0

Fāmă pĕr Aūsŏnĭaē tūrbātās spārgĭtŭr ūrbēs

nūbĭfĕrōs mōntēs ēt sāxă mĭnāntĭă caēlō

āccēpīssĕ iŭgūm Poēnōsquĕ pĕr īnvĭă vēctōs

aēmŭlăque Hērcŭlĕī iāctāntēm fāctă lăbōrīs

dēscēndīssĕ dŭcēm. dīrōs căpĭt īmprŏbă mōtūs

ēt glīscīt grēssū vŏlŭcrīquĕ cĭtātĭŏr Eūrō

tērrĭfĭcīs quătĭt āttŏnĭtās rūmōrĭbŭs ārcēs.

ādstrŭĭt aūdītīs dŏcĭlīs pĕr ĭnānĭă rērūm

pāscĕrĕ rūmōrēm vūlgī păvŏr; ītŭr ĭn ācrēs

bēllōrūm rāptīm cūrās, sŭbĭtūsquĕ pĕr ōmnēm

Aūsŏnĭām Māvōrs strĕpĭt ēt cĭĕt ārmă vĭrōsquĕ.

pīlă nŏvānt, āc dētērsā rūbīgĭnĕ saēvūs

īndŭĭtūr fērrō splēndōr, nĭvĕūmquĕ rĕpōstaē

īnstaūrānt gălĕaē cōnī dĕcŭs; hāstă iŭvātūr

āmmēntō, rĕvŏcāntquĕ nŏvā fōrnācĕ bĭpēnnēs.

cōnsĕrĭtūr tĕgĭmēn lătĕrum īmpĕnĕtrābĭlĕ, mūltās

pāssūrūs dēxtrās ātque īrrĭtă vūlnĕră thōrāx.

pārs ārcu īnvĭgĭlānt, dŏmĭtāt pārs vērbĕre ănhēlūm

cōrnĭpĕdem īn gŷrōs sāxōque ēxāspĕrăt ēnsēm.

nēc vērō mūrīs, quĭbŭs ēst lūctātă vĕtūstās,

fērrĕ mŏrāntŭr ŏpēm; sūbvēctānt sāxă căvāsquĕ

rētrāctānt tūrrīs, ēdīt quās lōngĭŏr aētās.

hīnc tēla āccĭpĭūnt ārcēs, āc rōbŏră pōrtīs

ēt fīdōs cērtānt ŏbĭcēs āccērsĕrĕ sīlvā.

cīrcūmdānt fōssās. haūd sēgnīs cūnctă măgīstēr

praēcĭpĭtāt tĭmŏr, āc vāstīs trĕpĭdātŭr ĭn āgrīs.

dēsĕrŭērĕ lărēm, pōrtānt cērvīcĭbŭs aēgrās

āttŏnĭtī mātrēs dūcēntēsque ūltĭmă fīlă

grāndaēvōs răpŭērĕ sĕnēs, tūm crīnĕ sŏlūtō

ānte ăgĭtūr cōniūnx, dēxtrā laēvāquĕ trăhūntūr

pārvī, nōn aēquō cŏmĭtāntēs ōrdĭnĕ nātī

sīc vūlgūs, trādūntquĕ mĕtūs, nēc pōscĭtŭr aūctōr.

āt pātrēs, quāmquam ēxtērrēnt īmmānĭă coēptă

īnquĕ sĭnū bēllum, ātque Ālpēs ēt pērvĭă sāxă

dēcēpērĕ, tămēn crūdām cōntra āspĕră mēntēm

ēt māgnōs tōllūnt ănĭmōs. iŭvăt īrĕ pĕrīclīs

ād dĕcŭs ēt dēxtrā mĕmŏrāndūm cōndĕrĕ nōmēn,

quālĕ dĕdīt nūmquām rēbūs Fōrtūnă sĕcūndīs

Sēd Lĭbўaē dūctōr tūtō fŏvĕt āgmĭnă vāllō

fēssă grădūm mūltōquĕ gĕlū tōrpēntĭă nērvōs

sōlāndīquĕ gĕnūs laētīs ōstēntăt ăd ūrbēm

pēr cāmpōs sŭpĕrēssĕ vĭām Rōmāmquĕ sŭb īctū.

