŏvīs răpĭdūm iăcŭlāta ē nūbĭbŭs īgnēm
dīsiēcītquĕ rătēs ēvērtītque aēquŏră vēntīs,
īllum ēxspīrāntēm trānsfīxō pēctŏrĕ flāmmās
tūrbĭnĕ cōrrĭpŭīt scŏpŭlōque īnfīxĭt ăcūtō;
āst ĕgŏ, quaē dīvom īncēdō rēgīnă Iŏvīsquĕ
ēt sŏrŏr ēt cōniūnx, ūnā cūm gēntĕ tŏt ānnōs
bēllă gĕro. Ēt quīsquām nūmēn Iūnōnĭs ădōrāt
praētĕrĕa aūt sūpplēx ārīs īmpōnĕt hŏnōrēm?"
Tālĭă flāmmātō sēcūm dĕă cōrdĕ vŏlūtāns
nīmbōrum īn pătrĭām, lŏcă fētă fŭrēntĭbŭs Aūstrīs,
Aēŏlĭām vĕnĭt. Hīc vāstō rēx Aēŏlŭs āntrō
lūctāntīs vēntōs tēmpēstātēsquĕ sŏnōrās
īmpĕrĭō prĕmĭt āc vīnclīs ēt cārcĕrĕ frēnāt.
Īlli īndīgnāntēs māgnō cūm mūrmŭrĕ mōntīs
cīrcūm claūstră frĕmūnt; cēlsā sĕdĕt Aēŏlŭs ārcĕ
scēptră tĕnēns mōllītque ănĭmōs ēt tēmpĕrăt īrās.
Nī făcĭāt, mărĭa āc tērrās caēlūmquĕ prŏfūndūm
quīppĕ fĕrānt răpĭdī sēcūm vērrāntquĕ pĕr aūrās:
sēd pătĕr ōmnĭpŏtēns spēlūncīs ābdĭdĭt ātrīs
hōc mĕtŭēns mōlēmque ēt mōntīs īnsŭpĕr āltōs
īmpŏsŭīt, rēgēmquĕ dĕdīt quī foēdĕrĕ cērtō
ēt prĕmĕre ēt lāxās scīrēt dărĕ iūssŭs hăbēnās.
Ād quēm tūm Iūnō sūpplēx hīs vōcĭbŭs ūsa ēst:
"Aēŏlĕ (nāmquĕ tĭbī dīvōm pătĕr ātque hŏmĭnūm rēx
ēt mūlcērĕ dĕdīt flūctūs ēt tōllĕrĕ vēntō),
gēns ĭnĭmīcă mĭhī Tŷrrhēnūm nāvĭgăt aēquōr,
Īlĭum ĕt Ītălĭām pōrtāns vīctōsquĕ pĕnātīs:
īncŭtĕ vīm vēntīs sūbmērsāsque ōbrŭĕ pūppēs,
aūt ăgĕ dīvērsōs ēt dīssĭcĕ cōrpŏră pōntō.
Sūnt mĭhĭ bīs sēptēm praēstāntī cōrpŏrĕ Nŷmphaē,
quārūm quaē fōrmā pūlchērrĭmă Dēĭŏpēă,
cōnŭbĭō iūngām stăbĭlī prŏprĭāmquĕ dĭcābō,
ōmnīs ūt tēcūm mĕrĭtīs prō tālĭbŭs ānnōs
ēxĭgăt ēt pūlchrā făcĭāt tē prōlĕ părēntēm".
Aēŏlŭs haēc cōntrā: "Tŭŭs, ō rēgīnă, quĭd ōptēs,
ēxplōrārĕ lăbōr; mĭhĭ iūssă căpēssĕrĕ fās ēst.
Tū mĭhĭ quōdcūmque hōc rēgnī, tū scēptră Iŏvēmquĕ
cōncĭlĭās, tū dās ĕpŭlīs āccūmbĕrĕ dīvōm
nīmbōrūmquĕ făcīs tēmpēstātūmquĕ pŏtēntēm".
Haēc ŭbĭ dīctă, căvūm cōnvērsā cūspĭdĕ mōntēm
īmpŭlĭt īn lătŭs: āc vēntī vĕlŭt āgmĭnĕ fāctō,
quā dătă pōrtă, rŭūnt ēt tērrās tūrbĭnĕ pērflānt.
Īncŭbŭērĕ mărī tōtūmque ā sēdĭbŭs īmīs
ūna Eūrūsquĕ Nŏtūsquĕ rŭūnt crēbērquĕ prŏcēllīs
Āfrĭcŭs ēt vāstōs vōlvūnt ād lītŏră flūctūs.
Īnsĕquĭtūr clāmōrquĕ vĭrūm strīdōrquĕ rŭdēntūm.
Ērĭpĭūnt sŭbĭtō nūbēs caēlūmquĕ dĭēmquĕ
Teūcrōrum ēx ŏcŭlīs; pōntō nōx īncŭbăt ātră;
īntŏnŭērĕ pŏli ēt crēbrīs mĭcăt īgnĭbŭs aēthēr
praēsēntēmquĕ vĭrīs īntēntānt ōmnĭă mōrtēm.
Ēxtēmplo Aēnēaē sōlvūntūr frīgŏrĕ mēmbră;
īngĕmĭt ēt dŭplĭcīs tēndēns ād sīdĕră pālmās
tālĭă vōcĕ rĕfērt: "Ō tērquĕ quătērquĕ bĕātī,
quīs ānte ōră pătrūm Troīaē sūb moēnĭbŭs āltīs
cōntĭgĭt ōppĕtĕre! ō Dănăūm fōrtīssĭmĕ gēntīs
Tŷdīdē! mēne Īlĭăcīs ōccūmbĕrĕ cāmpīs
nōn pŏtŭīssĕ tŭāque ănĭmam hānc ēffūndĕrĕ dēxtrā,
saēvŭs ŭbi Aēăcĭdaē tēlō iăcĕt Hēctŏr, ŭbi īngēns
Sārpēdōn, ŭbĭ tōt Sĭmŏīs cōrrēptă sŭb ūndīs
scūtă vĭrūm gălĕāsque ēt fōrtĭă cōrpŏră vōlvīt!"
Tālĭă iāctāntī strīdēns Ăquĭlōnĕ prŏcēllă
vēlum ādvērsă fĕrīt flūctūsque ād sīdĕră tōllīt.
Frāngūntūr rēmī; tūm prōra āvērtĭt ĕt ūndīs
dāt lătŭs: īnsĕquĭtūr cŭmŭlō praērūptŭs ăquaē mōns.
Hī sūmmo īn flūctū pēndēnt; hīs ūndă dĕhīscēns
tērram īntēr flūctūs ăpĕrīt, fŭrĭt aēstŭs hărēnīs.
Trīs Nŏtŭs ābrēptās īn sāxă lătēntĭă tōrquēt
(sāxă vŏcānt Ĭtălī, mĕdĭīs quae īn flūctĭbŭs, Ārās,
dōrsum īmmānĕ mărī sūmmō), trīs Eūrŭs ăb āltō
īn brĕvĭa ēt Sŷrtīs ūrguēt (mĭsĕrābĭlĕ vīsū)
īnlīdītquĕ vădīs ātque āggĕrĕ cīngĭt hărēnaē.
Ūnām, quaē Lўcĭōs fīdūmquĕ vĕhēbăt Ŏrōntēn,
īpsĭŭs ānte ŏcŭlōs īngēns ā vērtĭcĕ pōntūs
īn pūppīm fĕrĭt: ēxcŭtĭtūr prōnūsquĕ măgīstēr
vōlvĭtŭr īn căpŭt; āst īllām tēr flūctŭs ĭbīdēm
tōrquĕt ăgēns cīrcum ēt răpĭdūs vŏrăt aēquŏrĕ vōrtēx.
Āppārēnt rārī nāntēs īn gūrgĭtĕ vāstō,
ārmă vĭrūm tăbŭlaēque ēt Trōĭă gāză pĕr ūndās.
Iām vălĭdam Īlĭŏneī nāvēm, iām fōrtĭs Ăchātaē
ēt quā vēctŭs Ăbās ēt quā grāndaēvŏs Ălētēs,
vīcĭt hĭēmps; lāxīs lătĕrūm cōmpāgĭbŭs ōmnēs
āccĭpĭūnt ĭnĭmīcum īmbrēm rīmīsquĕ fătīscūnt.
Īntĕrĕā māgnō mīscērī mūrmŭrĕ pōntūm
ēmīssāmque hĭĕmēm sēnsīt Nēptūnŭs ĕt īmīs
stāgnă rĕfūsă vădīs, grăvĭtēr cōmmōtŭs, ĕt āltō
prōspĭcĭēns sūmmā plăcĭdūm căpŭt ēxtŭlĭt ūndā.
Dīsiēctam Aēnēaē tōtō vĭdĕt aēquŏrĕ clāssēm,
flūctĭbŭs ōpprēssōs Trōās caēlīquĕ rŭīnā.
