Cēpĕrăt Ētrūscōs ōccūltō mīlĭtĕ cōllēs
Sīdŏnĭūs dūctōr pērque āltă sĭlēntĭă nōctīs
sīlvārum ānfrāctūs caēcīs īnsēdĕrăt ārmīs.
āt pārte ē laēvā rēstāgnāns gūrgĭtĕ vāstō
ēffĭgĭem īn pĕlăgī lăcŭs ūmēctābăt ĭnērtī
ēt lātē mūltō foēdābāt prōxĭmă līmō.
quaē vădă Faūnĭgĕnaē rēgnāta āntīquĭtŭs Ārnō
nūnc vōlvēntĕ dĭē Thrăsўmēnnī nōmĭnă sērvānt.
Lŷdĭŭs huīc gĕnĭtōr, Tmōlī dĕcŭs; aēquŏrĕ lōngās
Maēŏnĭām quōndam īn Lătĭās ādvēxĕrăt ōrās
Tŷrrhēnūs pūbēm dĕdĕrātquĕ vŏcābŭlă tērrīs.
isque insueta tuba monstrauit murmura primus
gēntĭbŭs ēt bēllīs īgnāvă sĭlēntĭă rūpīt.
nēc mŏdĭcūs vōtī nātum ād māiōră fŏvēbāt.
vērum ārdēns pŭĕrō cāstūmque ēxūtă pŭdōrēm
(nām fōrmā cērtārĕ dĕīs, Thrăsўmēnnĕ, vălērēs)
lītŏrĕ cōrrēptūm stāgnīs dēmīsĭt Ăgŷllē,
flōrĕ căpī iŭvĕnūm prīmaēvō lūbrĭcă mēntēm
nŷmphă nĕc Īdălĭā lēnta īncālŭĭssĕ săgīttā.
sōlātaē vĭrĭdī pĕnĭtūs fōvērĕ sŭb āntrō
Nāĭdĕs āmplēxūs ūndōsăquĕ rēgnă trĕmēntēm.
hīnc dōtālĕ lăcūs nōmēn, lātēque Hўmĕnaēō
cōnscĭă lāscīvō Thrăsўmēnnūs dīcĭtŭr ūndă.
Ēt iām cūrrĭcŭlō nīgrām nōx rōscĭdă mētām
strīngēbāt, nēc sē thălămīs Tīthōnĭă cōniūnx
prōtŭlĕrāt stābātquĕ nĭtēns īn līmĭnĕ prīmō,
cūm mĭnŭs ābnŭĕrīt nōctēm dēsīssĕ vĭātōr,
quām coēpīssĕ dĭēm; cōnsūl cārpēbăt ĭnīquās
praēgrĕdĭēns sīgna īpsă vĭās, ōmnīsquĕ rŭēbāt
mīxtŭs ĕquēs; nēc dīscrētīs lĕvĭa ārmă mănīplīs
īnsērtīquĕ glŏbō pĕdĭtēs ĕt ĭnūtĭlĕ Mārtī
līxārūm vūlgūs praēsāgō cūnctă tŭmūltū
īmplēre ēt pūgnām fŭgĭēntūm mōrĕ pĕtēbānt.
tūm sŭpĕr īpsĕ lăcūs dēnsām cālīgĭnĕ caēcā
ēxhālāns nĕbŭlām lātē cōrrūpĕrăt ōmnēm
prōspēctūm mĭsĕrīs ātque ātraē nōctĭs ămīctū
squālēbāt prēssūm pĭcĕa īntēr nūbĭlă caēlūm.
nēc Poēnūm lĭcŭērĕ dŏlī. sĕdĕt ēnsĕ rĕpōstō
ābdĭtŭs ēt nūllīs prŏpĕrāntem ōccūrsĭbŭs ārcēt.
īrĕ dătūr, lōngēquĕ pătēt ceū pācĕ quĭētā
īncūstōdītūm, mōx īrrĕmĕābĭlĕ, lītūs.
nāmquĕ sŭb āngūstās ārtātō līmĭtĕ faūcēs
īn fraūdēm dūcēbăt ĭtēr gĕmĭnūmquĕ rĕcēptīs
ēxĭtĭum hīnc rūpēs, hīnc ūndaē claūstră prĕmēbānt.
āt cūra ūmbrōsō sērvābāt vērtĭcĕ mōntīs
hōstīlem īngrēssūm rĕfŭgōs hăbĭtūră sŭb īctū,
haūd sĕcŭs āc vĭtrĕās sōllērs pīscātŏr ăd ūndās
ōrĕ lĕvēm pătŭlō tēxēns dē vīmĭnĕ nāssām
caūtĭŭs īntĕrĭōră lĭgāt mĕdĭāmquĕ pĕr ālvūm
sēnsīm fāstīgāns cōmprēssă căcūmĭnă nēctīt
āc fraūde ārtātī rĕmĕārĕ fŏrāmĭnĭs ārcēt
īntrŏĭtū făcĭlēm quēm trāxĭt ăb aēquŏrĕ pīscēm.
Ōcĭŭs īntĕrĕā prōpēllī sīgnă iŭbēbāt
ēxcūssūs cōnsūl fātōrūm tūrbĭnĕ mēntēm,
dōnēc flāmmĭfĕrūm tōllēntēs aēquŏrĕ cūrrūm
sōlĭs ĕquī spārsērĕ dĭēm. iāmque ōrbĕ rĕnātō
dīlŭĕrāt nĕbŭlās Tītān, sēnsīmquĕ flŭēbāt
cālīgo īn tērrās nĭtĭdō rĕsŏlūtă sĕrēnō.
tūnc ālēs, prīscūm pŏpŭlīs dē mōrĕ Lătīnīs
aūspĭcĭūm, cūm bēllă părānt mēntēsquĕ dĕōrūm
ēxplōrānt sŭpĕr ēvēntū, ceū praēscĭă lūctūs
dāmnāvīt vēscī plānctūque ălĭmēntă rĕfūgīt.
nēc raūcō taūrūs cēssāvīt flēbĭle ăd ārās
īmmūgīrĕ sŏnō prēssāmque ād cōllă bĭpēnnēm
īncērtā cērvīcĕ fĕrēns āltārĭă līquīt.
sīgna ĕtĭam āffūsā cērtānt dūm vēllĕrĕ mōlĕ,
taētĕr hŭmō lăcĕrā nītēntum ērūpĭt ĭn ōrā
ēxsūltāns crŭŏr, ēt caēdīs dŏcŭmēntă fŭtūraē
īpsă părēns mĭsĕrīs grĕmĭō dĕdĭt ātră crŭēntō.
āc sŭpĕr haēc dīvūm gĕnĭtōr tērrāsquĕ frĕtūmquĕ
cōncŭtĭēns tŏnĭtrū Cŷclōpūm rāptă cămīnīs
fūlmĭnă Tŷrrhēnās Thrăsўmēnnī tōrsĭt ĭn ūndās,
īctūsque aēthĕrĭā pēr stāgnă pătēntĭă flāmmā
fūmāvīt lăcŭs ātque ārsērūnt flūctĭbŭs īgnēs.
heū vānī mŏnĭtūs frūstrāquĕ mŏrāntĭă Pārcās
prōdĭgĭa! heū fātīs sŭpĕrī cērtārĕ mĭnōrēs!
ātque hīc, ēgrĕgĭūs līnguaē nōmēnquĕ sŭpērbūm
Cōrvīnūs, Phoēbēă sĕdēt cuī cāssĭdĕ fūlvă
ōstēntāns ālēs prŏăvītae īnsīgnĭă pūgnaē,
plēnŭs ĕt īpsĕ dĕum ēt sŏcĭūm tērrēntĕ păvōrĕ
īmmīscēt prĕcĭbūs mŏnĭta ātque hīs vōcĭbŭs īnfīt:
Īlĭăcās pēr tē flāmmās Tārpēiăquĕ sāxă,
pēr pătrĭōs, cōnsūl, mūrōs sūspēnsăquĕ nōstraē
ēvēntū pūgnaē nātōrūm pīgnŏră, cēdās
ōrāmūs sŭpĕrīs tēmpūsque ād proēlĭă dēxtrūm
ōppĕrĭārĕ. dăbūnt īdēm cāmpōsquĕ dĭēmquĕ
pūgnāndī. tāntūm nē dēdīgnārĕ sĕcūndōs
ēxspēctārĕ dĕōs. cūm fūlsĕrĭt hōră, crŭēntām
quaē strāgēm Lĭbўaē pōrtēt, tūm sīgnă sĕquēntūr
nūllā vūlsă mănū vēscīque īntērrĭtŭs ālēs
gaūdēbīt nūllōsquĕ vŏmēt pĭă tērră crŭōrēs.
ān tē praēstāntēm bēllīs fŭgĭt, īmprŏbă quāntūm
hōc pōssīt Fōrtūnă lŏcō? sĕdĕt ōbvĭŭs hōstīs
ādvērsā frōnte; āt cīrcā nĕmŏrōsă mĭnāntūr
īnsĭdĭās iŭgă nēc laēvā stāgnāntĭbŭs ūndīs
ēffŭgĭūm pătĕt ēt tĕnŭī stānt trāmĭtĕ faūcēs.
sī cērtārĕ dŏlīs ēt bēllūm dūcĕrĕ cōrdīst,
īntĕrĕā răpĭdīs ădĕrīt Sērvīlĭŭs ārmīs,
cuī pār īmpĕrĭum ēt vīrēs lĕgĭōnĭbŭs aēquaē.
bēllāndum ēst āstū. lĕvĭōr laūs īn dŭcĕ dēxtraē."
Tālĭă Cōrvīnūs, prīmōrēsque āddĕrĕ pāssīm
ōrāntūm vērba, ēt dīvīsūs quīsquĕ tĭmērĕ
nūnc sŭpĕrōs dē Flāmĭnĭō, nūnc deīndĕ prĕcārī
Flāmĭnĭūm, nē caēlĭcŏlīs cōntēndĕrĕ pērstēt.
ācrĭŭs hōc āccēnsă dŭcīs sūrrēxĕrăt īră,
aūdītōquĕ fŭrēns sŏcĭās nōn dēfŏrĕ vīrēs
"sīcĭnĕ nōs" īnquīt "Bōiōrum īn bēllă rŭēntēs
spēctāstīs, cūm tāntă lŭēs vūlgūsquĕ trĕmēndūm
īngrŭĕrēt rūpēsque ĭtĕrūm Tārpēiă păvērēt?
quās ĕgŏ tūnc ănĭmās dēxtrā, quaē cōrpŏră fūdī
īrātā tēllūrĕ săta ēt vīx vūlnĕrĕ vītām
rēddēntēs ūnō! iăcŭēre īngēntĭă mēmbră
pēr cāmpōs māgnīsquĕ prĕmūnt nūnc ōssĭbŭs ārvă.
scīlĭcĕt hās sēra ād laūdēs Sērvīlĭŭs ārmă
ādiūngāt, nĭsĭ dīvīsō vīcīssĕ trĭūmphō
ūt nĕquĕam ēt dĕcŏrīs cōntēntūs pārtĕ quĭēscām?
quīppĕ mŏnēnt sŭpĕrī. sĭmĭlēs nē fīngĭtĕ vōbīs,
clāssĭcă quī trĕmĭtīs, dīvōs. sāt māgnŭs ĭn hōstēm
aūgŭr ădēst ēnsīs, pūlchrūmque ēt mīlĭtĕ dīgnūm
aūspĭcĭūm Lătĭō, quŏd ĭn ārmīs dēxtĕră praēstāt.
ān, Cōrvīnĕ, sĕdēt, claūsūm sē cōnsŭl ĭnērtī
ūt tĕnĕāt vāllō? Poēnūs nūnc ōccŭpĕt āltōs
Ārrētī mūrōs, Cŏrўthī nūnc dīrŭăt ārcēm,
hīnc Clūsīnă pĕtāt, pōstrēmo ād moēnĭă Rōmaē
īllaēsūs cōntēndăt ĭtēr? dēfōrmĕ sŭb ārmīs
vānă sŭpērstĭtĭo ēst; dĕă sōla īn pēctŏrĕ Vīrtūs
bēllāntūm vĭgĕt. ūmbrārūm mē nōctĭbŭs ātrīs
āgmĭnă cīrcūmstānt, Trĕbĭaē quī gūrgĭtĕ quīquĕ
Ērĭdănī vōlvūntŭr ăquīs, ĭnhŭmātă iŭvēntūs."