āt nōn ēt rērūm cūrās cōnsūltăquĕ bēllī

stārĕ prŏbāt sōlūsquĕ nĕquīt pērfērrĕ quĭētēm.

ārmĭfĕraē quōndām prīsca īntēr tēmpŏră gēntēs

Aūsŏnĭum īnvāsērĕ lătūs sēdēsquĕ bĕātās

ēt mĕtŭī pĕpĕrērĕ mănū. mōx īmpĭă bēllă

Tārpĕĭūs pătĕr ēt cāptī sēnsērĕ Quĭrītēs.

hīc dūm sōllĭcĭtāt dōnīs ĕt ĭnānĭă cōrdă

āc flūxām mōrūm gēntēm fŏvĕt ārmăquĕ iūngīt,

iām cōnsūl vŏlŭcrī praēvēctūs lītŏră clāssĕ

Scīpĭŏ Phōcăĭcīs sēsē rĕfĕrēbăt ăb ōrīs,

īngēntēsquĕ dŭcēs pĕlăgī tērraēquĕ lăbōrēm

dīvērsum ēmēnsōs prŏpĭōră pĕrīcŭlă vāllō

iūngēbānt, māgnaēque ădĕrānt prīmōrdĭă clādīs.

nāmque ūt cōllātīs ādmōtō cōnsŭlĕ cāstrīs

sūstŭlĕrāt Fōrtūnă mŏrās, sīgnūmquĕ fŭrōrīs

āccēnsaē vīsō pōscēbānt hōstĕ cŏhōrtēs:

"dēbēllātă prŏcūl, quaēcūmquĕ vŏcāntŭr Hĭbērīs"

īngēntī Tўrĭūs nŭmĕrōsă pĕr āgmĭnă dūctōr

vōcĕ sŏnāt; nōn Pŷrēnēn Rhŏdănūmvĕ fĕrōcēm

iūssa āspērnātōs, Rŭtŭlām fūmāssĕ Săgūntūm,

rāptūm pēr Cēltās ĭtĕr, ēt, quā pōnĕrĕ grēssūm

Āmphĭtrўōnĭădaē fŭĕrīt lăbŏr, īssĕ sŭb ārmīs

Poēnōrūm tūrmās, ĕquĭtēmquĕ pĕr ārdŭă vēctūm

īnsūltāssĕ iŭgo, ēt frĕmŭīsse hīnnītĭbŭs Ālpēs.

Cōntrā pūlchră sŭōs vŏcăt ād dīscrīmĭnă cōnsūl:

"hōstēm, mīlĕs, hăbēs frāctum āmbūstūmquĕ nĭvōsīs

caūtĭbŭs ātque aēgrē tōrpēntĭă mēmbră trăhēntēm.

ēn ăgĕ, quī sācrōs mōntēs rūpēsquĕ prŏfūndās

trānsĭlŭīt, dīscāt, quāntō stāt cēlsĭŭs ārcĕ

Hērcŭlĕā vāllum ēt, māiūs sīt scāndĕrĕ cōllēs

ān vēstrōs rūpīssĕ glŏbōs. dĕt ĭnānĭă fāmaē,

dūm māgnā fūsō pūgnā rētrōquĕ rŭēntī,

quā vēntum ēst, ōbstēnt Ālpēs. sŭpĕr ārdŭă dūctūm

hūc ēgērĕ dĕī, Lătĭōs ūt sānguĭnĕ fīnēs

īmbŭĕrēt tēllūsque hōstīlīs cōndĕrĕt ōssă.

scīrĕ lĭbēt, nŏvă nūnc nōbīs ātque āltĕră bēllūm

Cārthāgo ānne ĕădēm mīttāt, quaē mērsă sŭb aēquōr

Aēgātēs īntēr vāstō iăcĕt ōbrŭtă pōntō."

Haēc ăĭt ātque āgmēn Tīcīnī flēctĭt ăd ūndās

caērŭlĕās Tīcīnŭs ăquās ēt stāgnă vădōsō

pērspĭcŭūs sērvāt tūrbārī nēscĭă fūndō

āc nĭtĭdūm vĭrĭdī lēntē trăhĭt āmnĕ lĭquōrēm.

vīx crēdās lābī; rīpīs tām mītĭs ŏpācīs

ārgūtōs īntēr vŏlŭcrūm cērtāmĭnĕ cāntūs

sōmnĭfĕrām dūcīt lūcēntī gūrgĭtĕ lŷmphām.