Nēc lătŭērĕ dŏlī frātrēm Iūnōnĭs ĕt īraē.
Eūrum ād sē Zĕphўrūmquĕ vŏcāt, dehīnc tālĭă fātūr:
"Tāntănĕ vōs gĕnĕrīs tĕnŭīt fīdūcĭă vēstrī?
iām caēlūm tērrāmquĕ mĕō sĭnĕ nūmĭnĕ, vēntī,
mīscēre ēt tāntās aūdētīs tōllĕrĕ mōlēs?
Quōs ĕgŏ! sēd mōtōs praēstāt cōmpōnĕrĕ flūctūs.
Pōst mĭhĭ nōn sĭmĭlī poēnā cōmmīssă lŭētīs.
Mātūrātĕ fŭgām rēgīque haēc dīcĭtĕ vēstrō:
nōn īlli īmpĕrĭūm pĕlăgī saēvūmquĕ trĭdēntēm,
sēd mĭhĭ sōrtĕ dătūm. Tĕnĕt īlle īmmānĭă sāxă,
vēstrās, Eūrĕ, dŏmōs; īllā sē iāctĕt ĭn aūlā
Aēŏlŭs ēt claūsō vēntōrūm cārcĕrĕ rēgnēt".
Sīc ăĭt ēt dīctō cĭtĭūs tŭmĭda aēquŏră plācāt
cōllēctāsquĕ fŭgāt nūbēs sōlēmquĕ rĕdūcīt.
Cŷmŏthŏē sĭmŭl ēt Trītōn ādnīxŭs ăcūtō
dētrūdūnt nāvīs scŏpŭlō; lĕvăt īpsĕ trĭdēntī
ēt vāstās ăpĕrīt Sŷrtīs ēt tēmpĕrăt aēquōr
ātquĕ rŏtīs sūmmās lĕvĭbūs pērlābĭtŭr ūndās.
Āc vĕlŭti īn māgnō pŏpŭlō cūm saēpĕ cŏōrta ēst
sēdĭtĭō saēvītque ănĭmīs īgnōbĭlĕ vūlgūs,
iāmquĕ făcēs ēt sāxă vŏlānt, fŭrŏr ārmă mĭnīstrāt:
tūm pĭĕtātĕ grăvem āc mĕrĭtīs sī fōrtĕ vĭrūm quēm
cōnspēxērĕ, sĭlēnt ārrēctīsque aūrĭbŭs ādstānt;
īllĕ rĕgīt dīctīs ănĭmōs ēt pēctŏră mūlcēt:
sīc cūnctūs pĕlăgī cĕcĭdīt frăgŏr, aēquŏră pōstquām
prōspĭcĭēns gĕnĭtōr caēlōque īnvēctŭs ăpērtō
flēctĭt ĕquōs cūrrūquĕ vŏlāns dāt lōră sĕcūndō.
Dēfēssi Aēnĕădaē, quaē prōxĭmă lītŏră, cūrsū
cōntēndūnt pĕtĕre ēt Lĭbўaē vērtūntŭr ăd ōrās.
Ēst īn sēcēssū lōngō lŏcŭs: īnsŭlă pōrtūm
ēffĭcĭt ōbiēctū lătĕrūm, quĭbŭs ōmnĭs ăb āltō
frāngĭtŭr īnquĕ sĭnūs scīndīt sēse ūndă rĕdūctōs.
Hīnc ātque hīnc vāstaē rūpēs gĕmĭnīquĕ mĭnāntūr
īn caēlūm scŏpŭlī, quōrūm sūb vērtĭcĕ lātē
aēquŏră tūtă sĭlēnt; tūm sīlvīs scaēnă cŏrūscīs
dēsŭpĕr hōrrēntīque ātrūm nĕmŭs īmmĭnĕt ūmbrā.
Frōntĕ sŭb ādvērsā scŏpŭlīs pēndēntĭbŭs āntrūm:
īntŭs ăquaē dūlcēs vīvōquĕ sĕdīlĭă sāxō,
Nŷmphārūm dŏmŭs. Hīc fēssās nōn vīncŭlă nāvīs
ūllă tĕnēnt, ūncō nōn āllĭgăt āncŏră mōrsū.
Hūc sēptem Aēnēās cōllēctīs nāvĭbŭs ōmnī
ēx nŭmĕrō sŭbĭt, āc māgnō tēllūrĭs ămōrĕ
ēgrēssi ōptātā pŏtĭūntūr Trōĕs hărēnā
ēt sălĕ tābēntīs ārtūs īn lītŏrĕ pōnūnt.
Āc prīmūm sĭlĭcī scīntīllam ēxcūdĭt Ăchātēs
sūccēpītque īgnēm fŏlĭīs ātque ārĭdă cīrcūm
nūtrīmēntă dĕdīt răpŭītque īn fōmĭtĕ flāmmām.
Tūm Cĕrĕrēm cōrrūptam ūndīs Cĕrĕālĭăque ārmă
ēxpĕdĭūnt fēssī rērūm frūgēsquĕ rĕcēptās
ēt tōrrērĕ părānt flāmmīs ēt frāngĕrĕ sāxō.
Aēnēās scŏpŭlum īntĕrĕā cōnscēndĭt ĕt ōmnēm
prōspēctūm lātē pĕlăgō pĕtĭt, Ānthĕă sī quēm
iāctātūm vēntō vĭdĕāt Phrўgĭāsquĕ bĭrēmīs
aūt Căpўn aūt cēlsīs īn pūppĭbŭs ārmă Căīcī.
Nāvem īn cōnspēctū nūllām, trīs lītŏrĕ cērvōs
prōspĭcĭt ērrāntīs; hōs tōta ārmēntă sĕcūntūr
ā tērgo ēt lōngūm pēr vāllīs pāscĭtŭr āgmēn.
Cōnstĭtĭt hīc ārcūmquĕ mănū cĕlĕrīsquĕ săgīttās
cōrrĭpŭīt fīdūs quaē tēlă gĕrēbăt Ăchātēs,
dūctōrēsque īpsōs prīmūm, căpĭta āltă fĕrēntīs
cōrnĭbŭs ārbŏrĕīs, stērnīt, tūm vōlgŭs ĕt ōmnēm
mīscĕt ăgēns tēlīs nĕmŏra īntēr frōndĕă tūrbām;
nēc prĭŭs ābstītīt, quām sēptem īngēntĭă vīctōr
cōrpŏră fūndăt hŭmi ēt nŭmĕrūm cūm nāvĭbŭs aēquēt;
hīnc pōrtūm pĕtĭt ēt sŏcĭōs pārtītŭr ĭn ōmnīs.
Vīnă bŏnūs quaē deīndĕ cădīs ŏnĕrārăt Ăcēstēs
lītŏrĕ Trīnăcrĭō dĕdĕrātque ăbĕūntĭbŭs, hērōs
dīvĭdĭt ēt dīctīs maērēntĭă pēctŏră mūlcēt:
"Ō sŏcĭī (nĕque ĕnim īgnārī sŭmŭs āntĕ mălōrūm),
ō pāssī grăvĭōră, dăbīt dĕŭs hīc quŏquĕ fīnēm.
Vōs ēt Scŷllaēām răbĭēm pĕnĭtūsquĕ sŏnāntīs
āccēstīs scŏpŭlōs, vōs ēt Cŷclōpĭă sāxă
ēxpērtī: rĕvŏcāte ănĭmōs maēstūmquĕ tĭmōrēm
mīttĭtĕ; fōrsăn ĕt haēc ōlīm mĕmĭnīssĕ iŭvābīt.
Pēr vărĭōs cāsūs pēr tōt dīscrīmĭnă rērūm
tēndĭmŭs īn Lătĭūm, sēdēs ŭbĭ fātă quĭētās
ōstēndūnt; īllīc fās rēgnă rĕsūrgĕrĕ Troīaē.
Dūrāte ēt vōsmēt rēbūs sērvātĕ sĕcūndīs".
Tālĭă vōcĕ rĕfērt cūrīsque īngēntĭbŭs aēgēr
spēm vōltū sĭmŭlāt, prĕmĭt āltūm cōrdĕ dŏlōrēm.
Īllī sē praēdae āccīngūnt dăpĭbūsquĕ fŭtūrīs:
tērgŏră dīrĭpĭūnt cōstīs ēt vīscĕră nūdānt;
pārs īn frūstă sĕcānt vĕrĭbūsquĕ trĕmēntĭă fīgūnt,
lītōre aēnă lŏcānt ălĭī flāmmāsquĕ mĭnīstrānt.
Tūm vīctū rĕvŏcānt vīrīs fūsīquĕ pĕr hērbām
īmplēntūr vĕtĕrīs Bācchī pīnguīsquĕ fĕrīnaē.
Pōstquam ēxēmptă fămēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,
āmīssōs lōngō sŏcĭōs sērmōnĕ rĕquīrūnt
spēmquĕ mĕtūmque īntēr dŭbĭī, seū vīvĕrĕ crēdānt
sīve ēxtrēmă pătī nēc iam ēxaūdīrĕ vŏcātōs.