Nēc mŏră iām mĕdĭō coētū sīgnīsquĕ sŭb īpsīs
pōstrēma āptābāt nūlli ēxōrābĭlĭs ārmă.
aēre ātque aēquŏrĕī tērgō flāvēntĕ iŭvēncī
cāssĭs ĕrāt mūnītă vĭrō, cuī vērtĭcĕ sūrgēns
trīplēx crīstă iŭbās ēffūdīt crīnĕ Sŭēvō;
Scŷllă sŭpēr frāctī cōntōrquēns pōndĕră rēmī
īnstābāt saēvōsquĕ cănūm pāndēbăt hĭātūs,
nōbĭlĕ Gērgēnī spŏlĭūm, quōd rēgĕ sŭpērbūs
Bōiōrūm caēsō căpĭti īllăcĕrābĭlĕ vīctōr
āptārāt pūgnāsquĕ dĕcūs pōrtābăt ĭn ōmnēs.
lōrīcam īndŭĭtūr; tōrtōs huīc nēxĭlĭs hāmōs
fērrō squāmă rŭdī pērmīxtōque āspĕrăt aūrō.
tūm clĭpĕūm căpĭt, āspērsūm quēm caēdĭbŭs ōlīm
Cēltĭcŭs ōrnārāt crŭŏr, ūmēntīquĕ sŭb āntrō
ceū fētūm lŭpă pērmūlcēns pŭĕrīlĭă mēmbră
īngēntem Āssărăcī caēlō nūtrībăt ălūmnūm.
hīnc ēnsēm lătĕrī dēxtraēque āccōmmŏdăt hāstām.
stāt sŏnĭpēs vēxātquĕ fĕrōx ūmēntĭă frēnă
Caūcăsĕam īnstrātūs vīrgātō cōrpŏrĕ tīgrīm.
īnde ēxcēptŭs ĕquō, quā dānt āngūstă vĭārūm
nūnc hōs, nūnc īllōs ădĭt ātque hōrtātĭbŭs īmplēt:
"vēstrum ŏpŭs ēst vēstrūmquĕ dĕcūs sūffīxă pĕr ūrbēm
Poēnī fērrĕ dŭcīs spēctāndă părēntĭbŭs ōră.
ūnum hōc prō cūnctīs săt ĕrīt căpŭt. āspĕră quīsquĕ
hōrtāmēntă sĭbī rĕfĕrāt: "mĕŭs, heū, mĕŭs ātrīs
Tīcīnī frātēr rīpīs iăcĕt! āt mĕŭs āltă
mētītūr stāgna Ērĭdănī sĭnĕ fūnĕrĕ nātūs!"
haēc sĭbĭ quīsquĕ. sĕd ēst vēstrūm cuī nūllă dŏlōrīs
prīvātī răbĭēs, īs vēro īngēntĭă sūmāt
ē mĕdĭō, fŏdĭānt quaē māgnās pēctŭs ĭn īrās,
pērfrāctās Ālpēs pāssāmque īnfāndă Săgūntūm,
quōsquĕ nĕfās vĕtĭtī trānscēndĕrĕ nōmĕn Hĭbērī,
tāngĕrĕ iām Thŷbrīm. nām dūm nōs aūgŭr ĕt ēxtīs
quaēsītaē fībraē vānūsquĕ mŏrātŭr hărūspēx,
sōlūm iām sŭpĕrēst Tārpēio īmpōnĕrĕ cāstră."
Tūrbĭdŭs haēc, vīsōque ārtīs īn mīlĭbŭs ātrās
bēllātōrĕ iŭbās āptānte "ēst, Ōrfĭtĕ, mūnūs,
ēst" ăĭt "hōc cērtārĕ tŭūm, quĭs ŏpīmă vŏlēntī
dōnă Iŏvī pōrtēt fĕrĕtrō sūspēnsă crŭēntō.
nām cūr haēc ălĭā părĭātūr glōrĭă dēxtrā?"
hīnc praēvēctŭs ĕquō, pōstquam īntēr proēlĭă nōtām
āccēpīt vōcēm, "prŏcŭl hīnc tē Mārtĭŭs," īnquīt
"Mūrrāne, ōstēndīt clāmōr, vĭdĕōquĕ fŭrēntēm
iām Tўrĭā tē caēdĕ. vĕnīt laūs quāntă! sĕd, ōrō,
haēc āngūstă lŏcī fērrō pătĕfāctă rĕlāxā."
Tūm Sōrāctĕ sătūm, praēstāntēm cōrpŏre ĕt ārmīs,
Aēquānūm nōscēns, pătrĭō cuī rītŭs ĭn ārvō,
cūm pĭŭs Ārcĭtĕnēns āccēnsīs gaūdĕt ăcērvīs,
ēxtă tĕr īnnŏcŭōs laētūm pōrtārĕ pĕr īgnēs,
"sīc ĭn Ăpōllĭnĕā sēmpēr vēstīgĭă prūnā
īnvĭŏlātă tĕrās vīctōrquĕ văpōrĭs ăd ārās
dōnă sĕrēnātō rĕfĕrās sōllēmnĭă Phoēbō,
cōncĭpe," ăīt "dīgnūm fāctīs, Aēquānĕ, fŭrōrēm
vūlnĕrĭbūsquĕ tŭīs. sŏcĭō tē caēdĭs ĕt īraē
nōn ĕgŏ Mārmărĭdūm mĕdĭām pĕnĕtrārĕ phălāngēm
Cīnўphĭaēquĕ glŏbōs dŭbĭtārim īrrūmpĕrĕ tūrmaē."
Nēc iam ūltrā mŏnĭtūs ēt vērbă mŏrāntĭă Mārtēm
fērrĕ vălēt; lōngo Aēnĕădīs quōd flēbĭtŭr aēvō
īncrĕpŭērĕ sĭmūl fērālĭă clāssĭcă sīgnūm,
āc tŭbă tērrĭfĭcīs frēgīt strīdōrĭbŭs aūrās.
heū dŏlŏr, heū lăcrĭmaē, nēc pōst tōt saēcŭlă sēraē!
hōrrēsco ūt pēndēntĕ mălō, ceū dūctŏr ăd ārmă
ēxcīrēt Tўrĭūs. lătĕbrōsīs cōllĭbŭs Āstūr
ēt Lĭbўs ēt tōrtā Bălĭārīs saēvŭs hăbēnā
ērūmpūnt mūltūsquĕ Măcēs Gărămāsquĕ Nŏmāsquĕ;
tūm, quō nōn ălĭūs vēnālem īn proēlĭă dēxtrām
ōcĭŏr āttŭlĕrīt cōndūctăquĕ bēllă prŏbārīt,
Cāntăbĕr ēt gălĕaē cōntēmptō tēgmĭnĕ Vāscō.
hīnc părĭtēr rūpēs, lăcŭs hīnc, hīnc ārmă sĭmūlquĕ
cōnsŏnă vōx ūrgēt sīgnūm clāmōrĕ vĭcīssīm
pēr cōllēs Tўrĭā cīrcūmfūndēntĕ cŏrōnā.
Āvērtērĕ dĕī vūltūs fātōquĕ dĕdērūnt
māiōrī nōn spōntĕ lŏcūm; stŭpĕt īpsĕ tўrānnī
fōrtūnām Lĭbўcī Māvōrs, dīsiēctăquĕ crīnēm
īllăcrĭmāt Vĕnŭs, ēt Dēlūm pērvēctŭs Ăpōllŏ
trīstēm maērēntī sōlātūr pēctĭnĕ lūctūm.
sōla Āppēnnīnī rĕsĭdēns īn vērtĭcĕ dīrās
ēxspēctāt caēdēs īmmītī pēctŏrĕ Iūnŏ.
Prīmaē Pīcēntūm, rūptō ceū tūrbĭnĕ fūsă
āgmĭna ĕt Hānnĭbălēm rŭĕre ūt vīdērĕ, cŏhōrtēs
īnvādūnt ūltro ēt poēnās prō mōrtĕ fŭtūrā
tūrbātō vīctōrĕ pĕtūnt āccēnsă iŭvēntūs,
ēt vĕlŭt ērēptō mĕtŭēndī lībĕră caēlō
mānĭbŭs īpsă sŭīs praēsūmptă pĭācŭlă mīttīt.
fūndĭtŭr ūnănĭmō nīsu ēt cōncōrdĭbŭs aūsīs
pīlōrum īn Poēnōs nīmbūs, fīxōsquĕ rĕpūlsī
sūmmīttūnt clĭpĕōs cūrvātō pōndĕrĕ tēlī.
ācrĭŭs hōc rūrsūm Lĭbўs (ēt praēsēntĭă saēvī
ēxstĭmŭlāt dŭcĭs) hōrtāntēs sē quīsquĕ vĭcīssīm
īncūmbūnt prēssōque īmpēllūnt pēctŏrĕ pēctūs.
Īpsă făcēm quătĭēns āc flāvām sānguĭnĕ mūltō
spārsă cŏmām mĕdĭās ăcĭēs Bēllōnă pĕrērrāt.
strīdīt Tārtărĕaē nīgrō sūb pēctŏrĕ dīvaē
lētĭfĕrūm mūrmūr, fērālīque hōrrĭdă cāntū
būcĭnă lŷmphātās ăgĭt īn cērtāmĭnă mēntēs.
hīs īrās ādvērsă fŏvēnt crūdūsquĕ rŭēntĕ
fōrtūnā stĭmŭlūs spēm prōiēcīssĕ sălūtīs,
hōs dēxtēr dĕŭs ēt laētō Vīctōrĭă vūltū
ārrīdēns ăcŭīt, Mārtīsquĕ făvōrĕ frŭūntūr.
Ābrēptūs pūlchrō caēdūm Lătĕrānŭs ămōrĕ
dūm sĕquĭtūr dēxtram, īn mĕdĭōs pĕnĕtrāvĕrăt hōstēs.
quēm pōstquām flōrēns aēquālī Lēntŭlŭs aēvō
cōnspēxīt nĭmĭūm pūgnaē nĭmĭūmquĕ crŭōrīs
īnfēstās īntēr nōn aēquō Mārtĕ cătērvās
fāta īrrītāntēm, nīsū sē cōncĭtăt ācrī
īmmītēmquĕ Băgām, quī iām vīcīnă fĕrēbāt
vūlnĕră pūgnāntīs tērgō, vēlōcĭŏr hāstā
ōccŭpăt ēt sŏcĭūm dūrīs sē cāsĭbŭs āddīt.
tūnc ălăcrēs ārma āgglŏmĕrānt gĕmĭnāquĕ cŏrūscī
frōntĕ mĭcānt, părĭbūs fūlgēnt căpĭta ārdŭă crīstīs.
āctŭs ĭn ādvērsōs cāsū (nāmque ōbvĭă fērrĕ
ārmă quĭs aūdērēt, nĭsĭ quēm dĕŭs īmă cŏlēntūm
dāmnāssēt Stўgĭaē nōctī?) praēfrāctă gĕrēbāt
Sŷrtĭcŭs ēxcēlsō dēcūrrēns rōbŏră mōntĕ
ēt quătĭēns ācēr nōdōsī pōndĕră rāmī
flāgrābāt gĕmĭnaē nēquīquām caēdĭs ămōrĕ:
"nōn hīc Aēgātēs īnfīdăquĕ lītŏră naūtīs,
ō iŭvĕnēs, mōtūmquĕ nŏvīs sĭnĕ Mārtĕ prŏcēllīs
fōrtūnām bēllō pĕlăgūs dăbĭt. aēquŏrĭs ōlīm
vīctōrēs, mĕdĭā sīt quālīs, dīscĭtĕ, tērrā
bēllātōr Lĭbўs, ēt mĕlĭōrī cēdĭtĕ rēgnīs."
āc sĭmŭl īnfēstō Lătĕrānūm pōndĕrĕ trūncaē
ārbŏrĭs ūrgēbāt iūngēns cōnvīcĭă pūgnaē.
Lēntŭlŭs huīc frēndēns īrā: "Thrăsўmēnnŭs ĭn āltōs
āscēndēt cĭtĭūs cōllēs, quām sānguĭnĕ rōrēt
īstĕ pĭō rāmūs." sūbsīdēnsque īlĭă nīsū
cōnāntīs sūspēnsă fŏdīt. tūm fērvĭdŭs ātrō
pūlmōne ēxūndāt pĕr hĭāntĭă vīscĕră sānguīs.