Iāmquĕ sŭb ēxtrēmūm nōctīs fŭgĭēntĭbŭs ūmbrīs

lūx ădĕrāt sōmnūsquĕ sŭās cōnfēcĕrăt hōrās.

ēxplōrārĕ lŏcōs cōnsūl cōllīsquĕ prŏpīnquī

īngĕnĭum ēt cāmpīs quaē sīt nātūră părābāt.

pār stŭdĭūm Poēnō sĭmĭlēsque īn pēctŏrĕ cūraē.

ērgo ădĕrānt răpĭdīs ĕquĭtūm cŏmĭtāntĭbŭs ālīs

vērum ŭbĭ cōmmōtō dŏcŭērūnt pūlvĕrĕ nūbēs

hōstēm fērrĕ grădum ēt prŏpĭūs prŏpĭūsquĕ sŏnōrō

quādrŭpĕdūm cōrnū tēllūs gĕmĭt āc sĭmŭl ācēr

vīncēntūm lĭtŭōs hīnnītūs saēvĭt ĕquōrūm,

"ārmă, vĭrī, căpĭte ārmă, vĭrī!" dūx īnstăt ŭtērquĕ.

āmbōbūs vēlōx vīrtūs gĕmĭnūsquĕ cŭpīdŏ

laūdĭs ĕt ād pūgnās Mārtēmque īnsānĭă cōncōrs.

Haūd mŏră iām tāntūm cāmpī dĭrĭmēbăt ăb īctū

quāntum īmpūlsă vălēt cōmprēndĕrĕ lāncĕă nōdō,

cūm sŭbĭtūm lĭquĭdā nōn ūllīs nūbĭbŭs aēthrā

aūgŭrĭūm mēntēs ŏcŭlōsque ād sīdĕră vērtīt.

āccĭpĭtēr mĕdĭō tēndēns ā līmĭtĕ sōlīs

dīlēctās Vĕnĕrī nōtāsque ăb hŏnōrĕ Dĭōnēs

tūrbābāt vĭŏlēntŭs ăvēs ātque ūnguĭbŭs īdēm,

īdēm nūnc rōstrō, dūrīs nūnc īctĭbŭs ālaē,

tēr quīnās dĕdĕrāt saēva īntēr vūlnĕră lētō

nēc fīnīs sătĭāsvĕ, nŏvī sēd sānguĭnĭs ārdōr

glīscĕre, ĕt ūrgēbāt trĕpĭdām iām caēdĕ prĭōrūm

īncērtāmquĕ fŭgaē plūmā lābēntĕ cŏlūmbām,

dōnēc Phoēbēō vĕnĭēns Iŏvĭs ālĕs ăb ōrtū

īn tĕnŭēs tāndēm nūbēs dărĕ tērgă cŏēgīt.

tūm vīctrīx laētōs sīgna ād Rōmānă vŏlātūs

cōnvērtīt, prōlēsquĕ dŭcīs quā pārtĕ dĕcōră

Scīpĭŏ quāssābāt pŭĕrīlĭbŭs ārmă lăcērtīs,

clāngōrēm bīs tērquĕ dĕdīt rōstrōquĕ cŏrūscaē

pērstrīngēns cōnūm gălĕaē sē rēddĭdĭt āstrīs.

Ēxclāmāt Lĭgĕr (huīc sŭpĕrōs sēntīrĕ mŏnēntēs

ārs fŭĭt āc pēnnā mōnstrārĕ fŭtūră măgīstrā):

"Poēnĕ, bĭs ōctōnōs Ĭtălīs īn fīnĭbŭs ānnōs

aūdācī sĭmĭlīs vŏlŭcrī sēctābĕrĕ pūbēm

Aūsŏnĭām mūltāmquĕ fĕrēs cūm sānguĭnĕ praēdām.

sēd cōmpēscĕ mĭnās; rĕnŭīt tĭbĭ Daūnĭă rēgnă

ārmĭgĕr ēccĕ Iŏvīs. nōscō tē, sūmmĕ dĕōrūm.

ādsīs ō fīrmēsquĕ tŭaē, pătĕr, ālĭtĭs ōmēn.

nām tĭbĭ sērvāntūr, nī vānō cāssă vŏlātū

mēntītūr sŭpĕrōs praēpēs, pōstrēmă sŭbāctaē

fātă, pŭēr, Lĭbўae ēt māiūs Cārthāgĭnĕ nōmēn."