Praēcĭpŭē pĭŭs Aēnēās nūnc ācrĭs Ŏrōntī,
nūnc Ămўcī cāsūm gĕmĭt ēt crūdēlĭă sēcūm
fātă Lўcī fōrtēmquĕ Gўān fōrtēmquĕ Clŏānthūm.
Ēt iām fīnĭs ĕrāt, cūm Iūppĭtĕr aēthĕrĕ sūmmō
dēspĭcĭēns mărĕ vēlĭvŏlūm tērrāsquĕ iăcēntīs
lītŏrăque ēt lātōs pŏpŭlōs, sīc vērtĭcĕ caēlī
cōnstĭtĭt ēt Lĭbўaē dēfīxīt lūmĭnă rēgnīs.
Ātque īllūm tālīs iāctāntēm pēctŏrĕ cūrās
trīstĭŏr ēt lăcrĭmīs ŏcŭlōs sūffūsă nĭtēntīs
ādlŏquĭtūr Vĕnŭs: "Ō quī rēs hŏmĭnūmquĕ dĕūmquĕ
aētērnīs rĕgĭs īmpĕrĭīs ēt fūlmĭnĕ tērrēs,
quīd mĕŭs Aēnēās īn tē cōmmīttĕrĕ tāntūm,
quīd Trōēs pŏtŭērĕ, quĭbūs tōt fūnĕră pāssīs
cūnctŭs ŏb Ītălĭām tērrārūm claūdĭtŭr ōrbīs?
Cērte hīnc Rōmānōs ōlīm vōlvēntĭbŭs ānnīs,
hīnc fŏrĕ dūctōrēs rĕvŏcāto ā sānguĭnĕ Teūcrī,
quī mărĕ, quī tērrās ōmnīs dĭcĭōnĕ tĕnērēnt,
pōllĭcĭtūs: quaē tē, gĕnĭtōr, sēntēntĭă vērtīt?
Hōc ĕquĭdem ōccāsūm Troīaē trīstīsquĕ rŭīnās
sōlābār fātīs cōntrārĭă fātă rĕpēndēns;
nūnc ĕădēm fōrtūnă vĭrōs tōt cāsĭbŭs āctōs
īnsĕquĭtūr. Quēm dās fīnēm, rēx māgnĕ, lăbōrūm?
Āntēnōr pŏtŭīt mĕdĭīs ēlāpsŭs Ăchīvīs
Īllўrĭcōs pĕnĕtrārĕ sĭnūs ātque īntŭmă tūtūs
rēgnă Lĭbūrnōrum ēt fōntēm sŭpĕrārĕ Tĭmāvī,
ūndĕ pĕr ōră nŏvēm vāstō cūm mūrmŭrĕ mōntīs
īt mărĕ prōrūptum ēt pĕlăgō prĕmĭt ārvă sŏnāntī.
Hīc tămĕn īlle ūrbēm Pătăvī sēdēsquĕ lŏcāvīt
Teūcrōrum ēt gēntī nōmēn dĕdĭt ārmăquĕ fīxīt
Troīā, nūnc plăcĭdā cōmpōstūs pācĕ quĭēscīt:
nōs, tŭă prōgĕnĭēs, caēlī quĭbŭs ādnŭĭs ārcēm,
nāvībūs (īnfāndum!) āmīssĭs ŭnīŭs ŏb īrām
prōdĭmŭr ātque Ĭtălīs lōngē dīsiūngĭmŭr ōrīs.
Hīc pĭĕtātĭs hŏnōs? sīc nōs īn scēptră rĕpōnīs?"
Ōllī sūbrīdēns hŏmĭnūm sătŏr ātquĕ dĕōrūm
vōltū, quō caēlūm tēmpēstātēsquĕ sĕrēnāt,
ōscŭlă lībāvīt nātaē, dehīnc tālĭă fātūr:
"Pārcĕ mĕtū, Cўthĕrēă: mănēnt īmmōtă tŭōrūm
fātă tĭbī; cērnēs ūrbem ēt prōmīssă Lăvīnī
moēnĭă sūblīmēmquĕ fĕrēs ād sīdĕră caēlī
māgnănĭmum Aēnēān; nĕquĕ mē sēntēntĭă vērtīt.
Hīc tĭbĭ (fābŏr ĕnīm, quāndo haēc tē cūră rĕmōrdēt,
lōngĭŭs, ēt vōlvēns fātōrum ārcānă mŏvēbō)
bēllum īngēns gĕrĕt Ītălĭā pŏpŭlōsquĕ fĕrōcīs
cōntūndēt mōrēsquĕ vĭrīs ēt moēnĭă pōnēt,
tērtĭă dūm Lătĭō rēgnāntēm vīdĕrĭt aēstās
tērnăquĕ trānsĭĕrīnt Rŭtŭlīs hībērnă sŭbāctīs.
Āt pŭĕr Āscănĭūs, quoī nūnc cōgnōmĕn Ĭūlō
āddĭtŭr (Īlŭs ĕrāt, dūm rēs stĕtĭt Īlĭă rēgnō),
trīgīntā māgnōs vōlvēndīs mēnsĭbŭs ōrbīs
īmpĕrĭo ēxplēbīt rēgnūmque āb sēdĕ Lăvīnī
trānsfĕrĕt ēt Lōngām mūltā vī mūnĭĕt Ālbām.
Hīc iām tēr cēntūm tōtōs rēgnābĭtŭr ānnōs
gēntĕ sŭb Hēctŏrĕā, dōnēc rēgīnă săcērdōs
Mārtĕ grăvīs gĕmĭnām pārtū dăbĭt Īlĭă prōlēm.
Īndĕ lŭpaē fūlvō nūtrīcīs tēgmĭnĕ laētūs
Rōmŭlŭs ēxcĭpĭēt gēntem ēt Māvōrtĭă cōndēt
moēnĭă Rōmānōsquĕ sŭō dē nōmĭnĕ dīcēt.
Hīs ĕgŏ nēc mētās rērūm nēc tēmpŏră pōnō,
īmpĕrĭūm sĭnĕ fīnĕ dĕdī. Quīn āspĕră Iūnō,
quaē mărĕ nūnc tērrāsquĕ mĕtū caēlūmquĕ fătīgāt,
cōnsĭlĭa īn mĕlĭūs rĕfĕrēt mēcūmquĕ fŏvēbīt
Rōmānōs, rērūm dŏmĭnōs gēntēmquĕ tŏgātām.
Sīc plăcĭtūm. Vĕnĭēt lūstrīs lābēntĭbŭs aētās,
cūm dŏmŭs Āssărăcī Phthīām clārāsquĕ Mўcēnās
sērvĭtĭō prĕmĕt āc vīctīs dŏmĭnābĭtŭr Ārgīs.
Nāscētūr pūlchrā Trōiānŭs ŏrīgĭnĕ Caēsār,
īmpĕrĭum Ōcĕănō, fāmām quī tērmĭnĕt āstrīs,
Iūlĭŭs, ā māgnō dēmīssūm nōmĕn Ĭūlō.
Hūnc tu ōlīm caēlō spŏlĭīs Ŏrĭēntĭs ŏnūstūm
āccĭpĭēs sēcūră; vŏcābĭtŭr hīc quŏquĕ vōtīs.
Āspĕră tūm pŏsĭtīs mītēscēnt saēcŭlă bēllīs:
cānă Fĭdēs ēt Vēstă, Rĕmō cūm frātrĕ Quĭrīnūs
iūră dăbūnt; dīraē fērro ēt cōmpāgĭbŭs ārtīs
claūdēntūr Bēllī pōrtaē; Fŭrŏr īmpĭŭs īntūs
saēvă sĕdēns sŭpĕr ārma ēt cēntūm vīnctŭs ăēnīs
pōst tērgūm nōdīs frĕmĕt hōrrĭdŭs ōrĕ crŭēntō".
Haēc ăĭt ēt Măĭā gĕnĭtūm dēmīttĭt ăb āltō,
ūt tērrae ūtquĕ nŏvaē pāteānt Kārthāgĭnĭs ārcēs
hōspĭtĭō Teūcrīs, nē fātī nēscĭă Dīdō
fīnĭbŭs ārcērēt. Vŏlăt īllĕ pĕr āĕră māgnūm
rēmĭgĭo ālārum āc Lĭbўaē cĭtŭs ādstĭtĭt ōrīs.
Ēt iām iūssă făcīt pōnūntquĕ fĕrōcĭă Poēnī
cōrdă vŏlēntĕ dĕo; īn prīmīs rēgīnă quĭētūm
āccĭpĭt īn Teūcrōs ănĭmūm mēntēmquĕ bĕnīgnām.
Āt pĭŭs Aēnēās pēr nōctēm plūrĭmă vōlvēns,
ūt prīmūm lūx ālmă dătāst, ēxīrĕ lŏcōsquĕ
ēxplōrārĕ nŏvōs, quās vēnto āccēssĕrĭt ōrās,
quī tĕnĕānt (nam īncūltă vĭdēt), hŏmĭnēsnĕ fĕraēnĕ,
quaērĕrĕ cōnstĭtŭīt sŏcĭīsque ēxāctă rĕfērrĕ.