Nēc mĭnŭs āccēnsīs īn mūtŭă fūnĕră dēxtrīs
pārte ălĭā cāmpī saēvīt fŭrŏr. āltŭs Ĭērtēs
ōbtrūncāt Nĕrĭūm. Rūllō dītīssĭmŭs ārvī
ōccūmbīs, gĕnĕrōsĕ Vŏlūnx, nēc claūsă rĕpōstīs
pōndĕră thēsaūrīs pătrĭō nēc rēgĭă quōndām
praēfūlgēns ĕbŏre ēt pōssēssă măpālĭă sōlī
prōfŭĕrūnt. quīd pārtă iŭvānt? quīd gēntĭbŭs aūrī
nūmquam ēxstīnctă sĭtīs? mŏdŏ quēm Fōrtūnă fŏvēndō
cōngēstīs ŏpĭbūs dōnīsquĕ rĕfērsĭt ŏpīmīs,
nūdūm Tārtărĕā pōrtābīt nāvĭtă cŷmbā.
Iūxtā bēllātōr iŭvĕnīlĭbŭs Āppĭŭs aūsīs
pāndēbāt cāmpūm caēde ātque, ŭbĭ plūrĭmă vīrtūs
nūllīque āspīrārĕ vĭgōr, dĕcŭs īndĕ pĕtēbāt.
ōbvĭŭs huīc Ātlās, Ātlās ā lītŏre Hĭbērō,
nēquīquam ēxtrēmaē lōngīnquūs cūltŏr hărēnaē,
īmpĕtĭt ōs hāstā, lĕvĭtērque ē cōrpŏrĕ sūmmō
dēgūstāt cūspīs gĕnĕrōsum ēxtrēmă crŭōrēm.
īntŏnŭērĕ mĭnaē, vĭŏlēntăquĕ lūmĭnă flāmmīs
ēxārsērĕ nŏvīs. fŭrĭt ēt dīffūlmĭnăt ōmnēm
ōbstāntūm tūrbam; āt claūsūm sūb cāssĭdĕ vūlnūs
Mārtĭă cōmmēndāt mānāntī sānguĭnĕ mēmbră.
tūm vēro āspĭcĕrēs păvĭtāntem ēt cōndĕrĕ sēmēt
nītēntēm sŏcĭīs iŭvĕnēm, ceū tīgrĭdĕ cērvă
Hŷrcānā cūm prēssă trĕmīt, vēl tērrĭtă pēnnās
cōllĭgĭt āccĭpĭtrēm cērnēns īn nūbĕ cŏlūmbă,
aūt dūmīs sŭbĭt, ālbēntī sī sēnsĭt ĭn aēthrā
lībrāntēm nīsūs ăquĭlām, lĕpŭs. ōră cĭtātō
ēnsĕ fĕrīt, tūm cōllă vĭrī dēxtrāmquĕ mĭcāntēm
dēmĕtĭt āc mūtāt sūccēssū saēvĭŏr hōstēm.
Stābāt fūlgēntēm pōrtāns īn bēllă bĭpēnnēm
Cīnўphĭūs sŏcĕrīquĕ mĭsēr Māgōnĭs ĭnīrĕ
ōptābāt pūgnam ānte ŏcŭlōs spē laūdĭs Ĭsālcēs,
Sīdŏnĭā tŭmĭdūs spōnsā vānōquĕ sŭpērbūs
foēdĕrĕ prōmīssaē pōst Dārdănă proēlĭă taēdaē.
huīc īmmīttĭt ătrōx vĭŏlēntās Āppĭŭs īrās
cōnāntīquĕ grăvēm frōntī lībrārĕ sĕcūrīm
āltĭŏr īnsūrgēns gălĕām sŭpĕr ēxĭgĭt īctūm.
āt frăgĭlīs vălĭdō cōnāmĭnĕ sōlvĭtŭr ēnsīs
aēre īn Cīnўphĭō, nēc dīspār sōrtĭs Ĭsālcēs
ūmbōnem īncērtō dētērsīt fūtĭlĭs īctū.
tūm quŏd hŭmo haūd ūmquām vălŭīssēt vēllĕrĕ sāxūm,
nī vīrēs trūx īră dărēt, cōntōrquĕt ănhēlāns
Āppĭŭs ēt lāpsū rĕsŭpīno īn tērgă cădēntēm
mōlĕ prĕmīt scŏpŭlī pērfrāctīsque ōssĭbŭs ūrgēt.
vīdīt cōniūnctō mīscēns cērtāmĭnă cāmpō
lābēntēm sŏcĕr, ēt lăcrĭmaē sūb cāssĭdĕ fūsaē
cūm gĕmĭtū, răpĭdūsquĕ rŭīt; dătă foēdĕră nūpēr
āccēndūnt ănĭmōs ēxspēctātīquĕ nĕpōtēs.
iāmque ădĕrāt clĭpĕūmquĕ vĭri ātque īmmānĭă mēmbră
lūstrābāt vīsū, prŏpĭōrque ā frōntĕ cŏrūscaē
lūx gălĕaē saēvās paūlūm tārdāvĕrăt īrās.
haūd sĕcŭs ē spĕcŭlā praēcēps dēlātŭs ŏpācā
sūbsīdīt cāmpō, sūmmīssōs cōntrăhĭt ārtūs,
cūm vīcīnă trŭcīs cōnspēxīt cōrnŭă taūrī,
quāmvīs lōngă fămēs stĭmŭlēt, lĕŏ; nūnc fĕrŭs āltā
sūrgēntēs cērvīcĕ tŏrōs, nūnc tōrvă sŭb hīrtā
lūmĭnă mīrātūr frōnte āc iām sīgnă mŏvēntēm
ēt spārsā pūgnās mĕdĭtāntēm spēctăt hărēnā.
hīc prĭŏr īntōrquēns tēlūm sīc Āppĭŭs īnfīt:
"sī quă tĭbī pĭĕtās, īctūm nē dēsĕrĕ foēdūs
ēt gĕnĕrūm cŏmĭtārĕ, sŏcēr." pēr tēgmĭnă vēlōx
tūnc aērīsquĕ mŏrās laēvō stĕtĭt hāstă lăcērtō.
āt cōntrā nōn dīctă Lĭbŷs, sēd fērvĭdŭs hāstām
pērlībrāt, māgnī dōnūm mĕmŏrābĭlĕ frātrīs,
caēsō quām vīctōr sūb moēnĭbŭs īllĕ Săgūntī
ābstŭlĕrāt Dŭrĭo āc spēctātaē nōbĭlĕ pūgnaē
gērmānō dĕdĕrāt pōrtāre īn proēlĭă pīgnūs.
tēlum īngēns pērque ārmă vĭrī pērque ōră dŏlōrīs
ādiūtūm nīsū lētālēm pērtŭlĭt īctūm,
ēxsānguēsquĕ vĭrī cōnāntīs vēllĕrĕ fērrūm
īn vūlnūs cĕcĭdērĕ mănūs. iăcĕt aēquŏrĕ nōmēn
clārūm Maēŏnĭo ātque Ĭtălaē pārs māgnă rŭīnaē
Āppĭŭs. īntrĕmŭērĕ lăcūs, cōrpūsquĕ rĕfūgīt
cōntrāctīs Thrăsўmēnnŭs ăquīs. tēlum ōrĕ crŭēntō
ēxspīrāns prĕmĭt ātque ādmōrsae īmmūrmŭrăt hāstaē.
Nēc fātī mĕlĭōr Māmērcūs cōrpŏrĕ tōtō
ēxsōlvīt poēnās nūllī nōn saūcĭŭs hōstī.
nāmquĕ pĕr ādvērsōs, quā Lūsītānă cĭēbāt
pūgnās dīră mănūs, rāptūm cūm sānguĭnĕ caēsī
sīgnĭfĕrī māgnā vēxīllūm mōlĕ fĕrēbāt
ēt trĕpĭda īnfēlīx rĕvŏcābāt sīgnă sŭōrūm.
sēd fŭrĭātă cŏhōrs aūsīsque āccēnsă sŭpērbīs,
quōdcūmque īpsă mănū gēstābāt mīssĭlĕ, quīcquīd
praēbēbāt tēllūs spārsīs vīx pērvĭă tēlīs,
īniēcīt părĭtēr, plūrēsque īn cōrpŏrĕ nūllūm
īnvēnērĕ lŏcūm pērfōssīs ōssĭbŭs hāstaē.
Ādvŏlăt īntĕrĕā frātērnī vūlnĕrĭs īrā
tūrbātūs Lĭbўaē dūctōr vīsōquĕ crŭōrĕ,
nūm lătĕrī cūspīs, nūm tōtō pōndĕrĕ tēlūm
sēdīssēt, frātrēmque āmēns sŏcĭōsquĕ rŏgābāt.
ūtquĕ mĕtūm lētī prŏcŭl ēt lĕvĭōră păvōrĕ
cōgnōvīt, prŏprĭō tēctūm gēstāmĭnĕ praēcēps
ēx ăcĭē răpĭt ēt tūtīs ā tūrbĭnĕ pūgnaē
cōnstĭtŭīt cāstrīs. mĕdĭcās hīnc ōcĭŭs ārtēs
ēt sĕnĭōrĭs ŏpēm Sўnălī vŏcăt. ūnguĕrĕ vūlnūs
hērbārum hīc sūcīs fērrūmque ē cōrpŏrĕ cāntū
ēxĭgĕre ēt sōmnūm tāctō mīsīssĕ chĕlŷdrō
ānteībāt cūnctōs, nōmēnque ĕrăt īndĕ pĕr ūrbēs
pērquĕ Păraētŏnĭaē cĕlĕbrātūm lītŏră Sŷrtīs.
īpse ōlim āntīquō prīmūm Gărămāntĭcŭs Hāmmōn
scīrĕ pătēr dĕdĕrāt Sўnălō mōrsūsquĕ fĕrārūm
tēlōrūmquĕ grăvēs īctūs sēdārĕ mĕdēndō.
ātque īs deīndĕ sŭō mŏrĭēns caēlēstĭă dōnă
mōnstrāvīt nātō, nātūsque hērēdĭs hŏnōrī
trāmīsīt pătrĭās ārtēs. quēm deīndĕ sĕcūtūs
haūd lĕvĭōr fāmā Sўnălūs Gărămāntĭcă sōllērs
mōnstrāta aūgēbāt stŭdĭō mūltāquĕ vĕtūstūm
Hāmmōnīs cŏmĭtēm nŭmĕrābăt ĭmāgĭnĕ pātrēm.
tūm prŏăvītă fĕrēns lēnī mĕdĭcāmĭnă dēxtrā
ōcĭŭs īntōrtōs dē mōre āstrīctŭs ămīctūs
mūlcēbāt lŷmphā pūrgātūm sānguĭnĕ vūlnūs.
āt Māgo ēxŭvĭās sēcūm caēsīquĕ vŏlūtāns
hōstīs mēntĕ nĕcēm frātērnās pēctŏrĕ cūrās
pēllēbāt dīctīs ēt cāsūm laūdĕ lĕvābāt:
"pārcĕ mĕtū, gērmānĕ. mĕīs mĕdĭcāmĭnă nūllă
ādvērsīs māiōră fĕrēs. iăcĕt Āppĭŭs hāstā
ād mānēs pūlsūs nōstrā. sī vītă rĕlīnquāt,
sāt nōbīs āctum ēst. sĕquăr hōstēm laētŭs ăd ūmbrās."
Quaē dūm tūrbātōs āvērtūnt aēquŏrĕ cāmpī
dūctōrēs vāllōquĕ tĕnēnt, ēx āgmĭnĕ Poēnūm
cēdēntēm cōnsūl tŭmŭlō spĕcŭlātŭs ăb āltō
ātque ātrām bēllī cāstrīs sē cōndĕrĕ nūbēm
tūrbĭdŭs ēxtēmplō trĕpĭdāntēs mīlĭtĕ maēstō
īnvādīt cŭnĕōs sŭbĭtōquĕ păvōrĕ rĕlāxāt
iām rārēscēntēs ăcĭēs. tūm vōcĕ fĕrōcī
pōscĭt ĕquum āc mĕdĭaē rŭĭt īn cērtāmĭnă vāllīs.
sīc ŭbĭ tōrrēntēm crĕpĭtāntī grāndĭnĕ nīmbūm
īllīdīt tērrīs mōlītūs Iūppĭtĕr āltās
fūlmĭnĕ nūnc Ālpēs, nūnc mīxtă Cĕraūnĭă caēlō,
īntrĕmŭērĕ sĭmūl tēllūs ēt pōntŭs ĕt aēthēr,
īpsăquĕ cōmmōtō quătĭūntūr Tārtără mūndō.