Cōntrā laētă Bŏgūs Tўrĭō cănĭt ōmĭnă rēgī,

ēt faūstum āccĭpĭtrēm caēsāsque īn nūbĕ vŏlūcrēs

Aēnĕădīs clādem ēt Vĕnĕrīs pōrtēndĕrĕ gēntī.

tūm dīctīs cŏmĭtēm cōntōrquēt prīmŭs ĭn hōstēs

ceū suādēntĕ dĕo ēt fātōrūm cōnscĭŭs hāstām.

īllă vŏlāns pătŭlī lōngē pĕr ĭnānĭă cāmpī

īctūm pērdĭdĕrāt spătĭō, nī fūsŭs hăbēnās,

dūm prīmaē dĕcŭs āffēctāt dēcērpĕrĕ pūgnaē,

ōbvĭă quādrŭpĕdīs praēcēps Cătŭs ōră tŭlīssēt.

sīc ēlānguēscēns āc iām cāsūră pĕtītūm

īnvēnīt vūlnūs sēdēmque āccēpĭt ăb hōstĕ

cōrnūs ēt ŏblătaē stĕtĭt īntēr tēmpŏră frōntīs.

Īncūrrūnt ăcĭēs, māgnōquĕ frăgōrĕ pĕr aēquōr

sūspēndūnt cūnctī frēnīs sūblīmĕ rĕdūctōs

cōrnĭpĕdēs ūltrōquĕ fĕrūnt. ērēctŭs ĭn aūrās

īt sŏnĭpēs răpĭdāquĕ vŏlāns pĕr ăpērtă prŏcēllā

tēnŭiă vīx sūmmō vēstīgĭă pūlvĕrĕ sīgnāt.

Bōĭŏrum ānte ălĭās Crīxō dŭcĕ mōbĭlĭs ālă

āriĕtăt īn prīmōs ŏbĭcītque īmmānĭă mēmbră.

īpsĕ tŭmēns ătăvī Brēnnī sē stīrpĕ fĕrēbāt

Crīxŭs ĕt īn tĭtŭlōs Căpĭtōlĭă cāptă trăhēbāt

Tārpĕĭōquĕ iŭgō dēmēns ēt vērtĭcĕ sācrō

pēnsāntēs aūrūm Cēltās ūmbōnĕ gĕrēbāt.

cōllă vĭrī fūlvō rădĭābānt lāctĕă tōrquĕ,

aūrō vīrgātaē vēstēs, mănĭcaēquĕ rĭgēbānt

ēx aūro, ēt sĭmĭlī vībrābāt crīstă mĕtāllō.

Stērnĭtŭr īmpūlsū vāstō pērcūlsă Cămērtūm

prīmă phălānx, spīssaēquĕ rŭūnt cōnfērtă pĕr ārmă

ūndaē Bōiōrūm, sŏcĭāta ēxāmĭnă dēnsēnt

īnfāndī Sĕnŏnēs, cōllīsăquĕ quādrŭpĕdāntūm

pēctŏrĭbūs tōtō vōlvūntūr cōrpŏră cāmpō.

ārvă nătānt, āltūsquĕ vĭrūm crŭŏr, āltŭs ĕquōrūm

lūbrĭcă bēllĭgĕraē sōrbēt vēstīgĭă tūrmaē.

sēmĭnĕcūm lētūm pĕrăgīt grăvĭs ūngŭlă pūlsū

et circumuolitans taetros e sanguine rores

spārgĭt hŭmō mĭsĕrīsquĕ sŭō lăvĭt ōră crŭōrĕ.

spīcŭlă prīmă, pŭēr, tŭmĭdī, Tŷrrhēnĕ, Pĕlōrī

pūrpŭrĕō mŏrĭēns vīctrīcĭă sānguĭnĕ tīnguīs.

nām tĭbĭ, dūm stĭmŭlās cōrnu ātque īn proēlĭă mēntēs

āccēndīs rĕnŏvāsquĕ vĭrōs ād vūlnĕră cāntū,

haēsīt bārbărĭcūm sŭb ănhēlō gūttŭrĕ tēlūm

ēt claūsīt raūcūm lētālī vūlnĕrĕ mūrmūr.