Clāssem īn cōnvēxō nĕmŏrūm sūb rūpĕ căvātā
ārbŏrĭbūs claūsām cīrcum ātque hōrrēntĭbŭs ūmbrīs
ōccŭlĭt; īpse ūnō grădĭtūr cŏmĭtātŭs Ăchātĕ
bīnă mănū lātō crīspāns hāstīlĭă fērrō.
Cuī mātēr mĕdĭā sĕsĕ tūlīt ōbvĭă sīlvā,
vīrgĭnĭs ōs hăbĭtūmquĕ gĕrēns ēt vīrgĭnĭs ārmă,
Spārtānaē vēl quālĭs ĕquōs Thrēīssă fătīgāt
Hārpălўcē vŏlŭcrēmquĕ fŭgā praēvērtĭtŭr Hēbrūm.
Nāmque hŭmĕrīs dē mōre hăbĭlēm sūspēndĕrăt ārcūm
vēnātrīx dĕdĕrātquĕ cŏmām dīffūndĕrĕ vēntīs,
nūdă gĕnū nōdōquĕ sĭnūs cōllēctă flŭēntīs.
Āc prĭŏr: "Heūs" īnquīt "iŭvĕnēs, mōnstrātĕ, mĕārūm
vīdīstīs sī quam hīc ērrāntēm fōrtĕ sŏrōrūm
sūccīnctām phărĕtra ēt măcŭlōsaē tēgmĭnĕ lŷncīs,
aūt spūmāntĭs ăprī cūrsūm clāmōrĕ prĕmēntēm".
Sīc Vĕnŭs, ēt Vĕnĕrīs cōntrā sīc fīlĭŭs ōrsūs:
"Nūllă tŭārum aūdītă mĭhī nĕquĕ vīsă sŏrōrūm,
ō ... quām tē mĕmŏrēm, vīrgō? nāmque haūt tĭbĭ vōltūs
mōrtālīs, nēc vōx hŏmĭnēm sŏnăt; ō, dĕă, cērtē
(ān Phoēbī sŏrŏr? ān Nŷmphārūm sānguĭnĭs ūnă?),
sīs fēlīx nōstrūmquĕ lĕvēs, quaēcūmquĕ, lăbōrēm
ēt quō sūb caēlō tāndēm, quĭbŭs ōrbĭs ĭn ōrīs
iāctēmūr, dŏcĕās: īgnāri hŏmĭnūmquĕ lŏcōrūmque
ērrāmūs, vēnto hūc vāstīs ēt flūctĭbŭs āctī.
Mūltă tĭbi ānte ārās nōstrā cădĕt hōstĭă dēxtrā".
Tūm Vĕnŭs: "Haūt ĕquĭdēm tālī mē dīgnŏr hŏnōrĕ;
vīrgĭnĭbūs Tўrĭīs mōs ēst gēstārĕ phărētrām
pūrpŭrĕōque āltē sūrās vīncīrĕ cŏtūrnō.
Pūnĭcă rēgnă vĭdēs, Tўrĭōs ĕt Ăgēnŏrĭs ūrbēm;
sēd fīnēs Lĭbўcī, gĕnŭs īntrāctābĭlĕ bēllō.
Īmpĕrĭūm Dīdō Tўrĭā rĕgĭt ūrbĕ prŏfēctă,
gērmānūm fŭgĭēns. Lōnga ēst īniūrĭă, lōngaē
āmbāgēs; sēd sūmmă sĕquār fāstīgĭă rērūm.
Huīc cōniūnx Sŷchaēŭs ĕrāt, dītīssĭmŭs āgrī
Phoēnīcum ēt māgnō mĭsĕraē dīlēctŭs ămōrĕ,
cuī pătĕr īntāctām dĕdĕrāt prīmīsquĕ iŭgārāt
ōmĭnĭbūs. Sēd rēgnă Tўrī gērmānŭs hăbēbāt
Pŷgmāliōn, scĕlĕre ānte ălĭōs īmmānĭŏr ōmnīs.
Quōs īntēr mĕdĭūs vēnīt fŭrŏr. Īllĕ Sўchaēūm
īmpĭŭs ānte ārās ātque aūrī caēcŭs ămōrĕ
clām fērro īncaūtūm sŭpĕrāt, sēcūrŭs ămōrūm
gērmānaē; fāctūmquĕ dĭū cēlāvĭt ĕt aēgrām
mūltă mălūs sĭmŭlāns vānā spē lūsĭt ămāntēm.
Īpsă sĕd īn sōmnīs ĭnhŭmātī vēnĭt ĭmāgō
cōniŭgĭs ōră mŏdīs āttōllēns pāllĭdă mīrīs;
crūdēlīs ārās trāiēctăquĕ pēctŏră fērrō
nūdāvīt caēcūmquĕ dŏmūs scĕlŭs ōmnĕ rĕtēxīt.
Tūm cĕlĕrārĕ fŭgām pătrĭāque ēxcēdĕrĕ suādēt
aūxĭlĭūmquĕ vĭaē vĕtĕrēs tēllūrĕ rĕclūdīt
thēnsaūrōs, īgnōtum ārgēntī pōndŭs ĕt aūrī.
Hīs cōmmōtă fŭgām Dīdō sŏcĭōsquĕ părābāt.
Cōnvĕnĭūnt, quĭbŭs aūt ŏdĭūm crūdēlĕ tўrānnī
aūt mĕtŭs ācĕr ĕrāt; nāvīs, quaē fōrtĕ părātaē,
cōrrĭpĭūnt ŏnĕrāntque aūrō. Pōrtāntŭr ăvārī
Pŷgmălĭōnĭs ŏpēs pĕlăgō; dūx fēmĭnă fāctī.
Dēvēnērĕ lŏcōs, ŭbĭ nūnc īngēntĭă cērnēs
moēnĭă sūrgēntēmquĕ nŏvaē Kārthāgĭnĭs ārcēm,
mērcātīquĕ sŏlūm, fāctī dē nōmĭnĕ Bŷrsām,
taūrīnō quāntūm pōssēnt cīrcūmdărĕ tērgō.
Sēd vōs quī tāndēm? Quĭbŭs aūt vēnīstĭs ăb ōrīs?
Quōvĕ tĕnētĭs ĭtēr?" Quaērēntī tālĭbŭs īllĕ
sūspīrāns īmōquĕ trăhēns ā pēctŏrĕ vōcēm:
"Ō dĕă, sī prīmā rĕpĕtēns ăb ŏrīgĭnĕ pērgām
ēt văcĕt ānnālīs nōstrōrum aūdīrĕ lăbōrūm,
āntĕ dĭēm claūsō cōmpōnēt Vēspĕr Ŏlŷmpō.
Nōs Troīa āntīquā, sī vēstrās fōrtĕ pĕr aūrīs
Troīaē nōmĕn ĭīt, dīvērsă pĕr aēquŏră vēctōs
fōrtĕ sŭā Lĭbўcīs tēmpēstās āppŭlĭt ōrīs.
Sūm pĭŭs Aēnēās, rāptōs qui ēx hōstĕ pĕnātēs
clāssĕ vĕhō mēcūm, fāmā sŭpĕr aēthĕră nōtūs;
Ītălĭām quaērō pătrĭam ēt gĕnŭs āb Iŏvĕ māgnō.
Bīs dēnīs Phrўgĭūm cōnscēndī nāvĭbŭs aēquōr
mātrĕ dĕā mōnstrāntĕ vĭām dătă fātă sĕcūtūs;
vīx sēptēm cōnvōlsae ūndīs Eūrōquĕ sŭpērsūnt.
Īpse īgnōtŭs, ĕgēns, Lĭbўaē dēsērtă pĕrāgrō,
Eūrōpa ātque Ăsĭā pūlsūs". Nēc plūră quĕrēntēm
pāssă Vĕnūs mĕdĭō sīc īntērfātă dŏlōre ēst:
"Quīsquĭs ĕs, haūt, crēdo, īnvīsūs caēlēstĭbŭs aūrās
vītālīs cārpīs, Tўrĭām qui ādvēnĕrĭs ūrbēm;
pērgĕ mŏdo ātque hīnc tē rēgīnae ād līmĭnă pērfēr.
Nāmquĕ tĭbī rĕdŭcēs sŏcĭōs clāssēmquĕ rĕlātām
nūntĭo ĕt īn tūtūm vērsīs Ăquĭlōnĭbŭs āctām,
nī frūstra aūgŭrĭūm vānī dŏcŭērĕ părēntēs.
