Mūsă, quĭbūs nŭmĕrīs hērōăs ĕt ārmă frĕquēntās,
fābēllām pērmīttĕ mĭhī dētēxĕrĕ paūcīs.
nām tĭbĭ sēcēssī, tēcūm pĕnĕtrālĕ rĕtrāctāns
cōnsĭlĭūm; quārē nĕquĕ cārmĭnĕ cūrrŏ Phălaēcŏ
nēc trĭmĕtrō iāmbō nēc quī pĕdĕ frāctŭs ĕōdēm
fōrtĭtĕr īrāscī dīscīt dŭcĕ Clāzŏmĕnīō.
cētĕră quīn ĕtĭām, quōt dēnĭquĕ mīlĭă lūsī
prīmăquĕ Rōmānōs dŏcŭī cōntēndĕrĕ Grāiīs
ēt sălĭbūs vărĭārĕ nŏvīs, cōnstāntĕr ŏmīttō
tēquĕ quĭbūs prīncēps ēt fācūndīssĭmă cāllēs
āggrĕdĭōr: prĕcĭbūs dēscēndĕ clĭēntĭs ĕt aūdī.
Dīc mĭhĭ, Cāllĭŏpē: quīdnām pătĕr īllĕ dĕōrūm
cōgĭtăt? ān tērrās ēt pātrĭă saēcŭlă mūtāt
quāsquĕ dĕdīt quōndām mŏrĭēntĭbŭs ērĭpĭt ārtēs
nōsquĕ iŭbēt tăcĭtōs ēt iām rătĭōnĭs ĕgēnōs
nōn ălĭtēr, prīmō quām cūm sūrrēxĭmŭs aēvō,
glāndĭbŭs ēt pūraē rūrsūs prōcūmbĕrĕ lŷmphaē?
ān rĕlĭquās tērrās cōnsērvăt ămīcŭs ĕt Ūrbēs,
sēd gĕnŭs Aūsŏnĭūm Rŏmŭlīque ēxtūrbăt ălūmnōs?
quīd? rĕpŭtēmŭs ĕnīm: dŭŏ sūnt quĭbŭs ēxtŭlĭt īngēns
Rōmă căpūt, vīrtūs bēlli ēt săpĭēntĭă pācīs.
sēd vīrtūs, ăgĭtātă dŏmi ēt sŏcĭālĭbŭs ārmīs,
īn frĕtă Sīcănĭae ēt Cārthāgĭnĭs ēxĭlĭt ārcēs
cētĕrăque īmpĕrĭa ēt tōtūm sĭmŭl ābstŭlĭt ōrbēm.
deīndĕ, vĕlūt stădĭō vīctōr quī sōlŭs Ăchaēō
lānguĕt ĕt īmmōtā sēcūm vīrtūtĕ fătīscīt,
sīc ĭtĭdēm Rōmānă mănūs, cōntēndĕrĕ pōstquām
dēstĭtĭt ēt pācēm lōngīs frēnāvĭt hăbēnīs,
īpsă dŏmī lēgēs ēt Grāia īnvēntă rĕtrāctāns
ōmnĭă bēllōrūm tērrā quaēsītă mărīquĕ
praēmĭă cōnsĭlĭo ēt mōllī rătĭōnĕ rĕgēbāt.
stābăt ĭn hīs, nĕque ĕnīm pŏtĕrāt cōnstārĕ sĭne īstīs:
aūt frūstra ūxōrī mēndāxquĕ Dĭēspĭtĕr ōlīm
"īmpĕrĭūm sĭnĕ fīnĕ dĕdī" dīxīssĕ prŏbātūr.
nūnc ĭgĭtūr quī rēx Rōmānōs īmpĕrăt īntēr,
nōn trăbĕ sēd tērgō prōlāpsŭs ĕt īnglŭvĭe ālbūs,
ēt stŭdĭa ēt săpĭēns hŏmĭnūm nōmēnquĕ gĕnūsquĕ
ōmnĭa ăbīrĕ fŏrās ātque Ūrbe ēxcēdĕrĕ iūssīt.
quīd făcĭmūs? Grăĭōs hŏmĭnūmquĕ rĕlīnquĭmŭs ūrbēs,
ūt Rōmānă fŏrēt măgĭs hīs īnstrūctă măgīstrīs:
nūnc, Căpĭtōlīnō vĕlŭtī tūrbāntĕ Cămīllō
ēnsĭbŭs ēt trŭtĭnā Gāllī fūgērĕ rĕlīctā,
sīc nōstrī pālārĕ sĕnēs dīcūntŭr ĕt īpsī
ūt fērālĕ sŭōs ŏnŭs ēxpōrtārĕ lĭbēllōs.
ērgŏ Nŭmāntīnūs Lĭbўcūsque ērrāvĭt ĭn īstō
Scīpĭŏ, quī Rhŏdĭō crēvīt fōrmāntĕ măgīstrō,
cētĕrăque īllă mănūs bēllō fācūndă sĕcūndō?
quōs īntēr prīscī sēntēntĭă dīă Cătōnīs
scīrĕ dĕōs māgnī fēcīssĕt, ŭtrūmnĕ sĕcūndīs
ān măgĭs ādvērsīs stārēt Rōmānă prŏpāgō.
scīlĭcĕt ādvērsīs: nām, cūm dēfēndĭĕr ārmīs
suādĕt ămōr pătrĭae ēt cāptīvă pĕnātĭbŭs ūxōr,
cōnvĕnĭt, ūt vēspīs, quārūm dŏmŭs ārcĕ mŏvēntĕ,
tūrbă rĭgēns strīctīs pēr lūtĕă cōrpŏră tēlīs;
āst ŭbi ăpēs sēcūră rĕdīt ōblītă făvōrūm
plēbs pātrēsque ūnā sōmnō mŏrĭūntŭr ŏbēsō.