āt sŏnŭs ēxtrēmō mŏrĭēntīs fūsŭs ăb ōrĕ

flēxă pĕrērrāvīt mūtīs iām cōrnŭă lābrīs.

Crīxūs Pīcēntēm Laūrūmquĕ, nĕc ēmĭnŭs āmbŏ,

sēd glădĭō Laūrūm; Pīcēntī rāsĭlĭs hāstă

rīpīs lēctă Pădī lētūm tŭlĭt. āvĭă nāmquĕ

dūm pĕtĭt āc laēvō mĕdĭtātūr fāllĕrĕ gŷrō,

hāstă vĭrī fĕmŭr ēt părĭtēr pĕr ănhēlă vŏlāntīs

īlĭă sēdĭt ĕquī, gĕmĭnām dĕdĭt hōrrĭdă mōrtēm.

īdēm sānguĭnĕā Vĕnŭlī cērvīcĕ rĕvēllēns

stērnīt praēcĭpĭtēm tĕpĭdō tē, Fārfărĕ, tēlō

ēt tē sūb gĕlĭdō nūtrītūm, Tūllĕ, Vĕlīnō,

ēgrĕgĭum Aūsŏnĭaē dĕcŭs āc mĕmŏrābĭlĕ nōmēn,

sī dēnt fātă mŏrās aūt sērvēnt foēdĕră Poēnī.

tūm Rĕmŭlum ātque, ōlīm cĕlĕbērrĭmă nōmĭnă bēllō,

Tībūrtēs Măgĭōs Hīspēllātēmquĕ Mătaūrūm

ēt Clănĭūm dŭbĭā mĕdĭtāntēm cūspĭdĕ vūlnūs.

Nēc lŏcŭs ēst Tўrĭīs bēllī pūgnaēvĕ, sĕd ōmnēm

Cēltĭcŭs īmplēvīt cāmpūm fŭrŏr. īrrĭtă nūllī

spīcŭlă tōrquēntūr, stātque ōmne īn cōrpŏrĕ fērrūm.

hīc īntēr trĕpĭdōs īmmānĕ Quĭrīnĭŭs aūdēns,

cuī fŭgĕre īgnōtum ātque īnvīctā mēntĕ plăcēbāt

rēbŭs ĭn ādvērsīs ēxcēptūm pēctŏrĕ lētūm,

cūspĭdĕ flāmmăt ĕquum āc dīspērgīt gaēsă lăcērtō,

sī rĕsĕrārĕ vĭam ātque ād rēgēm rūmpĕrĕ fērrō

dētŭr ĭtēr, cērtūsquĕ nĕcīs pĕtĭt ōmnĭbŭs aūsīs,

quōd nĕquĕāt sēntīrĕ, dĕcūs. cădĭt īnguĭnĕ fōssō

Teūtălŭs, ēt vāstō quătĭtūr sūb pōndĕrĕ tēllūs.

ōccūmbīt Sārmēns, flāvām quī pōnĕrĕ vīctōr

caēsărĭēm crīnēmquĕ tĭbī, Grādīvĕ, vŏvēbāt

aūrō cērtāntem ēt rŭtĭlūm sūb vērtĭcĕ nōdūm.

sēd Pārcae īntōnsā nōn ēxaūdītă vŏvēntēm

ād mānēs trāxērĕ cŏmā. pēr cāndĭdă mēmbră

īt fūmāns crŭŏr, ēt tēllūs pērfūsă rŭbēscīt.

āt nōn tārdātūs iăcŭlo ōccūrrēntĕ Lĭgaūnūs

īrrŭĭt ādvērsūmquĕ vĭrō rŏtăt ōbvĭŭs ēnsēm

ēt fĕrĭt īnsūrgēns, ŭmĕrō quā brācchĭă lēntī

ānnēctūnt nērvī, dēcīsăquĕ vūlnĕrĕ dēxtră

lāxātīs paūlūm mŏrĭbūndă pĕpēndĭt hăbēnīs,

dūmquĕ mĭcāns trĕmŭlō cōnātū lōră rĕtēmptāt,

flēctēntem ādsuētōs ĭmĭtātūr nēscĭă frēnōs.

dēmĕtĭt āvērsī Vŏsĕgūs tūm cōllă iŭbāquĕ

sūspēnsām pōrtāns gălĕam ātque īnclūsă pĕrēmptī

ōră vĭrī pătrĭō dīvōs clāmōrĕ sălūtāt.