Āspĭcĕ bīs sēnōs laētāntīs āgmĭnĕ cŷcnōs,
aēthĕrĭā quōs lāpsă plăgā Iŏvĭs ālĕs ăpērtō
tūrbābāt caēlō; nūnc tērrās ōrdĭnĕ lōngō
aūt căpĕre aūt cāptās iām dēspēctārĕ vĭdēntūr:
ūt rĕdŭcēs īllī lūdūnt strīdēntĭbŭs ālīs
ēt coētū cīnxērĕ pŏlūm cāntūsquĕ dĕdērĕ,
haūt ălĭtēr pūppēsquĕ tŭaē pūbēsquĕ tŭōrūm
aūt pōrtūm tĕnĕt aūt plēnō sŭbĭt ōstĭă vēlō.
Pērgĕ mŏdo ēt, quā tē dūcīt vĭă, dērĭgĕ grēssūm".
Dīxĭt ĕt āvērtēns rŏsĕā cērvīcĕ rĕfūlsīt
āmbrŏsĭaēquĕ cŏmaē dīvīnūm vērtĭce ŏdōrēm
spīrāvērĕ; pĕdēs vēstīs dēflūxĭt ăd īmōs,
ēt vēra īncēssū pătŭīt dēa. Īlle ŭbĭ mātrēm
ādgnōvīt, tālī fŭgĭēntem ēst vōcĕ sĕcūtūs:
"Quīd nātūm tŏtĭēns, crūdēlīs tū quŏquĕ, fālsīs
lūdĭs ĭmāgĭnĭbūs? Cūr dēxtraē iūngĕrĕ dēxtrām
nōn dătŭr āc vērās aūdīre ēt rēddĕrĕ vōcēs?"
Tālĭbŭs īncūsāt grēssūmque ād moēnĭă tēndīt.
Āt Vĕnŭs ōbscūrō grădĭēntīs āĕrĕ saēpsīt
ēt mūltō nĕbŭlaē cīrcūm dĕă fūdĭt ămīctū,
cērnĕrĕ nē quĭs ĕōs neū quīs cōntīngĕrĕ pōssēt
mōlīrīvĕ mŏram aūt vĕnĭēndī pōscĕrĕ caūsās.
Īpsă Păphūm sūblīmĭs ăbīt sēdēsquĕ rĕvīsīt
laētă sŭās, ŭbĭ tēmplum īllī cēntūmquĕ Săbaēō
tūrĕ călēnt āraē sērtīsquĕ rĕcēntĭbŭs hālānt.
Cōrrĭpŭērĕ vĭam īntĕrĕā, quā sēmĭtă mōnstrāt.
Iāmque āscēndēbānt cōllēm, quī plūrĭmŭs ūrbī
īmmĭnĕt ādvērsāsque āspēctēt dēsŭpĕr ārcēs.
Mīrātūr mōlem Aēnēās, māgālĭă quōndām,
mīrātūr pōrtās strĕpĭtūmque ēt strātă vĭārūm.
Īnstānt ārdēntēs Tўrĭī: pārs dūcĕrĕ mūrōs
mōlīrīque ārcem ēt mănĭbūs sūbvōlvĕrĕ sāxă,
pārs ōptārĕ lŏcūm tēcto ēt cōnclūdĕrĕ sūlcō;
iūră măgīstrātūsquĕ lĕgūnt sānctūmquĕ sĕnātūm.
Hīc pōrtūs ălĭi ēffŏdĭūnt, hīc āltă thĕātrīs
fūndāmēntă pĕtūnt ălĭi īmmānīsquĕ cŏlūmnās
rūpĭbŭs ēxcīdūnt, scaēnīs dĕcŏra āltă fŭtūrīs.
Quālĭs ăpēs aēstātĕ nŏvā pēr flōrĕă rūră
ēxērcēt sūb sōlĕ lăbōr, cūm gēntĭs ădūltōs
ēdūcūnt fētūs, aūt cūm līquēntĭă mēllă
stīpānt ēt dūlcī dīstēndūnt nēctărĕ cēllās,
aūt ŏnĕra āccĭpĭūnt vĕnĭēntum, aūt āgmĭnĕ fāctō
īgnāvūm fūcōs pĕcŭs ā praēsēpĭbŭs ārcēnt;
fērvĕt ŏpūs rĕdŏlēntquĕ thўmō flāgrāntĭă mēllă.
"Ō fōrtūnātī, quōrūm iām moēnĭă sūrgūnt!"
Aēnēās ăĭt ēt fāstīgĭă sūspĭcĭt ūrbīs.
Īnfērt sē saēptūs nĕbŭlā (mīrābĭlĕ dīctū)
pēr mĕdĭōs mīscētquĕ vĭrīs nĕquĕ cērnĭtŭr ūllī.
Lūcŭs ĭn ūrbĕ fŭīt mĕdĭā, laētīssĭmŭs ūmbraē,
quō prīmūm iāctāti ūndīs ēt tūrbĭnĕ Poēnī
ēffōdērĕ lŏcō sīgnūm, quōd rēgĭă Iūnŏ
mōnstrārāt, căpŭt ācrĭs ĕquī; sīc nām fŏrĕ bēllō
ēgrĕgĭam ēt făcĭlēm vīctū pēr saēcŭlă gēntēm.
Hīc tēmplūm Iūnōni īngēns Sīdōnĭă Dīdō
cōndēbāt, dōnīs ŏpŭlēntum ēt nūmĭnĕ dīvaē,
aērĕă cuī grădĭbūs sūrgēbānt līmĭnă nēxaēque
aērĕ trăbēs, fŏrĭbūs cārdō strīdēbăt ăēnīs.
Hōc prīmum īn lūcō nŏvă rēs ōblātă tĭmōrēm
lēnĭĭt, hīc prīmum Aēnēās spērārĕ sălūtēm
aūsŭs ĕt ādflīctīs mĕlĭūs cōnfīdĕrĕ rēbūs.
Nāmquĕ sŭb īngēntī lūstrāt dūm sīngŭlă tēmplō
rēgīnam ōppĕrĭēns, dūm, quaē fōrtūnă sĭt ūrbī,
ārtĭfĭcūmquĕ mănūs īntēr se ŏpĕrūmquĕ lăbōrēm
mīrātūr, vĭdĕt Īlĭăcās ēx ōrdĭnĕ pūgnās
bēllăquĕ iām fāmā tōtūm vōlgātă pĕr ōrbēm,
Ātrīdās Prĭămūmque ēt saēvom āmbōbŭs Ăchīllēm.
Cōnstĭtĭt ēt lăcrĭmāns: "Quīs iām lŏcŭs" īnquĭt, "Ăchātĕ,
quaē rĕgĭo īn tērrīs nōstrī nōn plēnă lăbōrīs?
Ēn Prĭămūs. Sūnt hīc ĕtĭām sŭă praēmĭă laūdī,
sūnt lăcrĭmaē rērum ēt mēntēm mōrtālĭă tāngūnt.
Sōlvĕ mĕtūs; fĕrĕt haēc ălĭquām tĭbĭ fāmă sălūtēm".
Sīc ăĭt ātque ănĭmūm pīctūrā pāscĭt ĭnānī
mūltă gĕmēns lārgōque ūmēctāt flūmĭnĕ vōltūm.
Nāmquĕ vĭdēbăt ŭtī bēllāntēs Pērgămă cīrcūm
hāc fŭgĕrēnt Grāī, prĕmĕrēt Trōiānă iŭvēntūs;
hāc Phrўgĕs, īnstārēt cūrrū crīstātŭs Ăchīllēs.
Nēc prŏcŭl hīnc Rhēsī nĭvĕīs tēntōrĭă vēlīs
ādgnōscīt lăcrĭmāns, prīmō quaē prōdĭtă sōmnō
Tŷdīdēs mūltā vāstābāt caēdĕ crŭēntūs,
ārdēntīsque āvērtĭt ĕquōs īn cāstră prĭūsquām
pābŭlă gūstāssēnt Troīaē Xānthūmquĕ bĭbīssēnt.
Pārte ălĭā fŭgĭēns āmīssīs Trōĭlŭs ārmīs,
īnfēlīx pŭĕr ātque īmpār cōngrēssŭs Ăchīllī,
fērtŭr ĕquīs cūrrūque haērēt rĕsŭpīnŭs ĭnānī,
lōră tĕnēns tămĕn; huīc cērvīxquĕ cŏmaēquĕ trăhūntūr
pēr tērram ēt vērsā pūlvīs īnscrībĭtŭr hāstā.
Īntĕrĕa ād tēmplūm nōn aēquaē Pāllădĭs ībānt
crīnĭbŭs Īlĭădēs pāssīs pēplūmquĕ fĕrēbānt
sūpplĭcĭtēr, trīstēs ēt tūnsaē pēctŏră pālmīs;
dīvă sŏlō fīxōs ŏcŭlōs āvērsă tĕnēbāt.
Tēr cīrcum Īlĭăcōs rāptāvĕrăt Hēctŏră mūrōs
ēxănĭmūmque aūrō cōrpūs vēndēbăt Ăchīllēs.
Tūm vēro īngēntēm gĕmĭtūm dāt pēctŏre ăb īmō,
ūt spŏlĭa, ūt cūrrūs, ūtque īpsūm cōrpŭs ămīcī
tēndēntēmquĕ mănūs Prĭămūm cōnspēxĭt ĭnērmīs.