īncĭdĭt āttŏnĭtīs ĭnŏpīnō tūrbĭnĕ Poēnīs
haūd sĕcŭs īmprōvīsă lŭēs, gĕlĭdūsquĕ sŭb ōssă
pērvāsīt mĭsĕrīs cōnspēctī cōnsŭlĭs hōrrōr.
īt mĕdĭūs fērrōquĕ rŭēns dēnsīssĭmă lātūm
pāndĭt ĭtēr. clāmōr vărĭō dīscrīmĭnĕ vōcūm
fērt bēllī răbĭem ād sŭpĕrōs ēt sīdĕră pūlsāt,
ceū, pătĕr Ōcĕănūs cūm saēvā Tēthўĕ Cālpēn
Hērcŭlĕām fĕrĭt ātque ēxēsa īn vīscĕră mōntīs
cōntōrtūm pĕlăgūs lātrāntĭbŭs īngĕrĭt ūndīs,
dānt gĕmĭtūm scŏpŭlī, frāctāsque īn rūpĭbŭs ūndās
aūdīt Tārtēssōs lātīs dīstērmĭnă tērrīs,
aūdīt nōn pārvō dīvīsūs gūrgĭtĕ Līxūs.
Ānte ōmnēs iăcŭlō tăcĭtās fāllēntĕ pĕr aūrās
ōccūmbīt Bŏgŭs, īnfaūstūm quī prīmŭs ăd āmnēm
Tīcīnī răpĭdam īn Rŭtŭlōs cōntōrsĕrăt hāstām.
īllĕ sĭbī lōngām Clōthō tūrbāmquĕ nĕpōtūm
crēdĭdĕrāt vānīs dēcēptŭs ĭn ālĭtĕ sīgnīs.
sēd nōn aūgŭrĭō Pārcārum īmpēllĕrĕ mētās
cōncēssūm cuīquām. rŭĭt īntēr tēlă crŭēntīs
sūspĭcĭēns ŏcŭlīs caēlūm sŭpĕrōsquĕ rĕpōscīt
tēmpŏră prōmīssaē mĕdĭā iām mōrtĕ sĕnēctaē.
nēc Băgăso ēxsūltārĕ dătūrve īmpūnĕ rĕlīctūm
cōnsŭlĭs ānte ŏcŭlōs vītā spŏlĭāssĕ Lĭbōnēm.
laūrĭgĕrīs dĕcŭs īllŭd ăvīs nāvāquĕ iŭvēntā
flōrēbāt; sēd Māssŷlūs sūccīdĕrăt ēnsīs
pūbēscēntĕ căpūt mālā, prŏpĕrōquĕ vĭrēntēs
dēlērāt lētō bēllātōr bārbărŭs ānnōs.
Flāmĭnĭum īmplōrāssĕ tămēn iām mōrtĕ sŭprēmā
haūd frūstrā fŭĭt. āvūlsa ēst nām prōtĭnŭs hōstī
ōrĕ sĭmūl cērvīx; iūvīt pūnīrĕ fĕrōcī
vīctōrem ēxēmplō, mōnstrātūm rēddĕrĕ lētūm.
Quīs dĕŭs, ō Mūsaē, părĭbūs tōt fūnĕră vērbīs
ēvōlvāt, tāntīsque ūmbrīs īn cārmĭnĕ dīgnă
quīs lāmēntă fĕrāt? cērtāntēs laūdĕ cădēndī
prīmaēvōs iŭvĕnēs mōrtīsque īn līmĭnĕ crūdă
fāctă vĭrum ēt fīxīs răbĭēm sūb pēctŏrĕ tēlīs?
stērnĭtŭr āltērnūs vāstīs cōncūrsĭbŭs hōstīs,
nēc spŏlĭārĕ văcāt praēdaēque ādvērtĕrĕ mēntēm.
ūrgĕt ămōr caēdūm, claūsīs dūm dētĭnĕt hōstēm
frātērnūm cāstrīs vūlnūs, fūndītquĕ rŭītquĕ
nūnc iăcŭlīs, nūnc ēnsĕ, mŏdo īntēr mīlĭă cōnsūl
bēllāntūm cōnspēctŭs ĕquō, mŏdŏ Mārtĕ fĕrōcī
ānte ăquĭlās ēt sīgnă pĕdēs. flŭĭt īmpĭă rīvīs
sānguĭnĕīs vāllīs, tŭmŭlīque ēt cōncăvă sāxă
ārmōrūm sŏnĭtūs flātūsque ĭmĭtāntŭr ĕquōrūm.
Mīscēbāt cāmpūm mēmbrōrum īn proēlĭă pōrtāns
cēlsĭŭs hūmānō rōbūr vīsāquĕ păvēntēs
mōlĕ gĭgāntēī vērtēbāt cōrpŏrĭs ālās
Ōthrŷs Mārmărĭdēs. lātī sŭpĕr āgmĕn ŭtrūmquĕ
īngēns tōllēbānt ŭmĕrī căpŭt, hīrtăquĕ tōrvaē
frōntīs caēsărĭēs ēt crīnĭbŭs aēmŭlă bārbă
ūmbrābāt rīctūs; squālōre hīnc hīspĭdă dīrō
ēt vīllōsă fĕrīs hōrrēbānt pēctŏră saētīs.
āspīrārĕ vĭrō prŏpĭōrēmque āddĕrĕ Mārtēm
haūd aūsūm cuīquām. lāxō ceū bēlŭă cāmpō
īncēssēbātūr tūtīs ēx āgmĭnĕ tēlīs.
tāndēm vēsānōs pālāntum īn tērgă fĕrēntī
cūm frĕmĭtū vūltūs tăcĭtā pēr nūbĭlă pēnnā
īntrāvīt tōrvūm Gōrtŷnĭă lūmĕn hărūndŏ
āvērtītquĕ vĭrūm. fŭgĭēntĭs ăd āgmĭnă cōnsūl
īntōrquēt tērgō iăcŭlūm, quōd tēgmĭnĕ nūdās
īrrūpīt cōstās hīrtōque ā pēctŏrĕ prīmūm
mūcrōnem ōstēndīt. răpĭdūs cōnvēllĕrĕ tēmptāt,
quā nāscī fērrūm fūlgēntī cūspĭdĕ cērnīt,
dōnĕc ăbūndāntēr dēfūsō sānguĭnĕ lātē
prōcŭbŭīt mŏrĭēns ēt tēlūm vūlnĕrĕ prēssīt.
spīrĭtŭs ēxūndāns vīcīnūm pūlvĕrĕ mōtō
pērflāvīt cāmpum ēt nūbēm dīspērsĭt ĭn aūrās.
Nēc mĭnŏr īntĕrĕā tŭmŭlīs sīlvīsquĕ frĕmēbāt
dīvērsīs Māvōrs, vărĭāquĕ pĕr ārdŭă pūgnā
ēt sāxa ēt dūmī rōrāntēs caēdĕ nĭtēbānt.
ēxĭtĭūm trĕpĭdīs lētīque ēt strāgĭs ăcērbaē
caūsă Sўchaēŭs ĕrāt. Mūrrānum īlle ēmĭnŭs hāstā
pērcŭlĕrāt, quō nōn ălĭūs, cūm bēllă sĭlērēnt,
dūlcĭŭs Oēăgrĭōs pūlsābāt pēctĭnĕ nērvōs.
ōccŭbŭīt sīlva īn māgnā pătrĭōsquĕ sŭb īpsō
quaēsīvīt mōntēs lēto āc fēlīcĭă Bācchō
Aēquāna ēt Zĕphўrō Sūrrēntūm mōllĕ sălūbrī.
āddĭdĕrāt mĭsĕrō cŏmĭtēm pūgnaēquĕ fĕrōcīs
gaūdēbāt trīstī vīctōr nŏvĭtātĕ Sўchaēūs.
pālāntēs nām dūm sĕquĭtūr, pērvāsĕrăt āltām
īn sīlvam ēt prīscaē rēclīnĭs ăb īctĭbŭs ūlmī
tērgă tŭēbātūr trūncō frūstrāquĕ rĕlīctōs
Taūrānūs cŏmĭtēs sūprēmā vōcĕ cĭēbāt.
trānsēgīt iŭvĕnem āc pērfōssīs īncĭtă mēmbrīs
haēsĭt ĭn ōppŏsĭtō cūspīs Sīdōnĭă līgnō.
Quīd vōbīs, quaēnam īră dĕūm, vēl mēntĕ sĭnīstră
quaē sēdīt fōrmīdŏ, vĭrī, quī Mārtĕ rĕlīctō
rāmōrūm quaēsīstĭs ŏpēm? nōn aēquŭs ĭn ārtīs
nīmīrūm rēbūs sŭăsōr mĕtŭs. ārgŭĭt āspēr
ēxĭtŭs ēvēntū prāvī cōnsūltă tĭmōrīs.
ānnōsa ēxcēlsōs tēndēbăt ĭn aēthĕră rāmōs
aēscŭlŭs ūmbrōsūm māgnās sŭpĕr ārdŭă sīlvās
nūbĭbŭs īnsērtāns āltīs căpŭt īnstăr, ăpērtō
sī stārēt cāmpō, nĕmŏrīs lātēquĕ tĕnēbāt
frōndōsī nīgrā tēllūrēm rōbŏrĭs ūmbrā.
pār iūxtā quērcūs lōngūm mōlītă pĕr aēvūm
vērtĭcĕ cānēntī prōfērrĕ sŭb āstră căcūmēn
dīffūsās pătŭlō lāxābāt stīpĭtĕ frōndēs
ūmbrābātquĕ cŏmā sūmmī fāstīgĭă mōntīs.
hūc Hēnnaēă cŏhōrs, Trĭquĕtrīs quām mīsĕrăt ōrīs
rēx, Ărĕthūsă, tŭūs, dēfēndĕrĕ nēscĭă mōrtī
dēdĕcŭs ēt mēntēm nĭmĭō mūtātă păvōrĕ
cērtātīm sēsē tŭlĭt āscēndēnsquĕ vĭcīssīm
prēssīt nūtāntēs īncērtō pōndĕrĕ rāmōs.
mōx ălĭūs sŭpĕr ātque ălĭūs cōnsīstĕrĕ tūtō
dūm cērtānt, pārs ēxcūssī (nām frāgmĭnĕ pūtrī
rāmōrum ēt sĕnĭō mălĕ fīdă fĕfēllĕrăt ārbōr),
pārs trĕpĭdī cēlso īntēr tēlă căcūmĭnĕ pēndēnt.
tūrbātōs ūnā prŏpĕrāns cōnsūmĕrĕ pēstĕ
cōrrĭpĭt aērātām iām dūdum īn bēllă bĭpēnnēm
dēpŏsĭtō clĭpĕō mūtātūs tēlă Sўchaēūs.
īncūmbūnt sŏcĭaē dēxtraē, māgnōquĕ frăgōrĕ
pūlsă gĕmīt crēbrīs sūccūmbēns īctĭbŭs ārbōs.
flūctŭăt īnfēlīx cōncūssō stīpĭtĕ tūrbă,
ceū, Zĕphўrūs quătĭt āntīquōs ŭbĭ flāmĭnĕ lūcōs,
frōndĕ sŭpēr trĕmŭlī vīx tōtă căcūmĭnĭs haērēns
iāctātūr nīdō părĭtēr nūtāntĕ vŏlūcrīs.
prōcŭbŭīt tāndēm mūltā dēvīctă sĕcūrī
sūffŭgĭum īnfēlīx mĭsĕrīs ĕt ĭnhōspĭtă quērcūs
ēlīsītquĕ vĭrūm spătĭōsā mēmbră rŭīnā.
Īnde ălĭaē clādūm făcĭēs. cōntērmĭnă taēdīs
cōllūcēt răpĭdōque īnvōlvĭtŭr aēscŭlŭs īgnī.
iāmque īntēr frōndēs ārēntī rōbŏrĕ glīscēns
vērtĭcĭbūs saēvīs tōrquēt Vūlcānŭs ănhēlōs
cūm fērvōrĕ glŏbōs flāmmārum ēt cūlmĭnă tōrrēt.
nēc tēla īntĕrĕā cēssānt. sēmūstă gĕmēntūm
ātque āmplēxă cădūnt ārdēntēs cōrpŏră rāmōs.