Dūmque ĕă Gāllōrūm pŏpŭlī dānt fūnĕră cāmpō,

āccītās prŏpĕrē cāstrīs īn proēlĭă cōnsūl

rāptābāt tūrmās prīmūsquĕ rŭēbăt ĭn hōstēm

cāndēntī sūblīmĭs ĕquō. trăhĭt ūndĭquĕ lēctūm

dīvĭtĭs Aūsŏnĭaē iŭvĕnēm, Mārsōsquĕ Cŏrāmquĕ

Laūrēntūmquĕ dĕcūs iăcŭlātōrēmquĕ Săbēllūm

ēt Grādīvĭcŏlām cēlsō dē cōllĕ Tŭdērtēm

īndūtōsquĕ sĭmūl gēntīlĭă līnă Fălīscōs,

quōsquĕ sŭb Hērcŭlĕīs tăcĭtūrnō flūmĭnĕ mūrīs

pōmĭfĕra ārvă crĕānt Ănĭēnĭcŏlaē Cātīllī,

quōsque īn praēgĕlĭdīs dūrātōs Hērnĭcă rīvīs

mīttēbānt sāxa ēt nĕbŭlōsī rūră Căsīnī.

ībānt īn Mārtēm tērraē dŏmĭnāntĭs ălūmnī,

dāmnātī sŭpĕrīs nēc iām rĕdĭtūră iŭvēntūs.

Scīpĭŏ quā mĕdĭūs pūgnaē vŏrăt āgmĭnă vērtēx

īnfērt cōrnĭpĕdem ātque īnstīnctūs strāgĕ sŭōrūm

īnfĕrĭās caēsīs māctāt Lăbărūmquĕ Pădūmquĕ

ēt Caūnum ēt mūltō vīx fūsūm vūlnĕrĕ Breūcūm

Gōrgŏnĕōquĕ Lărūm tōrquēntēm lūmĭnă vūltū.

ōccĭdĭs ēt trīstī, pūgnāx Lēpōntĭcĕ, fātō;

nām dūm frēnă fĕrōx ōbiēctō cōrpŏrĕ prēnsāt

ātque aēquāt cēlsūs rĕsĭdēntīs cōnsŭlĭs ōră

īpsĕ pĕdēs, frōntem īn mĕdĭām grăvĭs īncĭdĭt ēnsīs,

ēt dīvīsum ŭmĕrīs iăcŭīt căpŭt. āt Bătŭs, āmēns

quī lūctātŭr ĕquō pārmāque īncūrsĭbŭs ōbstāt,

īctū quādrŭpĕdīs fūlvā pōrrēctŭs hărēnā

ēlīsa īncūssīs āmīsīt cālcĭbŭs ōră.

pērfŭrĭt Aūsŏnĭūs tūrbātă pĕr aēquŏră dūctōr,

ceū Gĕtĭcūs Bŏrĕās, tōtūm cūm sūstŭlĭt īmō

Īcărĭūm fūndō vīctōr mărĕ; nāvĭtă vāstō

iāctātūr spārsūs lăcĕrātā clāssĕ prŏfūndō,

cūnctăquĕ cānēntī pērfūndĭtŭr aēquŏrĕ Cŷclās.

Crīxŭs, ŭt īn tĕnŭī spēs ēxĭgŭūmquĕ sălūtīs,

ārmāt cōntēmptū mēntēm nĕcĭs. hōrrĭdă bārbă

sānguĭnĕā rŭtĭlāt spūmā, rīctūsquĕ fŭrēntīs

ālbĕt, ĕt āffūsō squālēnt ā pūlvĕrĕ crīnēs.