Sē quŏquĕ prīncĭpĭbūs pērmīxtum āgnōvĭt Ăchīvīs
Ēōāsque ăcĭēs ēt nīgrī Mēmnŏnĭs ārmă.
Dūcĭt Ămāzŏnĭdūm lūnātīs āgmĭnă pēltīs
Pēnthĕsĭlēă fŭrēns mĕdĭīsque īn mīlĭbŭs ārdēt,
aūrĕă sūbnēctēns ēxsēctaē cīngŭlă māmmaē,
bēllātrīx, aūdētquĕ vĭrīs cōncūrrĕrĕ vīrgŏ.
Haēc dūm Dārdănĭo Aēnēaē mīrāndă vĭdēntūr,
dūm stŭpĕt ōbtūtūque haērēt dēfīxŭs ĭn ūnō,
rēgīna ād tēmplūm, fōrmā pūlcērrĭmă Dīdō,
īncēssīt māgnā iŭvĕnūm stīpāntĕ cătērvā.
Quālĭs ĭn Eūrōtaē rīpīs aūt pēr iŭgă Cŷnthī
ēxērcēt Dīānă chŏrōs, quām mīllĕ sĕcūtaē
hīnc ātque hīnc glŏmĕrāntŭr Ŏrēădĕs; īllă phărētrām
fērt ŭmĕrō grădĭēnsquĕ dĕās sŭpĕrēmĭnĕt ōmnīs
(Lātōnaē tăcĭtūm pērtēmptānt gaūdĭă pēctūs):
tālĭs ĕrāt Dīdō, tālēm sē laētă fĕrēbāt
pēr mĕdĭōs īnstāns ŏpĕrī rēgnīsquĕ fŭtūrīs.
Tūm fŏrĭbūs dīvaē, mĕdĭā tēstūdĭnĕ tēmplī,
saēpta ārmīs sŏlĭōque āltē sūbnīxă rĕsēdīt.
Iūră dăbāt lēgēsquĕ vĭrīs ŏpĕrūmquĕ lăbōrēm
pārtĭbŭs aēquābāt iūstīs aūt sōrtĕ trăhēbāt:
cūm sŭbĭto Aēnēās cōncūrsu āccēdĕrĕ māgnō
Ānthĕă Sērgēstūmquĕ vĭdēt fōrtēmquĕ Clŏānthūm
Teūcrōrūmque ălĭōs, ātēr quōs aēquŏrĕ tūrbō
dīspŭlĕrāt pĕnĭtūsque ălĭās āvēxĕrăt ōrās.
Ōbstĭpŭīt sĭmŭl īpsĕ, sĭmūl pērcūssŭs Ăchātēs
laētĭtĭāquĕ mĕtūque; ăvĭdī cōniūngĕrĕ dēxtrās
ārdēbānt, sēd rēs ănĭmōs īncōgnĭtă tūrbāt.
Dīssĭmŭlānt ēt nūbĕ căvā spĕcŭlāntŭr ămīctī,
quaē fōrtūnă vĭrīs, clāssēm quō lītŏrĕ līnquānt,
quīd vĕnĭānt: cūnctīs nām lēctī nāvĭbŭs ībānt
ōrāntēs vĕnĭam ēt tēmplūm clāmōrĕ pĕtēbānt.
Pōstquam īntrōgrēssi ēt cōrām dătă cōpĭă fāndī,
māxĭmŭs Īlĭŏneūs plăcĭdō sīc pēctŏrĕ coēpīt:
"Ō rēgīnă, nŏvām cuī cōndĕrĕ Iūppĭtĕr ūrbēm
iūstĭtĭāquĕ dĕdīt gēntīs frēnārĕ sŭpērbās,
Trōēs tē mĭsĕrī, vēntīs mărĭa ōmnĭă vēctī,
ōrāmūs: prŏhĭbe īnfāndōs ā nāvĭbŭs īgnīs,
pārcĕ pĭō gĕnĕri ēt prŏpĭūs rēs āspĭcĕ nōstrās.
Nōn nōs aūt fērrō Lĭbўcōs pŏpŭlārĕ pĕnātīs
vēnĭmŭs aūt rāptās ād lītŏră vērtĕrĕ praēdās;
nōn ĕă vīs ănĭmō nēc tāntă sŭpērbĭă vīctīs.
Ēst lŏcŭs, Hēspĕrĭām Grāī cōgnōmĭnĕ dīcūnt,
tērra āntīquă, pŏtēns ārmīs ātque ūbĕrĕ glēbaē;
Oēnōtrī cŏlŭērĕ vĭrī; nūnc fāmă mĭnōrēs
Ītălĭām dīxīssĕ dŭcīs dē nōmĭnĕ gēntēm.
Hīc cūrsūs fŭĭt,
cūm sŭbĭto ādsūrgēns flūctū nīmbōsŭs Ŏrīōn
īn vădă caēcă tŭlīt pĕnĭtūsquĕ prŏcācĭbŭs Aūstrīs
pērque ūndās sŭpĕrāntĕ sălō pērque īnvĭă sāxă
dīspŭlĭt: hūc paūcī vēstrīs ādnāvĭmŭs ōrīs.
Quōd gĕnŭs hōc hŏmĭnūm? Quaēve hūnc tām bārbără mōrēm
pērmīttīt pătrĭa? Hōspĭtĭō prŏhĭbēmŭr hărēnaē;
bēllă cĭēnt prīmāquĕ vĕtānt cōnsīstĕrĕ tērră.
Sī gĕnŭs hūmānum ēt mōrtālĭă tēmnĭtĭs ārmă,
āt spērātĕ dĕōs mĕmŏrēs fāndi ātquĕ nĕfāndī.
Rēx ĕrăt Aēnēās nōbīs, quō iūstĭŏr āltēr
nēc pĭĕtātĕ fŭīt nēc bēllō māiŏr ĕt ārmīs.
Quēm sī fātă vĭrūm sērvānt, sī vēscĭtŭr aūrā
aēthĕrĭā nĕque ădhūc crūdēlĭbŭs ōccŭbăt ūmbrīs,
nōn mĕtŭs, ōffĭcĭō nēc tē cērtāssĕ prĭōrēm
paēnĭtĕāt. Sūnt ēt Sĭcŭlīs rĕgĭōnĭbŭs ūrbēs
ārmăquĕ Trōiānōque ā sānguĭnĕ clārŭs Ăcēstēs.
Quāssātām vēntīs lĭcĕāt sūbdūcĕrĕ clāssēm
ēt sīlvīs āptārĕ trăbēs ēt strīngĕrĕ rēmōs,
sī dătŭr Ītălĭām sŏcĭīs ēt rēgĕ rĕcēptō
tēndĕre, ŭt Ītălĭām laētī Lătĭūmquĕ pĕtāmūs;
sīn ābsūmptă sălūs ēt tē, pătĕr ōptŭmĕ Teūcrūm,
pōntŭs hăbēt Lĭbўaē nēc spēs iām rēstăt Ĭūlī,
āt frĕtă Sīcănĭaē sāltēm sēdēsquĕ părātās,
ūnde hūc ādvēctī, rēgēmquĕ pĕtāmŭs Ăcēstēn."
Tālĭbŭs Īlĭōnĕūs; cūnctī sĭmŭl ōrĕ frĕmēbānt
Dārdănĭdaē.
Tūm brĕvĭtēr Dīdō vōltūm dēmīssă prŏfātūr:
"Sōlvĭtĕ cōrdĕ mĕtūm, Teūcrī, sēclūdĭtĕ cūrās.
Rēs dūra ēt rēgnī nŏvĭtās mē tālĭă cōgūnt
mōlīri ēt lātē fīnīs cūstōdĕ tŭērī.
Quīs gĕnŭs Aēnĕădūm, quīs Troīaē nēscĭăt ūrbēm
vīrtūtēsquĕ vĭrōsque aūt tānti īncēndĭă bēllī?
Nōn ōbtūnsa ădĕō gēstāmūs pēctŏră Poēnī,
nēc tam āvērsŭs ĕquōs Tўrĭā Sōl iūngĭt ăb ūrbĕ.
Seū vōs Hēspĕrĭām māgnām Sātūrnĭăque ārvă
sīve Ĕrўcīs fīnīs rēgēmque ōptātĭs Ăcēstēn,
aūxĭlĭō tūtōs dīmīttam ŏpĭbūsquĕ iŭvābō.
Vōltĭs ĕt hīs mēcūm părĭtēr cōnsīdĕrĕ rēgnīs?
Ūrbēm quām stătŭō, vēstra ēst; sūbdūcĭtĕ nāvīs;
Trōs Tўrĭūsquĕ mĭhī nūllō dīscrīmĭne ăgētūr.