Haēc īntēr mĭsĕrāndă vĭrūm cērtāmĭnă cōnsūl
ēcce ădĕrāt vōlvēns īram ēxĭtĭūmquĕ Sўchaēō.
āt iŭvĕnīs dŭbĭō tāntaē dīscrīmĭnĕ pūgnaē
ōccŭpăt ēvēntūm tēlō tēmptārĕ prĭōrēm.
cuī mĕdĭō lĕvĭtēr clĭpĕō stĕtĭt aērĭs ĭn ōră
cūspĭs ĕt ōppŏsĭtās vĕtĭta ēst trāmīttĕrĕ crātēs.
sēd nōn ēt cōnsūl mīssō cōncrēdĕrĕ tēlō
fōrtūnam ōptātaē caēdīs părăt āc lătŭs ēnsĕ
haūrīt, nēc crūdaē tārdārūnt tēgmĭnă pārmaē.
lābĭtŭr īnfēlīx ātque āppĕtĭt ōrĕ crŭēntō
tēllūrem ēxspīrāns. tūm dīffūndēntĕ pĕr ārtūs
frīgŏrĕ sē Stўgĭō mānāntem īn vīscĕră mōrtēm
āccĭpĭt ēt lōngō cōmpōnīt lūmĭnă sōmnō.
Ātque ĕă dūm vărĭīs pērmīxtūs trīstĭă Māvōrs
cāsĭbŭs āltērnāt, iām cāstrīs Māgŏ rĕlīctīs,
iām Lĭbўaē dūctōr prŏpĕrāntĭă sīgnă cĭtātō
rāptābānt cūrsu ēt cēssātă rĕpōnĕre ăvēbānt
tēmpŏră caēdĕ vĭrum āc mūltō pēnsārĕ crŭōrĕ.
īt glŏbŭs īntōrquēns nīgrāntī tūrbĭnĕ nūbēm
pūlvĕrĭs, ēt sūrgīt sūblātīs cāmpŭs hărēnīs,
quāquĕ fĕrēns grēssūm flēctīt vēstīgĭă dūctōr,
ūndāntī cīrcūm tēmpēstās āctă prŏcēllā
vōlvĭtŭr ātque āltōs ŏpĕrīt cālīgĭnĕ mōntēs.
ōccŭbŭērĕ fĕmūr Fōntānūs, Būtă cănōrūm
trānsfīxī gūttūr, prēssōque ē vūlnĕrĕ cūspīs
prōspēxīt tērga. hūnc trīstēs lūxērĕ Frĕgēllaē
mūltĭplĭcēm prŏăvīs, hūnc mātĕr Ănāgnĭă flēvīt.
haūd dīspār fōrtūnă tĭbī, Laēvīnĕ, sĕd aūsō
nōn ĕădēm; nĕque ĕnīm Tўrĭō cōncūrrĕrĕ rēgī
tēmptās, sēd lēctūs pār ād cērtāmĕn Ĭthēmōn,
Aūtŏlŏlūm mŏdĕrātŏr, ĕrāt; quēm pōplĭtĕ caēsō
dūm spŏlĭāt, grăvĭs īmmītī cūm tūrbĭnĕ cōstās
frāxĭnŭs īrrūmpīt, cōllāpsăquĕ mēmbră sŭb īctū
hōstĕ sŭpēr fŭsŏ sūbītā cĕcĭdērĕ rŭīnā.
Nēc Sĭdĭcīnă cŏhōrs dēfīt. Vĭrĭāsĭŭs ārmāt
mīllĕ vĭrōs, nūllī vīctūs vēl pōnĕrĕ cāstră
vēl iūnxīssĕ rătēm dūrōquĕ rĕsōlvĕrĕ mūrōs
āriĕte ĕt īn tūrrīm sŭbĭtōs īmmīttĕrĕ pōntēs.
quēm pōstquām Lĭbўaē dūctōr vīrtūtĕ fĕrōcī
ēxsūltārĕ vĭdēt (nāmque īllī vūlnĕrĕ praēcēps
tērgă dăbāt lĕvĭbūs dīffīsŭs Ăraūrĭcŭs ārmīs)
ācrĭŭs hōc, pūlchrō Māvōrte āccēnsŭs ĭn īrām
ēt dīgnūm sēsē rătŭs īn cērtāmĭnă saēvō
cōmmĭnŭs īrĕ vĭrō, rĕfĕrēnti ē cōrpŏrĕ tēlūm
ādvŏlăt ēt fŏdĭēns pēctūs: "laūdāndĕ lăbōrūm,
quīsquĭs ĕs, haūd ălĭā dĕcŭīt te ōccūmbĕrĕ dēxtrā.
ād mānēs lētī pērfēr dĕcŭs. Ītălă gēntīs
nī tĭbi ŏrīgŏ fŏrēt, vītā dōnātŭs ăbīrēs."
hīnc Fādūm pĕtĭt ēt vĕtĕrēm bēllārĕ Lăbīcūm,
cuī Sĭcŭlīs quōndām tērrīs cōngrēssŭs Hămīlcār
clārūm spēctātō dĕdĕrāt cērtāmĭnĕ nōmēn.
īmmĕmŏr ānnōrūm sĕnĭūmque ōblītŭs ĭn ārmă
īllĕ quĭdēm crūdā mēnte ēt vĭrĭdīssĭmŭs īraē
ībāt, sēd vānī frīgēntem īn Mārtĕ sĕnēctām
prōdēbānt īctūs; stĭpŭlā crĕpĭtābăt ĭnānī
īgnĭs ĭnērs cāssāmquĕ dăbāt sĭnĕ rōbŏrĕ flāmmām.
quaē pōstquam āccēpīt pătrĭō mōnstrāntĕ sŭpērbūs
ārmĭgĕrō Poēnūm dūctōr, "cērtāmĭnă prīmaē
hīc lŭĕ nūnc" īnquīt "pūgnaē; tē nōtŭs Hămīlcār
hāc trăhĭt ād mānēs dēxtrā." tūm lībrăt ăb aūrĕ
īntōrquēns iăcŭlum ēt vērsāntem īn vūlnĕrĕ sēsē
trānsĭgĭt. ēxtrāctā foēdāvīt cūspĭdĕ sānguīs
cānĭtĭem ēt lōngōs fīnīvīt mōrtĕ lăbōrēs.
nēc mĭnŭs Hērmĭnĭūm prīmīs ōbtrūncăt ĭn ārmīs,
āssuētūm, Thrăsўmēnnĕ, tŭōs praēdāntĭbŭs hāmīs
ēxhaūrīrĕ lăcūs pătrĭaēque ălĭmēntă sĕnēctaē
dūcĕrĕ sūspēnsō pēr stāgnă iăcēntĭă līnō.
Īntĕrĕa ēxănĭmūm maēstī sŭpĕr ārmă Sўchaēūm
pōrtābānt Poēnī cōrpūsque īn cāstră fĕrēbānt.
quōs ŭbĭ cōnspēxīt trīstī clāmōrĕ rŭēntēs
dūctōr, praēsāgō pērcūssūs pēctŏră lūctū
"quīnam" īnquīt "dŏlŏr, ō sŏcĭī, quēmve īră dĕōrūm
ērĭpŭīt nōbīs? nūm tē dūlcēdĭnĕ laūdīs
flāgrāntem ēt nĭmĭō prīmī Māvōrtĭs ămōrĕ
ātră, Sўchaēĕ, dĭēs prŏpĕrātō fūnĕrĕ cārpsīt?"
ūtquĕ dătō gĕmĭtū lăcrĭmae āssēnsērĕ fĕrēntūm
ēt dīctūs părĭtēr caēdīs maērēntĭbŭs aūctōr
"cērno" ăĭt "ādvērsō pūlchrūm sūb pēctŏrĕ vūlnūs
cūspĭdĭs Īlĭăcaē. dīgnūs Cārthāgĭnĕ, dīgnūs
Hāsdrŭbăle ād mānēs ībīs, nēc te ōptĭmă mātēr
dīssĭmĭlēm lūgēbĭt ăvīs, Stўgĭāvĕ sŭb ūmbrā
dēgĕnĕrēm cērnēns nōstēr vītābĭt Hămīlcār.
āt mĭhĭ Flāmĭnĭūs, tām maēstī caūsă dŏlōrīs,
mōrtĕ sŭā mĭnŭāt lūctūs. haēc pōmpă sĕquētūr
ēxsĕquĭās, sērōque ēmptūm vŏlĕt īmpĭă Rōmă,
nōn vĭŏlāssĕ mĕī cōrpūs mūcrōnĕ Sўchaēī."
Sīc mĕmŏrāns tōrquēt fūmāntem ēx ōrĕ văpōrēm,
īrăque ănhēlātūm prōtūrbāt pēctŏrĕ mūrmūr,
ūt mūlto āccēnsīs fērvōre ēxūbĕrăt ūndīs,
claūsŭs ŭbi ēxūstō lĭquŏr īndīgnātŭr ăēnō.
tūm praēcēps rŭĭt īn mĕdĭōs sōlūmquĕ fătīgāt
Flāmĭnĭum īncēssēns. nēc dīctō sēgnĭŭs īllĕ
bēllă căpēssēbāt, prŏpĭōrque īnsūrgĕrĕ Māvōrs
coēpĕrăt, ēt cāmpō iūnctūs iām stābăt ŭtērquĕ,
cūm sŭbĭtūs pēr sāxă frăgōr, mōtīquĕ rĕpēntĕ,
hōrrēndūm, cōllēs ēt sūmmă căcūmĭnă tōtīs
īntrĕmŭērĕ iŭgīs. nūtānt īn vērtĭcĕ sīlvaē
pīnĭfĕrō, frāctaēquĕ rŭūnt sŭpĕr āgmĭnă rūpēs.
īmmūgīt pĕnĭtūs cōnvūlsīs īmă căvērnīs
dīssĭlĭēns tēllūs nēc pārvōs rūmpĭt hĭātūs,
ātque ūmbrās lātē Stўgĭās īmmēnsă vŏrāgŏ
faūcĭbŭs ōstēndīt pătŭlīs, mānēsquĕ prŏfūndī
āntīquum ēxpāvērĕ dĭēm. lăcŭs ātĕr ĭn āltōs
sūblātūs mōntēs ēt sēde ēxcūssŭs ăvītā
lāvīt Tŷrrhēnās īgnōta āspērgĭnĕ sīlvās.
iāmque ĕădēm pŏpŭlōs māgnōrūmque ōppĭdă rēgūm
tēmpēstās ēt dīră lŭēs strāvītquĕ tŭlītquĕ.
āc sŭpĕr haēc rĕflŭī pūgnārūnt mōntĭbŭs āmnēs,
ēt rētrō flūctūs tōrsīt mărĕ. mōntĕ rĕlīctō
Āppēnnīnĭcŏlaē fūgēre ād lītŏră Faūnī.
pūgnābāt tămĕn (heū bēllī vēcōrdĭă!) mīlēs
iāctātūs tĭtŭbāntĕ sŏlō trĕmĕbūndăquĕ tēlă
sūbdūctā tēllūrĕ rŭēns tōrquēbăt ĭn hōstēm,
dōnēc pūlsă văgōs cūrsūs ād lītŏră vērtīt
mēntĭs ĭnōps stāgnīsque īllāta ēst Daūnĭă pūbēs.
quīs cōnsūl tērga īncrĕpĭtāns (nām tūrbĭnĕ mōtaē
āblātūs tērrae īncĭdĕrāt): "quīd deīndĕ, quĭd, ōrō,
rēstăt, ĭō, prŏfŭgīs? vōs ēn ād moēnĭă Rōmaē
dūcĭtĭs Hānnĭbălēm, vōs īn Tārpēiă Tŏnāntīs
tēctă făcēs fērrūmquĕ dătīs. stā, mīlĕs, ĕt ācrēs
dīsce ēx mē pūgnās, vēl sī pūgnārĕ nĕgātūm,
dīscĕ mŏrī. dăbĭt ēxēmplūm nōn vīlĕ fŭtūrīs
Flāmĭnĭūs; nē tērgă Lĭbŷs, nē Cāntăbĕr ūmquām
cōnsŭlĭs āspĭcĭāt. sōlūs, sī tāntă lĭbīdŏ
ēst vōbīs răbĭēsquĕ fŭgaē, tēla ōmnĭă sōlūs
pēctŏrĕ cōnsūmo ēt mŏrĭēns fŭgĭēntĕ pĕr aūrās
hāc ănĭmā vēstrās rĕvŏcābo ād proēlĭă dēxtrās."