Rōmŭlĭdārum ĭgĭtūr lōnga ēt grăvĭs ēxĭtĭūm pāx.
Hōc fābēllă mŏdō paūsām făcĭt. ōptĭmă, pōsthāc,
Mūsă, vĕlīm mŏnĕās, sĭnĕ quā mĭhĭ nūllă vŏlūptās
vīvĕre, ŭtī quōndām †zmŷrnālībūsquĕ pĕrībāt†,
nunc itidem migrare uelis. uel denique quiduis
ūt dĕă quaēre ălĭūd: tāntūm Rōmānă Călēnō
moēnĭă iūcūndēs părĭtērque āvērtĕ Săbīnōs.
haēc ĕgŏ. tūm paūcīs dĕă mē dīgnārĭĕr īnfīt:
"pōnĕ mĕtūs aēquōs, cūltrīx mĕă: sūmmă tўrānnō
haēc īnstānt ŏdĭa ēt nōstrō pĕrĭtūrŭs hŏnōrēst.
nām laūrētă Nŭmaē fōntīsque hăbĭtāmŭs ĕōsdēm
ēt cŏmĭte Ēgĕrĭā rīdēmŭs ĭnānĭă coēptă.
vīvĕ, vălē. mănĕt hūnc pūlchrūm sŭă fāmă dŏlōrēm:
Mūsārūm spōndēt chŏrŭs ēt Rōmānŭs Ăpōllō".
Musa, quibus numeris heroas et arma frequentas,
fabellam permitte mihi detexere paucis.
nam tibi secessi, tecum penetrale retractans
consilium; quare neque carmine curro Phalaeco
nec trimetro iambo nec qui pede fractus eodem
fortiter irasci discit duce Clazomenio.
cetera quin etiam, quot denique milia lusi
primaque Romanos docui contendere Graiis
et salibus uariare nouis, constanter omitto
teque quibus princeps et facundissima calles
aggredior: precibus descende clientis et audi.
Dic mihi, Calliope: quidnam pater ille deorum
cogitat? an terras et patria saecula mutat
quasque dedit quondam morientibus eripit artes
nosque iubet tacitos et iam rationis egenos
non aliter, primo quam cum surreximus aeuo,
glandibus et purae rursus procumbere lymphae?
an reliquas terras conseruat amicus et Vrbes,
sed genus Ausonium Romulique exturbat alumnos?
quid? reputemus enim: duo sunt quibus extulit ingens
Roma caput, uirtus belli et sapientia pacis.
sed uirtus, agitata domi et socialibus armis,
in freta Sicaniae et Carthaginis exilit arces
ceteraque imperia et totum simul abstulit orbem.
deinde, uelut stadio uictor qui solus Achaeo
languet et immota secum uirtute fatiscit,
sic itidem Romana manus, contendere postquam
destitit et pacem longis frenauit habenis,
ipsa domi leges et Graia inuenta retractans
omnia bellorum terra quaesita marique
praemia consilio et molli ratione regebat.
stabat in his, neque enim poterat constare sine istis:
aut frustra uxori mendaxque Diespiter olim
"imperium sine fine dedi" dixisse probatur.
nunc igitur qui rex Romanos imperat inter,
non trabe sed tergo prolapsus et ingluuie albus,
et studia et sapiens hominum nomenque genusque
omnia abire foras atque Vrbe excedere iussit.
quid facimus? Graios hominumque relinquimus urbes,
ut Romana foret magis his instructa magistris:
nunc, Capitolino ueluti turbante Camillo
ensibus et trutina Galli fugere relicta,
sic nostri palare senes dicuntur et ipsi
ut ferale suos onus exportare libellos.
ergo Numantinus Libycusque errauit in isto
Scipio, qui Rhodio creuit formante magistro,
ceteraque illa manus bello facunda secundo?
quos inter prisci sententia dia Catonis
scire deos magni fecisset, utrumne secundis
an magis aduersis staret Romana propago.
scilicet aduersis: nam, cum defendier armis
suadet amor patriae et captiua penatibus uxor,
conuenit, ut uespis, quarum domus arce mouente,
turba rigens strictis per lutea corpora telis;
ast ubi apes secura redit oblita fauorum
plebs patresque una somno moriuntur obeso.
Romulidarum igitur longa et grauis exitium pax.
Hoc fabella modo pausam facit. optima, posthac,
Musa, uelim moneas, sine qua mihi nulla uoluptas
uiuere, uti quondam †zmyrnalibusque peribat†,
nunc itidem migrare uelis. uel denique quiduis
ut dea quaere aliud: tantum Romana Caleno
moenia iucundes pariterque auerte Sabinos.
haec ego. tum paucis dea me dignarier infit:
"pone metus aequos, cultrix mea: summa tyranno
haec instant odia et nostro periturus honorest.
nam laureta Numae fontisque habitamus eosdem
et comite Egeria ridemus inania coepta.
uiue, uale. manet hunc pulchrum sua fama dolorem:
Musarum spondet chorus et Romanus Apollo".