Ātque ŭtĭnām rēx īpsĕ Nŏtō cōmpūlsŭs ĕōdēm
ādfŏrĕt Aēnēās! Ĕquĭdēm pēr lītŏră cērtōs
dīmīttam ēt Lĭbўaē lūstrāre ēxtrēmă iŭbēbō,
sī quĭbŭs ēiēctūs sīlvīs aūt ūrbĭbŭs ērrāt".
Hīs ănĭmum ārrēctī dīctīs ēt fōrtĭs Ăchātēs
ēt pătĕr Aēnēās iāmdūdum ērūmpĕrĕ nūbēm
ārdēbānt. Prĭŏr Aēnēān cōmpēllăt Ăchātēs:
"Nātĕ dĕā, quaē nūnc ănĭmō sēntēntĭă sūrgīt?
ōmnĭă tūtă vĭdēs, clāssēm sŏcĭōsquĕ rĕcēptōs.
Ūnŭs ăbēst, mĕdĭo īn flūctū quēm vīdĭmŭs īpsī
sūbmērsūm; dīctīs rēspōndēnt cētĕră mātrīs".
Vīx ĕă fātŭs ĕrāt, cūm cīrcūmfūsă rĕpēntĕ
scīndīt sē nūbēs ĕt ĭn aēthĕră pūrgăt ăpērtūm.
Rēstĭtĭt Aēnēās clārāque īn lūcĕ rĕfūlsīt
ōs ŭmĕrōsquĕ dĕō sĭmĭlīs; nāmque īpsă dĕcōrām
caēsărĭēm nātō gĕnĕtrīx lūmēnquĕ iŭvēntaē
pūrpŭrĕum ēt laētōs ŏcŭlīs ādflārăt hŏnōrēs:
quālĕ mănūs āddūnt ĕbŏrī dĕcŭs aūt ŭbĭ flāvō
ārgēntūm Părĭūsvĕ lăpīs cīrcūmdătŭr aūrō.
Tūm sīc rēgīnam ādlŏquĭtūr cūnctīsquĕ rĕpēntĕ
īnprōvīsŭs ăīt: "Cōrām, quēm quaērĭtĭs, ādsūm
Trōĭŭs Aēnēās, Lĭbўcīs ērēptŭs ăb ūndīs.
Ō sōla īnfāndōs Troīaē mĭsĕrātă lăbōrēs,
quaē nōn, rēlĭquĭās Dănăūm, tērraēquĕ mărīsquĕ
ōmnĭbŭs ēxhaūstōs iām cāsĭbŭs, ōmnĭum ĕgēnōs,
ūrbĕ, dŏmō sŏcĭās, grātēs pērsōlvĕrĕ dīgnās
nōn ŏpĭs ēst nōstraē, Dīdō, nēc quīdquĭd ŭbīque ēst
gēntīs Dārdănĭaē, māgnūm quaē spārsă pĕr ōrbēm.
Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid
ūsquām iūstĭtĭae ēst, ēt mēns sĭbĭ cōnscĭă rēctī,
praēmĭă dīgnă fĕrānt. Quaē tē tām laētă tŭlērūnt
saēcŭlă? Quī tāntī tālēm gĕnŭērĕ părēntēs?
Īn frĕtă dūm flŭvĭī cūrrēnt, dūm mōntĭbŭs ūmbraē
lūstrābūnt cōnvēxă, pŏlūs dūm sīdĕră pāscēt,
sēmpĕr hŏnōs nōmēnquĕ tŭūm laūdēsquĕ mănēbūnt,
quaē mē cūmquĕ vŏcānt tērraē". Sīc fātŭs ămīcūm
Īlĭŏnēă pĕtīt dēxtrā laēvāquĕ Sĕrēstūm,
pōst ălĭōs, fōrtēmquĕ Gўān fōrtēmquĕ Clŏānthūm.
Ōbstĭpŭīt prīmo āspēctū Sīdōnĭă Dīdō,
cāsū deīndĕ vĭrī tānto, ēt sīc ōrĕ lŏcūta ēst:
"Quīs tē, nātĕ dĕā, pēr tāntă pĕrīcŭlă cāsūs
īnsĕquĭtūr? Quaē vīs īmmānĭbŭs āpplĭcăt ōrīs?
Tūne īlle Aēnēās quēm Dārdănĭō | Ānchīsaē
ālmă Vĕnūs Phrўgĭī gĕnŭīt Sĭmŏēntĭs ăd ūndām?
Ātque ĕquĭdēm Teūcrūm mĕmĭnī Sīdōnă vĕnīrĕ
fīnĭbŭs ēxpūlsūm pătrĭīs, nŏvă rēgnă pĕtēntēm
aūxĭlĭō Bēlī; gĕnĭtōr tūm Bēlŭs ŏpīmām
vāstābāt Cŷprum ēt vīctōr dĭcĭōnĕ tĕnēbāt.
Tēmpŏrĕ iam ēx īllō cāsūs mĭhĭ cōgnĭtŭs ūrbīs
Trōiānaē nōmēnquĕ tŭūm rēgēsquĕ Pĕlāsgī.
Īpse hōstīs Teūcrōs īnsīgnī laūdĕ fĕrēbāt
sēque ōrtum āntīquā Teūcrōrum ā stīrpĕ vŏlēbāt.
Quāre ăgĭte, ō tēctīs, iŭvĕnēs, sūccēdĭtĕ nōstrīs.
Mē quŏquĕ pēr mūltōs sĭmĭlīs fōrtūnă lăbōrēs
iāctātam hāc dēmūm vŏlŭīt cōnsīstĕrĕ tērrā;
nōn īgnāră mălī mĭsĕrīs sūccūrrĕrĕ dīscō".
Sīc mĕmŏrāt; sĭmŭl Aēnēān īn rēgĭă dūcīt
tēctă, sĭmūl dīvōm tēmplīs īndīcĭt hŏnōrēm.
Nēc mĭnŭs īntĕrĕā sŏcĭīs ād lītŏră mīttīt
vīgīntī taūrōs, māgnōrum hōrrēntĭă cēntūm
tērgă sŭūm, pīnguīs cēntūm cūm mātrĭbŭs āgnōs,
mūnĕră laētĭtĭāmquĕ dĭēī.
Āc dŏmŭs īntĕrĭōr rēgālī splēndĭdă lūxū
īnstrŭĭtūr, mĕdĭīsquĕ părānt cōnvīvĭă tēctīs:
ārtĕ lăbōrātaē vēstēs ōstrōquĕ sŭpērbō,
īngēns ārgēntūm mēnsīs caēlātăque ĭn aūrō
fōrtĭă fāctă pătrūm, sĕrĭēs lōngīssĭmă rērūm
pēr tōt dūctă vĭrōs āntīquae ăb ŏrīgĭnĕ gēntīs.
Aēnēās (nĕque ĕnīm pătrĭūs cōnsīstĕrĕ mēntēm
pāssŭs ămōr) răpĭdum ād nāvīs praēmīttĭt Ăchātēn,
Āscănĭō fĕrăt haēc īpsūmque ād moēnĭă dūcāt;
ōmnĭs ĭn Āscănĭō cārī stāt cūră părēntīs.
Mūnĕră praētĕrĕa Īlĭăcīs ērēptă rŭīnīs
fērrĕ iŭbēt, pāllām sīgnīs aūrōquĕ rĭgēntēm
ēt cīrcūmtēxtūm crŏcĕō vēlāmĕn ăcānthō,
ōrnātūs Ārgīvae Hĕlĕnaē, quōs īllă Mўcēnīs,
Pērgămă cūm pĕtĕrēt īncōncēssōsque hўmĕnaēōs,
ēxtŭlĕrāt, mātrīs Lēdaē mīrābĭlĕ dōnūm;
praētĕrĕā scēptrum, Īlĭŏnē quōd gēssĕrăt ōlīm,
māxĭmă nātārūm Prĭămī cōllōquĕ mŏnīlĕ
bācātum ēt dŭplĭcēm gēmmīs aūrōquĕ cŏrōnām.
Haēc cĕlĕrāns ĭtĕr ād nāvīs tēndēbăt Ăchātēs.
Āt Cўthĕrēă nŏvās ārtēs, nŏvă pēctŏrĕ vērsāt
cōnsĭlĭa, ūt făcĭēm mūtātŭs ĕt ōră Cŭpīdō
prō dūlci Āscănĭō vĕnĭāt dōnīsquĕ fŭrēntēm
īncēndāt rēgīnam ātque ōssĭbŭs īmplĭcĕt īgnēm.
Quīppĕ dŏmūm tĭmĕt āmbĭgŭām Tўrĭōsquĕ bĭlīnguīs;
ūrĭt ătrōx Iūno ēt sūb nōctēm cūră rĕcūrsāt.
Ērgo hīs ālĭgĕrūm dīctīs ādfātŭr Ămōrēm:
"Nātĕ, mĕaē vīrēs, mĕă māgnă pŏtēntĭă, sōlūs
nātĕ pătrīs sūmmī quī tēlă Tўphōĭă tēmnīs,
ād tē cōnfŭgĭo ēt sūpplēx tŭă nūmĭnă pōscō.