Dūmque ĕă cōmmĕmŏrāt dēnsōsque ŏbĭt ōbvĭŭs hōstēs
ādvŏlăt ōră fĕrūs mēntēmquĕ Dŭcārĭŭs. ācrī
nōmĕn ĕrāt gēntīlĕ vĭrō, fūsīsquĕ cătērvīs
Bōiōrūm quōndām pătrĭīs āntīquă gĕrēbāt
vūlnĕră bārbărĭcaē mēntīs nōscēnsquĕ sŭpērbī
vīctōrīs vūltūs "tūne" īnquīt "māxĭmŭs īllĕ
Bōiōrūm tērrōr? lĭbĕt hōc cōgnōscĕrĕ tēlō,
cōrpŏrĭs ān tāntī mānēt dē vūlnĕrĕ sānguīs.
nēc vōs paēnĭtĕāt, pŏpŭlārēs, fōrtĭbŭs ūmbrīs
hōc māctārĕ căpūt. nōstrōs hīc cūrrĭbŭs ēgīt
īnsīstēns vīctōs ālta ād Căpĭtōlĭă pātrēs.
ūltrīx hōră vŏcāt." părĭtēr tūnc ūndĭquĕ fūsīs
ōbrŭĭtūr tēlīs nīmbōquĕ rŭēntĕ pĕr aūrās
cōntēctūs nūllī dēxtrā iāctārĕ rĕlīnquīt
Flāmĭnĭūm cĕcĭdīssĕ sŭā. nēc pūgnă pĕrēmptō
ūltĕrĭōr dūctōrĕ fŭīt. nāmque āgmĭnĕ dēnsō
prīmōrēs iŭvĕnūm laēva ād dīscrīmĭnă Mārtīs
īnfēnsī sŭpĕrīs dēxtrīsque ēt cērnĕrĕ Poēnūm
vīctōrēm plūs mōrtĕ rătī sŭpĕr ōcĭŭs ōmnēs
mēmbră dŭcīs strātōsque ārtūs cērtāmĭnĕ māgnō
tēlăquĕ cōrpŏrăque ēt nōn faūstō Mārtĕ crŭēntās
īniēcērĕ mănūs. sīc dēnsī caēdĭs ăcērvō
ceū tŭmŭlō tēxērĕ vĭrūm. tūm strāgĕ pĕr ūndās
pēr sīlvās spārsā pērque āltām sānguĭnĕ vāllēm
īn mĕdĭās frātre īnvēctūs cŏmĭtāntĕ cătērvās
caēsōrūm iŭvĕnūm Poēnūs "quaē vūlnĕră cērnīs!
quās mōrtēs!" īnquīt "prĕmĭt ōmnīs dēxtĕră fērrūm,
ārmātūsquĕ iăcēt sērvāns cērtāmĭnă mīlēs.
hōs, ēn, hōs ŏbĭtūs nōstraē spēctātĕ cŏhōrtēs!
frōntĕ mĭnaē dūrānt, ēt stānt īn vūltĭbŭs īraē.
ēt vĕrĕōr, nē, quaē tāntā crĕăt īndŏlĕ tēllūs
māgnănĭmōs fēcūndă vĭrōs, huīc fātă dĭcārīnt
īmpĕrĭum, ātque īpsīs dēvīncāt clādĭbŭs ōrbēm."
Sīc fātūs cēssīt nōctī, fīnēmquĕ dĕdērĕ
caēdĭbŭs īnfūsaē, sūbdūctō sōlĕ, tĕnēbraē.
Ceperat Etruscos occulto milite colles
Sidonius ductor perque alta silentia noctis
siluarum anfractus caecis insederat armis.
at parte e laeua restagnans gurgite uasto
effigiem in pelagi lacus umectabat inerti
et late multo foedabat proxima limo.
quae uada Faunigenae regnata antiquitus Arno
nunc uoluente die Thrasymenni nomina seruant.
Lydius huic genitor, Tmoli decus; aequore longas
Maeoniam quondam in Latias aduexerat oras
Tyrrhenus pubem dederatque uocabula terris.
isque insueta tuba monstrauit murmura primus
gentibus et bellis ignaua silentia rupit.
nec modicus uoti natum ad maiora fouebat.
uerum ardens puero castumque exuta pudorem
(nam forma certare deis, Thrasymenne, ualeres)
litore correptum stagnis demisit Agylle,
flore capi iuuenum primaeuo lubrica mentem
nympha nec Idalia lenta incaluisse sagitta.
solatae uiridi penitus fouere sub antro
Naides amplexus undosaque regna trementem.
hinc dotale lacus nomen, lateque Hymenaeo
conscia lasciuo Thrasymennus dicitur unda.
Et iam curriculo nigram nox roscida metam
stringebat, nec se thalamis Tithonia coniunx
protulerat stabatque nitens in limine primo,
cum minus abnuerit noctem desisse uiator,
quam coepisse diem; consul carpebat iniquas
praegrediens signa ipsa uias, omnisque ruebat
mixtus eques; nec discretis leuia arma maniplis
insertique globo pedites et inutile Marti
lixarum uulgus praesago cuncta tumultu
implere et pugnam fugientum more petebant.
tum super ipse lacus densam caligine caeca
exhalans nebulam late corruperat omnem
prospectum miseris atque atrae noctis amictu
squalebat pressum picea inter nubila caelum.
nec Poenum licuere doli. sedet ense reposto
abditus et nullis properantem occursibus arcet.
ire datur, longeque patet ceu pace quieta
incustoditum, mox irremeabile, litus.
namque sub angustas artato limite fauces
in fraudem ducebat iter geminumque receptis
exitium hinc rupes, hinc undae claustra premebant.
at cura umbroso seruabat uertice montis
hostilem ingressum refugos habitura sub ictu,
haud secus ac uitreas sollers piscator ad undas
ore leuem patulo texens de uimine nassam
cautius interiora ligat mediamque per aluum
sensim fastigans compressa cacumina nectit
ac fraude artati remeare foraminis arcet
introitu facilem quem traxit ab aequore piscem.
Ocius interea propelli signa iubebat
excussus consul fatorum turbine mentem,
donec flammiferum tollentes aequore currum
solis equi sparsere diem. iamque orbe renato
diluerat nebulas Titan, sensimque fluebat
caligo in terras nitido resoluta sereno.
tunc ales, priscum populis de more Latinis
auspicium, cum bella parant mentesque deorum
explorant super euentu, ceu praescia luctus
damnauit uesci planctuque alimenta refugit.
nec rauco taurus cessauit flebile ad aras
immugire sono pressamque ad colla bipennem
incerta ceruice ferens altaria liquit.
signa etiam affusa certant dum uellere mole,
taeter humo lacera nitentum erupit in ora
exsultans cruor, et caedis documenta futurae
ipsa parens miseris gremio dedit atra cruento.
ac super haec diuum genitor terrasque fretumque
concutiens tonitru Cyclopum rapta caminis
fulmina Tyrrhenas Thrasymenni torsit in undas,
ictusque aetheria per stagna patentia flamma
fumauit lacus atque arserunt fluctibus ignes.
heu uani monitus frustraque morantia Parcas
prodigia! heu fatis superi certare minores!
atque hic, egregius linguae nomenque superbum
Coruinus, Phoebea sedet cui casside fulua
ostentans ales proauitae insignia pugnae,
plenus et ipse deum et socium terrente pauore
immiscet precibus monita atque his uocibus infit:
"Iliacas per te flammas Tarpeiaque saxa,
per patrios, consul, muros suspensaque nostrae
euentu pugnae natorum pignora, cedas
oramus superis tempusque ad proelia dextrum
opperiare. dabunt idem camposque diemque
pugnandi. tantum ne dedignare secundos
exspectare deos. cum fulserit hora, cruentam
quae stragem Libyae portet, tum signa sequentur
nulla uulsa manu uescique interritus ales
gaudebit nullosque uomet pia terra cruores.
an te praestantem bellis fugit, improba quantum
hoc possit Fortuna loco? sedet obuius hostis
aduersa fronte; at circa nemorosa minantur
insidias iuga nec laeua stagnantibus undis
effugium patet et tenui stant tramite fauces.
si certare dolis et bellum ducere cordist,
interea rapidis aderit Seruilius armis,
cui par imperium et uires legionibus aequae.
bellandum est astu. leuior laus in duce dextrae."
Talia Coruinus, primoresque addere passim
orantum uerba, et diuisus quisque timere
nunc superos de Flaminio, nunc deinde precari
Flaminium, ne caelicolis contendere perstet.
acrius hoc accensa ducis surrexerat ira,
auditoque furens socias non defore uires
"sicine nos" inquit "Boiorum in bella ruentes
spectastis, cum tanta lues uulgusque tremendum
ingrueret rupesque iterum Tarpeia paueret?
quas ego tunc animas dextra, quae corpora fudi
irata tellure sata et uix uulnere uitam
reddentes uno! iacuere ingentia membra
per campos magnisque premunt nunc ossibus arua.
scilicet has sera ad laudes Seruilius arma
adiungat, nisi diuiso uicisse triumpho
ut nequeam et decoris contentus parte quiescam?
quippe monent superi. similes ne fingite uobis,
classica qui tremitis, diuos. sat magnus in hostem
augur adest ensis, pulchrumque et milite dignum
auspicium Latio, quod in armis dextera praestat.
an, Coruine, sedet, clausum se consul inerti
ut teneat uallo? Poenus nunc occupet altos
Arreti muros, Corythi nunc diruat arcem,
hinc Clusina petat, postremo ad moenia Romae
illaesus contendat iter? deforme sub armis
uana superstitio est; dea sola in pectore Virtus
bellantum uiget. umbrarum me noctibus atris
agmina circumstant, Trebiae qui gurgite quique
Eridani uoluuntur aquis, inhumata iuuentus."
Nec mora iam medio coetu signisque sub ipsis
postrema aptabat nulli exorabilis arma.
aere atque aequorei tergo flauente iuuenci
cassis erat munita uiro, cui uertice surgens
triplex crista iubas effudit crine Sueuo;
Scylla super fracti contorquens pondera remi
instabat saeuosque canum pandebat hiatus,
nobile Gergeni spolium, quod rege superbus
Boiorum caeso capiti illacerabile uictor
aptarat pugnasque decus portabat in omnes.
loricam induitur; tortos huic nexilis hamos
ferro squama rudi permixtoque asperat auro.
tum clipeum capit, aspersum quem caedibus olim
Celticus ornarat cruor, umentique sub antro
ceu fetum lupa permulcens puerilia membra
ingentem Assaraci caelo nutribat alumnum.
hinc ensem lateri dextraeque accommodat hastam.
stat sonipes uexatque ferox umentia frena
Caucaseam instratus uirgato corpore tigrim.
inde exceptus equo, qua dant angusta uiarum
nunc hos, nunc illos adit atque hortatibus implet:
"uestrum opus est uestrumque decus suffixa per urbem
Poeni ferre ducis spectanda parentibus ora.
unum hoc pro cunctis sat erit caput. aspera quisque
hortamenta sibi referat: "meus, heu, meus atris
Ticini frater ripis iacet! at meus alta
metitur stagna Eridani sine funere natus!"
haec sibi quisque. sed est uestrum cui nulla doloris
priuati rabies, is uero ingentia sumat
e medio, fodiant quae magnas pectus in iras,
perfractas Alpes passamque infanda Saguntum,
quosque nefas uetiti transcendere nomen Hiberi,
tangere iam Thybrim. nam dum nos augur et extis
quaesitae fibrae uanusque moratur haruspex,
solum iam superest Tarpeio imponere castra."
Turbidus haec, uisoque artis in milibus atras
bellatore iubas aptante "est, Orfite, munus,
est" ait "hoc certare tuum, quis opima uolenti
dona Ioui portet feretro suspensa cruento.
nam cur haec alia pariatur gloria dextra?"
hinc praeuectus equo, postquam inter proelia notam
accepit uocem, "procul hinc te Martius," inquit
"Murrane, ostendit clamor, uideoque furentem
iam Tyria te caede. uenit laus quanta! sed, oro,
haec angusta loci ferro patefacta relaxa."