īnvādīt Tărĭūm vīcīnō cōnsŭlĕ pūgnās

mīscēntēm saēvīsquĕ vĭrūm cīrcūmtŏnăt ārmīs.

vōlvĭtŭr īllĕ sŏlō; nām prōnum ēffūndĭt ĭn ārmōs

fāta ēxtrēmă fĕrēns ăbĭēs, răpĭtūrquĕ păvōrĕ

trāctŭs ĕquī vīnctīs cōnēxa ād cīngŭlă mēmbrīs.

lōngă crŭōr spārsō līnquīt vēstīgĭă cāmpō,

ēt trĕmŭlōs cūspīs dūctūs īn pūlvĕrĕ sīgnāt.

laūdābāt lētī iŭvĕnem ēgrĕgĭōsquĕ părābāt

ūlcīscī cōnsūl mānēs, cūm dīră pĕr aūrās

vōx vĕnĭt, ēt Crīxūm fērrī clāmōrĭbŭs aūdīt,

haūd nōtūm vūltū. sūrgīt vĭŏlēntĭŏr īrā

cōmmĭnŭs ātque ŏcŭlōs ōptāto īn cōrpŏrĕ fīgīt.

tūm stĭmŭlāns grātō plaūsaē cērvīcĭs hŏnōrĕ

cōrnĭpĕdem āllŏquĭtūr: "vūlgūm Mārtēmquĕ mĭnōrēm

mōx, Gārgānĕ; vŏcānt sŭpĕri ād māiōră. vĭdēsnĕ,

quāntŭs ĕāt Crīxūs? iām nūnc tĭbĭ praēmĭă pōnō

īllūm Sīdŏnĭō fūlgēntem ārdōrĕ tăpētă,

bārbărĭcūm dĕcŭs, ēt fūlvīs dōnābĕrĕ frēnīs."

sīc fātūs māgnō Crīxūm clāmōrĕ cĭēbāt

īn pūgnam āc văcŭō pōscēbāt proēlĭă cāmpō.

nēc dētrēctāntēm pār īra āccēndĕrăt hōstēm.

ūt iūssaē cēssērĕ rĕtrō spătĭūmquĕ dĕdērūnt

hīnc ātque hīnc ālae, ēt mĕdĭō stĕtĭt aēquŏrĕ pūgnă.

quāntūs Phlēgraēīs Tēllūrĭs ălūmnŭs ĭn ārvīs

mōvīt sīgnă Mĭmās caēlūmque ēxtērrŭĭt ārmīs,

tāntūs sēmĭfĕrō Crīxūs sūb pēctŏrĕ mūrmūr

tōrquĕt ĕt hōrrĭsŏnīs ŭlŭlātĭbŭs ērĭgĭt īrās:

"nēmōne īncēnsaē cāptaēquĕ sŭpērfŭĭt ūrbī,

ūt tĭbĭ, quās Brēnnī pŏpŭlūs fērrēmŭs ĭn ārmă,

nārrārēt, dēxtrās? dīsce ēn nūnc" īnquĭt ĕt ūnā

cōntōrquēt nōdīs ĕt ŏbūstō rōbŏrĕ dūrām

vēl pōrtās quāssārĕ trăbēm. sŏnăt īllă trĕmēndūm

āc nĭmĭō iāctū sērvāsse īmprōvĭdă cāmpī

dīstāntīs spătĭūm prŏpĭōrēm trānsvŏlăt hōstēm.

cuī cōnsūl: "fērre haēc ūmbrīs prŏăvōquĕ mĕmēntŏ,

quām prŏcŭl ōccūmbās Tārpēĭă sēdĕ, tĭbīquĕ

haūd lĭcĭtūm sācrī Căpĭtōlĭă cērnĕrĕ mōntīs."

tūm nōdō cūrsūquĕ lĕvī sĭmŭl ādiŭvăt hāstām

dīgnūm mōlĕ vĭrī nīsūs. fŭgĭt īllă pĕr ōrās

mūltĭplĭcīs līnī sūbtēxtăquĕ tēgmĭnă nērvīs

ātque āltūm tōtā mētītūr cūspĭdĕ pēctūs.

prōcūmbīt lātā pōrrēctŭs ĭn ārvă rŭīnā,

ēt pērcūssă gĕmīt tēllūs īngēntĭbŭs ārmīs.

haūd ălĭtēr strūctō Tŷrrhēna ād lītŏră sāxō

pūgnātūră frĕtīs sūbtēr caēcīsquĕ prŏcēllīs

pīla īmmānĕ sŏnāns īmpīngĭtŭr ārdŭă pōntō

īmmūgīt Nēreūs, dīvīsăquĕ caērŭlă pūlsū

īllīsum āccĭpĭūnt īrātă sŭb aēquŏră mōntēm.

dūctōre āmīssō pĕdĭbūs sē crēdĕrĕ Cēltaē;

ūnā spēs ănĭmā tāntūsquĕ pĕpēndĕrăt ārdōr.