Frātĕr ŭt Aēnēās pĕlăgō tŭŭs ōmnĭă cīrcūm
lītŏră iāctētūr ŏdĭīs Iūnōnĭs ăcērbaē,
nōtă tĭbi, ēt nōstrō dŏlŭīstī saēpĕ dŏlōrĕ.
Nūnc Phoēnīssă tĕnēt Dīdō blāndīsquĕ mŏrātūr
vōcĭbŭs, ēt vĕrĕōr quō sē Iūnōnĭă vērtānt
hōspĭtĭa: haūt tāntō cēssābīt cārdĭnĕ rērūm.
Quōcīrcā căpĕre āntĕ dŏlīs ēt cīngĕrĕ flāmmā
rēgīnām mĕdĭtōr, nē quō sē nūmĭnĕ mūtēt,
sēd māgno Aēnēaē mēcūm tĕnĕātŭr ămōrē.
Quā făcĕre īd pōssīs nōstrām nūnc āccĭpĕ mēntēm:
rēgĭŭs āccītū cārī gĕnĭtōrĭs ăd ūrbēm
Sīdŏnĭām pŭĕr īrĕ părāt, mĕă māxĭmă cūră,
dōnă fĕrēns pĕlăgo ēt flāmmīs rēstāntĭă Troīaē;
hūnc ĕgŏ sōpītūm sōmnō sŭpĕr āltă Cўthēră
aūt sŭpĕr Īdălĭūm sācrātā sēdĕ rĕcōndām,
nē quā scīrĕ dŏlōs mĕdĭūsve ōccūrrĕrĕ pōssīt.
Tū făcĭem īllīūs nōctēm nōn āmplĭŭs ūnām
fāllĕ dŏlo ēt nōtōs pŭĕrī pŭĕr īndŭĕ vōltūs,
ūt, cūm tē grĕmĭo āccĭpĭēt laētīssĭmă Dīdō
rēgālīs īntēr mēnsās lătĭcēmquĕ Lўaēūm,
cūm dăbĭt āmplēxūs ātque ōscŭlă dūlcĭă fīgēt,
ōccūltum īnspīrēs īgnēm fāllāsquĕ vĕnēnō".
Pārĕt Ămōr dīctīs cāraē gĕnĕtrīcĭs ĕt ālās
ēxŭĭt ēt grēssū gaūdēns īncēdĭt Ĭūlī.
Āt Vĕnŭs Āscănĭō plăcĭdām pēr mēmbră quĭētēm
īnrĭgăt ēt fōtūm grĕmĭō dĕă tōllĭt ĭn āltōs
Īdălĭaē lūcōs, ŭbĭ mōllĭs ămārăcŭs īllūm
flōrĭbŭs ēt dūlci ādspīrāns cōmplēctĭtŭr ūmbrā.
Iāmque ībāt dīctō pārēns ēt dōnă Cŭpīdŏ
rēgĭă pōrtābāt Tўrĭīs dŭcĕ laētŭs Ăchātĕ.
Cūm vĕnĭt, aūlaēīs iām sē rēgīnă sŭpērbīs
aūrĕă cōmpŏsŭīt spōndā mĕdĭāmquĕ lŏcāvīt;
iām pătĕr Aēnēās ēt iām Trōiānă iŭvēntūs
cōnvĕnĭūnt strātōquĕ sŭpēr dīscūmbĭtŭr ōstrō.
Dānt mănĭbūs fămŭlī lŷmphās Cĕrĕrēmquĕ cănīstrīs
ēxpĕdĭūnt tōnsīsquĕ fĕrūnt māntēlĭă vīllīs.
Quīnquāgīnta īntūs fămŭlaē, quĭbŭs ōrdĭnĕ lōngām
cūră pĕnūm strŭĕre ēt flāmmīs ădŏlērĕ pĕnātīs;
cēntum ălĭaē tŏtĭdēmquĕ părēs aētātĕ mĭnīstrī,
quī dăpĭbūs mēnsās ŏnĕrēnt ēt pōcŭlă pōnānt.
Nēc nōn ēt Tўrĭī pēr līmĭnă laētă frĕquēntēs
cōnvēnērĕ; tŏrīs iūssī dīscūmbĕrĕ pīctīs
mīrāntūr dōna Aēnēaē, mīrāntŭr Ĭūlūm
flāgrāntīsquĕ dĕī vōltūs sĭmŭlātăquĕ vērbă
pāllāmque ēt pīctūm crŏcĕō vēlāmĕn ăcānthō.
Praēcĭpŭe īnfēlīx, pēstī dēvōtă fŭtūraē,
ēxplērī mēntēm nĕquĭt ārdēscītquĕ tŭēndō
Phoēnīssa ēt părĭtēr pŭĕrō dōnīsquĕ mŏvētūr.
Īlle ŭbĭ cōmplēxu Aēnēaē cōllōquĕ pĕpēndīt
ēt māgnūm fālsi īmplēvīt gĕnĭtōrĭs ămōrēm,
rēgīnām pĕtĭt. Haēc ŏcŭlīs, haēc pēctŏrĕ tōtō
haērĕt ĕt īntērdūm grĕmĭō fŏvĕt īnscĭă Dīdō
īnsīdāt quāntūs mĭsĕraē dĕŭs. Āt mĕmŏr īllĕ
mātrĭs Ăcīdălĭaē paūlātim ăbŏlērĕ Sўchaēūm
īncĭpĭt ēt vīvō tēmptāt praēvērtĕre ămōrĕ
iām prīdēm rĕsĭdēs ănĭmōs dēsuētăquĕ cōrdă.
Pōstquām prīmă quĭēs ĕpŭlīs mēnsaēquĕ rĕmōtaē,
crātērās māgnōs stătŭūnt ēt vīnă cŏrōnānt.
Fīt strĕpĭtūs tēctīs vōcēmquĕ pĕr āmplă vŏlūtānt
ātrĭă; dēpēndēnt lŷchnī lăquĕārĭbŭs aūreīs
īncēnsi ēt nōctēm flāmmīs fūnālĭă vīncūnt.
Hīc rēgīnă grăvēm gēmmīs aūrōquĕ pŏpōscīt
īmplēvītquĕ mĕrō pătĕrām, quām Bēlŭs ĕt ōmnēs
ā Bēlō sŏlĭtī; tūm fāctă sĭlēntĭă tēctīs:
"Iūppĭtĕr (hōspĭtĭbŭs nām tē dărĕ iūră lŏcūntūr)
hūnc laētūm Tўrĭīsquĕ dĭēm Troīāquĕ prŏfēctīs
ēssĕ vĕlīs nōstrōsque hūiūs mĕmĭnīssĕ mĭnōrēs.
Ādsīt laētĭtĭaē Bācchūs dătŏr ēt bŏnă Iūnŏ;
ēt vōs ō coētūm, Tўrĭī, cĕlĕbrātĕ făvēntēs".
Dīxĭt ĕt īn mēnsām lătĭcūm lībāvĭt hŏnōrēm
prīmăquĕ lībātō sūmmō tĕnŭs āttĭgĭt ōrĕ;
tūm Bĭtĭaē dĕdĭt īncrĕpĭtāns; īlle īmpĭgĕr haūsīt
spūmāntēm pătĕram ēt plēnō sē prōlŭĭt aūrō;
pōst ălĭī prŏcĕrēs. Cĭthărā crīnītŭs Ĭōpās
pērsŏnăt aūrātā, dŏcŭīt quēm māxĭmŭs Ātlāns.
Hīc cănĭt ērrāntēm lūnām sōlīsquĕ lăbōrēs,
ūnde hŏmĭnūm gĕnŭs ēt pĕcŭdēs, ūnde īmbĕr ĕt īgnēs,
Ārctūrūm plŭvĭāsque Hўădās gĕmĭnōsquĕ Trĭōnēs,
quīd tāntum Ōcĕănō prŏpĕrēnt sē tīnguĕrĕ sōlēs
hībērnī vēl quaē tārdīs mŏră nōctĭbŭs ōbstēt;
īngĕmĭnānt plaūsū Tўrĭī Trōēsquĕ sĕcūntūr.
Nēc nōn ēt vărĭō nōctēm sērmōnĕ trăhēbāt
īnfēlīx Dīdō lōngūmquĕ bĭbēbăt ămōrēm,
mūltă sŭpēr Prĭămō rŏgĭtāns, sŭpĕr Hēctŏrĕ mūltă;
nūnc quĭbŭs Aūrōraē vēnīssēt fīlĭŭs ārmīs,
nūnc quālēs Dĭŏmēdĭs ĕquī, nūnc quāntŭs Ăchīllēs.
"Īmmo ăge ĕt ā prīmā dīc, hōspĕs, ŏrīgĭnĕ nōbīs
īnsĭdĭās" īnquīt, "Dănăūm cāsūsquĕ tŭōrūm
ērrōrēsquĕ tŭōs; nām tē iām sēptĭmă pōrtāt
ōmnĭbŭs ērrāntēm tērrīs ēt flūctĭbŭs aēstās".