Tum Soracte satum, praestantem corpore et armis,
Aequanum noscens, patrio cui ritus in aruo,
cum pius Arcitenens accensis gaudet aceruis,
exta ter innocuos laetum portare per ignes,
"sic in Apollinea semper uestigia pruna
inuiolata teras uictorque uaporis ad aras
dona serenato referas sollemnia Phoebo,
concipe," ait "dignum factis, Aequane, furorem
uulneribusque tuis. socio te caedis et irae
non ego Marmaridum mediam penetrare phalangem
Cinyphiaeque globos dubitarim irrumpere turmae."
Nec iam ultra monitus et uerba morantia Martem
ferre ualet; longo Aeneadis quod flebitur aeuo
increpuere simul feralia classica signum,
ac tuba terrificis fregit stridoribus auras.
heu dolor, heu lacrimae, nec post tot saecula serae!
horresco ut pendente malo, ceu ductor ad arma
exciret Tyrius. latebrosis collibus Astur
et Libys et torta Baliaris saeuus habena
erumpunt multusque Maces Garamasque Nomasque;
tum, quo non alius uenalem in proelia dextram
ocior attulerit conductaque bella probarit,
Cantaber et galeae contempto tegmine Vasco.
hinc pariter rupes, lacus hinc, hinc arma simulque
consona uox urget signum clamore uicissim
per colles Tyria circumfundente corona.
Auertere dei uultus fatoque dederunt
maiori non sponte locum; stupet ipse tyranni
fortunam Libyci Mauors, disiectaque crinem
illacrimat Venus, et Delum peruectus Apollo
tristem maerenti solatur pectine luctum.
sola Appennini residens in uertice diras
exspectat caedes immiti pectore Iuno.
Primae Picentum, rupto ceu turbine fusa
agmina et Hannibalem ruere ut uidere, cohortes
inuadunt ultro et poenas pro morte futura
turbato uictore petunt accensa iuuentus,
et uelut erepto metuendi libera caelo
manibus ipsa suis praesumpta piacula mittit.
funditur unanimo nisu et concordibus ausis
pilorum in Poenos nimbus, fixosque repulsi
summittunt clipeos curuato pondere teli.
acrius hoc rursum Libys (et praesentia saeui
exstimulat ducis) hortantes se quisque uicissim
incumbunt pressoque impellunt pectore pectus.
Ipsa facem quatiens ac flauam sanguine multo
sparsa comam medias acies Bellona pererrat.
stridit Tartareae nigro sub pectore diuae
letiferum murmur, feralique horrida cantu
bucina lymphatas agit in certamina mentes.
his iras aduersa fouent crudusque ruente
fortuna stimulus spem proiecisse salutis,
hos dexter deus et laeto Victoria uultu
arridens acuit, Martisque fauore fruuntur.
Abreptus pulchro caedum Lateranus amore
dum sequitur dextram, in medios penetrauerat hostes.
quem postquam florens aequali Lentulus aeuo
conspexit nimium pugnae nimiumque cruoris
infestas inter non aequo Marte cateruas
fata irritantem, nisu se concitat acri
immitemque Bagam, qui iam uicina ferebat
uulnera pugnantis tergo, uelocior hasta
occupat et socium duris se casibus addit.
tunc alacres arma agglomerant geminaque corusci
fronte micant, paribus fulgent capita ardua cristis.
actus in aduersos casu (namque obuia ferre
arma quis auderet, nisi quem deus ima colentum
damnasset Stygiae nocti?) praefracta gerebat
Syrticus excelso decurrens robora monte
et quatiens acer nodosi pondera rami
flagrabat geminae nequiquam caedis amore:
"non hic Aegates infidaque litora nautis,
o iuuenes, motumque nouis sine Marte procellis
fortunam bello pelagus dabit. aequoris olim
uictores, media sit qualis, discite, terra
bellator Libys, et meliori cedite regnis."
ac simul infesto Lateranum pondere truncae
arboris urgebat iungens conuicia pugnae.
Lentulus huic frendens ira: "Thrasymennus in altos
ascendet citius colles, quam sanguine roret
iste pio ramus." subsidensque ilia nisu
conantis suspensa fodit. tum feruidus atro
pulmone exundat per hiantia uiscera sanguis.
Nec minus accensis in mutua funera dextris
parte alia campi saeuit furor. altus Iertes
obtruncat Nerium. Rullo ditissimus arui
occumbis, generose Volunx, nec clausa repostis
pondera thesauris patrio nec regia quondam
praefulgens ebore et possessa mapalia soli
profuerunt. quid parta iuuant? quid gentibus auri
numquam exstincta sitis? modo quem Fortuna fouendo
congestis opibus donisque refersit opimis,
nudum Tartarea portabit nauita cymba.
Iuxta bellator iuuenilibus Appius ausis
pandebat campum caede atque, ubi plurima uirtus
nullique aspirare uigor, decus inde petebat.
obuius huic Atlas, Atlas a litore Hibero,
nequiquam extremae longinquus cultor harenae,
impetit os hasta, leuiterque e corpore summo
degustat cuspis generosum extrema cruorem.
intonuere minae, uiolentaque lumina flammis
exarsere nouis. furit et diffulminat omnem
obstantum turbam; at clausum sub casside uulnus
Martia commendat mananti sanguine membra.
tum uero aspiceres pauitantem et condere semet
nitentem sociis iuuenem, ceu tigride cerua
Hyrcana cum pressa tremit, uel territa pennas
colligit accipitrem cernens in nube columba,
aut dumis subit, albenti si sensit in aethra
librantem nisus aquilam, lepus. ora citato
ense ferit, tum colla uiri dextramque micantem
demetit ac mutat successu saeuior hostem.
Stabat fulgentem portans in bella bipennem
Cinyphius socerique miser Magonis inire
optabat pugnam ante oculos spe laudis Isalces,
Sidonia tumidus sponsa uanoque superbus
foedere promissae post Dardana proelia taedae.
huic immittit atrox uiolentas Appius iras
conantique grauem fronti librare securim
altior insurgens galeam super exigit ictum.
at fragilis ualido conamine soluitur ensis
aere in Cinyphio, nec dispar sortis Isalces
umbonem incerto detersit futilis ictu.
tum quod humo haud umquam ualuisset uellere saxum,
ni uires trux ira daret, contorquet anhelans
Appius et lapsu resupino in terga cadentem
mole premit scopuli perfractisque ossibus urget.
uidit coniuncto miscens certamina campo
labentem socer, et lacrimae sub casside fusae
cum gemitu, rapidusque ruit; data foedera nuper
accendunt animos exspectatique nepotes.
iamque aderat clipeumque uiri atque immania membra
lustrabat uisu, propiorque a fronte coruscae
lux galeae saeuas paulum tardauerat iras.
haud secus e specula praeceps delatus opaca
subsidit campo, summissos contrahit artus,
cum uicina trucis conspexit cornua tauri,
quamuis longa fames stimulet, leo; nunc ferus alta
surgentes ceruice toros, nunc torua sub hirta
lumina miratur fronte ac iam signa mouentem
et sparsa pugnas meditantem spectat harena.
hic prior intorquens telum sic Appius infit:
"si qua tibi pietas, ictum ne desere foedus
et generum comitare, socer." per tegmina uelox
tunc aerisque moras laeuo stetit hasta lacerto.
at contra non dicta Libys, sed feruidus hastam
perlibrat, magni donum memorabile fratris,
caeso quam uictor sub moenibus ille Sagunti
abstulerat Durio ac spectatae nobile pugnae
germano dederat portare in proelia pignus.
telum ingens perque arma uiri perque ora doloris
adiutum nisu letalem pertulit ictum,
exsanguesque uiri conantis uellere ferrum
in uulnus cecidere manus. iacet aequore nomen
clarum Maeonio atque Italae pars magna ruinae
Appius. intremuere lacus, corpusque refugit
contractis Thrasymennus aquis. telum ore cruento
exspirans premit atque admorsae immurmurat hastae.
Nec fati melior Mamercus corpore toto
exsoluit poenas nulli non saucius hosti.
namque per aduersos, qua Lusitana ciebat
pugnas dira manus, raptum cum sanguine caesi
signiferi magna uexillum mole ferebat
et trepida infelix reuocabat signa suorum.
sed furiata cohors ausisque accensa superbis,
quodcumque ipsa manu gestabat missile, quicquid
praebebat tellus sparsis uix peruia telis,
iniecit pariter, pluresque in corpore nullum
inuenere locum perfossis ossibus hastae.
Aduolat interea fraterni uulneris ira
turbatus Libyae ductor uisoque cruore,
num lateri cuspis, num toto pondere telum
sedisset, fratremque amens sociosque rogabat.
utque metum leti procul et leuiora pauore
cognouit, proprio tectum gestamine praeceps
ex acie rapit et tutis a turbine pugnae
constituit castris. medicas hinc ocius artes
et senioris opem Synali uocat. unguere uulnus
herbarum hic sucis ferrumque e corpore cantu
exigere et somnum tacto misisse chelydro
anteibat cunctos, nomenque erat inde per urbes
perque Paraetoniae celebratum litora Syrtis.
ipse olim antiquo primum Garamanticus Hammon
scire pater dederat Synalo morsusque ferarum
telorumque graues ictus sedare medendo.
atque is deinde suo moriens caelestia dona
monstrauit nato, natusque heredis honori
tramisit patrias artes. quem deinde secutus
haud leuior fama Synalus Garamantica sollers
monstrata augebat studio multaque uetustum
Hammonis comitem numerabat imagine patrem.
tum proauita ferens leni medicamina dextra
ocius intortos de more astrictus amictus
mulcebat lympha purgatum sanguine uulnus.
at Mago exuuias secum caesique uolutans
hostis mente necem fraternas pectore curas
pellebat dictis et casum laude leuabat:
"parce metu, germane. meis medicamina nulla
aduersis maiora feres. iacet Appius hasta
ad manes pulsus nostra. si uita relinquat,
sat nobis actum est. sequar hostem laetus ad umbras."
Quae dum turbatos auertunt aequore campi
ductores ualloque tenent, ex agmine Poenum
cedentem consul tumulo speculatus ab alto
atque atram belli castris se condere nubem
turbidus extemplo trepidantes milite maesto
inuadit cuneos subitoque pauore relaxat
iam rarescentes acies. tum uoce feroci
poscit equum ac mediae ruit in certamina uallis.
sic ubi torrentem crepitanti grandine nimbum
illidit terris molitus Iuppiter altas
fulmine nunc Alpes, nunc mixta Ceraunia caelo,
intremuere simul tellus et pontus et aether,
ipsaque commoto quatiuntur Tartara mundo.
incidit attonitis inopino turbine Poenis
haud secus improuisa lues, gelidusque sub ossa
peruasit miseris conspecti consulis horror.
it medius ferroque ruens densissima latum
pandit iter. clamor uario discrimine uocum
fert belli rabiem ad superos et sidera pulsat,
ceu, pater Oceanus cum saeua Tethye Calpen
Herculeam ferit atque exesa in uiscera montis
contortum pelagus latrantibus ingerit undis,
dant gemitum scopuli, fractasque in rupibus undas
audit Tartessos latis distermina terris,
audit non paruo diuisus gurgite Lixus.
Ante omnes iaculo tacitas fallente per auras
occumbit Bogus, infaustum qui primus ad amnem
Ticini rapidam in Rutulos contorserat hastam.
ille sibi longam Clotho turbamque nepotum
crediderat uanis deceptus in alite signis.
sed non augurio Parcarum impellere metas
concessum cuiquam. ruit inter tela cruentis
suspiciens oculis caelum superosque reposcit
tempora promissae media iam morte senectae.
nec Bagaso exsultare daturue impune relictum
consulis ante oculos uita spoliasse Libonem.
laurigeris decus illud auis nauaque iuuenta
florebat; sed Massylus succiderat ensis
pubescente caput mala, properoque uirentes
delerat leto bellator barbarus annos.
Flaminium implorasse tamen iam morte suprema
haud frustra fuit. auulsa est nam protinus hosti
ore simul ceruix; iuuit punire feroci
uictorem exemplo, monstratum reddere letum.
Quis deus, o Musae, paribus tot funera uerbis
euoluat, tantisque umbris in carmine digna
quis lamenta ferat? certantes laude cadendi
primaeuos iuuenes mortisque in limine cruda
facta uirum et fixis rabiem sub pectore telis?
sternitur alternus uastis concursibus hostis,
nec spoliare uacat praedaeque aduertere mentem.
urget amor caedum, clausis dum detinet hostem
fraternum castris uulnus, funditque ruitque
nunc iaculis, nunc ense, modo inter milia consul
bellantum conspectus equo, modo Marte feroci
ante aquilas et signa pedes. fluit impia riuis
sanguineis uallis, tumulique et concaua saxa
armorum sonitus flatusque imitantur equorum.
Miscebat campum membrorum in proelia portans
celsius humano robur uisaque pauentes
mole gigantei uertebat corporis alas
Othrys Marmarides. lati super agmen utrumque
ingens tollebant umeri caput, hirtaque toruae
frontis caesaries et crinibus aemula barba
umbrabat rictus; squalore hinc hispida diro
et uillosa feris horrebant pectora saetis.
aspirare uiro propioremque addere Martem
haud ausum cuiquam. laxo ceu belua campo
incessebatur tutis ex agmine telis.
tandem uesanos palantum in terga ferenti
cum fremitu uultus tacita per nubila penna
intrauit toruum Gortynia lumen harundo
auertitque uirum. fugientis ad agmina consul
intorquet tergo iaculum, quod tegmine nudas
irrupit costas hirtoque a pectore primum
mucronem ostendit. rapidus conuellere temptat,
qua nasci ferrum fulgenti cuspide cernit,
donec abundanter defuso sanguine late
procubuit moriens et telum uulnere pressit.
spiritus exundans uicinum puluere moto
perflauit campum et nubem dispersit in auras.
Nec minor interea tumulis siluisque fremebat
diuersis Mauors, uariaque per ardua pugna
et saxa et dumi rorantes caede nitebant.
exitium trepidis letique et stragis acerbae
causa Sychaeus erat. Murranum ille eminus hasta
perculerat, quo non alius, cum bella silerent,
dulcius Oeagrios pulsabat pectine neruos.
occubuit silua in magna patriosque sub ipso
quaesiuit montes leto ac felicia Baccho
Aequana et Zephyro Surrentum molle salubri.
addiderat misero comitem pugnaeque ferocis
gaudebat tristi uictor nouitate Sychaeus.
palantes nam dum sequitur, peruaserat altam
in siluam et priscae reclinis ab ictibus ulmi
terga tuebatur trunco frustraque relictos
Tauranus comites suprema uoce ciebat.
transegit iuuenem ac perfossis incita membris
haesit in opposito cuspis Sidonia ligno.
Quid uobis, quaenam ira deum, uel mente sinistra
quae sedit formido, uiri, qui Marte relicto
ramorum quaesistis opem? non aequus in artis
nimirum rebus suasor metus. arguit asper
exitus euentu praui consulta timoris.
annosa excelsos tendebat in aethera ramos
aesculus umbrosum magnas super ardua siluas
nubibus insertans altis caput instar, aperto
si staret campo, nemoris lateque tenebat
frondosi nigra tellurem roboris umbra.
par iuxta quercus longum molita per aeuum
uertice canenti proferre sub astra cacumen
diffusas patulo laxabat stipite frondes
umbrabatque coma summi fastigia montis.
huc Hennaea cohors, Triquetris quam miserat oris
rex, Arethusa, tuus, defendere nescia morti
dedecus et mentem nimio mutata pauore
certatim sese tulit ascendensque uicissim
pressit nutantes incerto pondere ramos.
mox alius super atque alius consistere tuto
dum certant, pars excussi (nam fragmine putri
ramorum et senio male fida fefellerat arbor),
pars trepidi celso inter tela cacumine pendent.
turbatos una properans consumere peste
corripit aeratam iam dudum in bella bipennem
deposito clipeo mutatus tela Sychaeus.
incumbunt sociae dextrae, magnoque fragore
pulsa gemit crebris succumbens ictibus arbos.
fluctuat infelix concusso stipite turba,
ceu, Zephyrus quatit antiquos ubi flamine lucos,
fronde super tremuli uix tota cacuminis haerens
iactatur nido pariter nutante uolucris.
procubuit tandem multa deuicta securi
suffugium infelix miseris et inhospita quercus
elisitque uirum spatiosa membra ruina.
Inde aliae cladum facies. contermina taedis
collucet rapidoque inuoluitur aesculus igni.
iamque inter frondes arenti robore gliscens
uerticibus saeuis torquet Vulcanus anhelos
cum feruore globos flammarum et culmina torret.
nec tela interea cessant. semusta gementum
atque amplexa cadunt ardentes corpora ramos.
Haec inter miseranda uirum certamina consul
ecce aderat uoluens iram exitiumque Sychaeo.
at iuuenis dubio tantae discrimine pugnae
occupat euentum telo temptare priorem.
cui medio leuiter clipeo stetit aeris in ora
cuspis et oppositas uetita est tramittere crates.
sed non et consul misso concredere telo
fortunam optatae caedis parat ac latus ense
haurit, nec crudae tardarunt tegmina parmae.
labitur infelix atque appetit ore cruento
tellurem exspirans. tum diffundente per artus
frigore se Stygio manantem in uiscera mortem
accipit et longo componit lumina somno.
Atque ea dum uariis permixtus tristia Mauors
casibus alternat, iam castris Mago relictis,
iam Libyae ductor properantia signa citato
raptabant cursu et cessata reponere auebant
tempora caede uirum ac multo pensare cruore.
it globus intorquens nigranti turbine nubem
pulueris, et surgit sublatis campus harenis,
quaque ferens gressum flectit uestigia ductor,
undanti circum tempestas acta procella
uoluitur atque altos operit caligine montes.
occubuere femur Fontanus, Buta canorum
transfixi guttur, pressoque e uulnere cuspis
prospexit terga. hunc tristes luxere Fregellae
multiplicem proauis, hunc mater Anagnia fleuit.
haud dispar fortuna tibi, Laeuine, sed auso
non eadem; neque enim Tyrio concurrere regi
temptas, sed lectus par ad certamen Ithemon,
Autololum moderator, erat; quem poplite caeso
dum spoliat, grauis immiti cum turbine costas
fraxinus irrumpit, collapsaque membra sub ictu
hoste super fuso subita cecidere ruina.
Nec Sidicina cohors defit. Viriasius armat
mille uiros, nulli uictus uel ponere castra
uel iunxisse ratem duroque resoluere muros
ariete et in turrim subitos immittere pontes.
quem postquam Libyae ductor uirtute feroci
exsultare uidet (namque illi uulnere praeceps
terga dabat leuibus diffisus Arauricus armis)
acrius hoc, pulchro Mauorte accensus in iram
et dignum sese ratus in certamina saeuo
comminus ire uiro, referenti e corpore telum
aduolat et fodiens pectus: "laudande laborum,
quisquis es, haud alia decuit te occumbere dextra.
ad manes leti perfer decus. Itala gentis
ni tibi origo foret, uita donatus abires."
hinc Fadum petit et ueterem bellare Labicum,
cui Siculis quondam terris congressus Hamilcar
clarum spectato dederat certamine nomen.
immemor annorum seniumque oblitus in arma
ille quidem cruda mente et uiridissimus irae
ibat, sed uani frigentem in Marte senectam
prodebant ictus; stipula crepitabat inani
ignis iners cassamque dabat sine robore flammam.
quae postquam accepit patrio monstrante superbus
armigero Poenum ductor, "certamina primae
hic lue nunc" inquit "pugnae; te notus Hamilcar
hac trahit ad manes dextra." tum librat ab aure
intorquens iaculum et uersantem in uulnere sese
transigit. extracta foedauit cuspide sanguis
canitiem et longos finiuit morte labores.
nec minus Herminium primis obtruncat in armis,
assuetum, Thrasymenne, tuos praedantibus hamis
exhaurire lacus patriaeque alimenta senectae
ducere suspenso per stagna iacentia lino.
Interea exanimum maesti super arma Sychaeum
portabant Poeni corpusque in castra ferebant.
quos ubi conspexit tristi clamore ruentes
ductor, praesago percussus pectora luctu
"quinam" inquit "dolor, o socii, quemue ira deorum
eripuit nobis? num te dulcedine laudis
flagrantem et nimio primi Mauortis amore
atra, Sychaee, dies properato funere carpsit?"
utque dato gemitu lacrimae assensere ferentum
et dictus pariter caedis maerentibus auctor
"cerno" ait "aduerso pulchrum sub pectore uulnus
cuspidis Iliacae. dignus Carthagine, dignus
Hasdrubale ad manes ibis, nec te optima mater
dissimilem lugebit auis, Stygiaue sub umbra
degenerem cernens noster uitabit Hamilcar.
at mihi Flaminius, tam maesti causa doloris,
morte sua minuat luctus. haec pompa sequetur
exsequias, seroque emptum uolet impia Roma,
non uiolasse mei corpus mucrone Sychaei."
Sic memorans torquet fumantem ex ore uaporem,
iraque anhelatum proturbat pectore murmur,
ut multo accensis feruore exuberat undis,
clausus ubi exusto liquor indignatur aeno.
tum praeceps ruit in medios solumque fatigat
Flaminium incessens. nec dicto segnius ille
bella capessebat, propiorque insurgere Mauors
coeperat, et campo iunctus iam stabat uterque,
cum subitus per saxa fragor, motique repente,
horrendum, colles et summa cacumina totis
intremuere iugis. nutant in uertice siluae
pinifero, fractaeque ruunt super agmina rupes.
immugit penitus conuulsis ima cauernis
dissiliens tellus nec paruos rumpit hiatus,
atque umbras late Stygias immensa uorago
faucibus ostendit patulis, manesque profundi
antiquum expauere diem. lacus ater in altos
sublatus montes et sede excussus auita
lauit Tyrrhenas ignota aspergine siluas.
iamque eadem populos magnorumque oppida regum
tempestas et dira lues strauitque tulitque.
ac super haec reflui pugnarunt montibus amnes,
et retro fluctus torsit mare. monte relicto
Appenninicolae fugere ad litora Fauni.
pugnabat tamen (heu belli uecordia!) miles
iactatus titubante solo tremebundaque tela
subducta tellure ruens torquebat in hostem,
donec pulsa uagos cursus ad litora uertit
mentis inops stagnisque illata est Daunia pubes.
quis consul terga increpitans (nam turbine motae
ablatus terrae inciderat): "quid deinde, quid, oro,
restat, io, profugis? uos en ad moenia Romae
ducitis Hannibalem, uos in Tarpeia Tonantis
tecta faces ferrumque datis. sta, miles, et acres
disce ex me pugnas, uel si pugnare negatum,
disce mori. dabit exemplum non uile futuris
Flaminius; ne terga Libys, ne Cantaber umquam
consulis aspiciat. solus, si tanta libido
est uobis rabiesque fugae, tela omnia solus
pectore consumo et moriens fugiente per auras
hac anima uestras reuocabo ad proelia dextras."
Dumque ea commemorat densosque obit obuius hostes
aduolat ora ferus mentemque Ducarius. acri
nomen erat gentile uiro, fusisque cateruis
Boiorum quondam patriis antiqua gerebat
uulnera barbaricae mentis noscensque superbi
uictoris uultus "tune" inquit "maximus ille
Boiorum terror? libet hoc cognoscere telo,
corporis an tanti manet de uulnere sanguis.
nec uos paeniteat, populares, fortibus umbris
hoc mactare caput. nostros hic curribus egit
insistens uictos alta ad Capitolia patres.
ultrix hora uocat." pariter tunc undique fusis
obruitur telis nimboque ruente per auras
contectus nulli dextra iactare relinquit
Flaminium cecidisse sua. nec pugna perempto
ulterior ductore fuit. namque agmine denso
primores iuuenum laeua ad discrimina Martis
infensi superis dextrisque et cernere Poenum
uictorem plus morte rati super ocius omnes
membra ducis stratosque artus certamine magno
telaque corporaque et non fausto Marte cruentas
iniecere manus. sic densi caedis aceruo
ceu tumulo texere uirum. tum strage per undas
per siluas sparsa perque altam sanguine uallem
in medias fratre inuectus comitante cateruas
caesorum iuuenum Poenus "quae uulnera cernis!
quas mortes!" inquit "premit omnis dextera ferrum,
armatusque iacet seruans certamina miles.
hos, en, hos obitus nostrae spectate cohortes!
fronte minae durant, et stant in uultibus irae.
et uereor, ne, quae tanta creat indole tellus
magnanimos fecunda uiros, huic fata dicarint
imperium, atque ipsis deuincat cladibus orbem."
Sic fatus cessit nocti, finemque dedere
caedibus infusae, subducto sole, tenebrae.