āc vĕlŭtī sūmmō vēnātōr dēnsă Pĭcānō

cūm lūstra ēxăgĭtāt spīssīsquĕ cŭbīlĭbŭs ātrām

īmmīttīt pāssīm dūmōsă pĕr īnvĭă pēstēm,

dūm tăcĭtās vīrēs ēt flāmmām cōllĭgĭt īgnīs,

nīgrāntī pĭcĕūs sēnsīm cālīgĭnĕ vērtēx

vōlvĭtŭr ēt pīnguī cōntōrquēt nūbĭlă fūmō,

mōx sŭbĭta īn tōtō lūcēnt īncēndĭă mōntĕ,

fīt sŏnĭtūs, fūgērĕ fĕraē, fūgērĕ vŏlūcrēs,

ātque īmā lōngē trĕpĭdānt īn vāllĕ iŭvēncaē.

Āt Māgo ūt vērtīssĕ glŏbōs prīmūmquĕ lăbōrēm,

quī sōlūs gēnti ēst, cāssūm vĭdĕt, ārmă sŭōrūm

āc pătrĭum īn pūgnās ĕquĭtēm vŏcăt. ūndĭquĕ nūdī

ādsĭlĭūnt frēnīs īnfrēnātīquĕ mănīplī.

nūnc Ĭtăli īn tērgūm vērsīs rĕfĕrūntŭr hăbēnīs,

nūnc rūrsūs Tўrĭās rētrō păvŏr āvĕhĭt ālās.

aūt īllī dēxtrōs lūnātīs flēxĭbŭs ōrbēs,

aūt īllī laēvōs sĭnŭānt īn cōrnŭă gŷrōs.

tēxūnt āltērnō glŏmĕrātă vŏlūmĭnă cūrsū

ātque ĕădēm rĕfŭgā cēdēntēs ārtĕ rĕsōlvūnt.

hāc pōntūm vĭce, ŭbi ēxērcēt dīscōrdĭă vēntōs,

fērt Bŏrĕās Eūrūsquĕ rĕfērt mōlēmquĕ prŏfūndī

nūnc hūc āltērnō, nūnc īllūc flāmĭnĕ gēstānt.

Ādvŏlăt aūrātō praēfūlgēns mūrĭcĕ dūctōr

Sīdŏnĭūs cīrcāquĕ Mĕtūs Tērrōrquĕ Fŭrōrquĕ.

īsque ŭbĭ Cāllăĭcī rădĭāntēm tēgmĭnĭs ōrbēm

ēxtŭlĭt ēt māgnō pērcūssīt lūmĭnĕ cāmpōs,

spēs vīrtūsquĕ cădūnt, trĕpĭdāque ā mēntĕ rĕcēdīt

vērtĕrĕ tērgă pŭdōr, nēc lētī cūră dĕcōrī,

sēd fŭgĕre īnfīxum ēst, tērraēque ōptāntŭr hĭātūs.

sīc, ŭbĭ Caūcăsĕīs tīgrīs sē prōtŭlĭt āntrīs,

līnquūntūr cāmpi ēt tūtās pĕtĭt ōmnĕ lătēbrās

tūrbātum īnsānō vūltū pĕcŭs; īllă pĕrērrāt

dēsērtās vīctrīx vāllēs iāmque ōră rĕdūctō

paūlātīm nūdāt rīctu ūt praēsēntĭă māndēns

cōrpŏra ĕt īmmānī strāgēm mĕdĭtātŭr hĭātū.

nōn īllūm Mĕtăbūs, nōn īllūm cēlsĭŏr Ūfēns

ēvāsērĕ tămēn, quāmvīs hīc ālĭtĕ plāntā,

hīc ŏpĕ cōrnĭpĕdīs tōtīs fērrētŭr hăbēnīs.

nām Mĕtăbum ād mānēs dēmīsīt cūspĭdĕ fūlgēns

frāxĭnŭs, Ūfēntēm cōllāpsūm pōplĭtĕ caēsō

ēnsĭs ŏbīt laūdēmquĕ pĕdūm cūm sānguĭne ădēmīt.

iāmquĕ dĕdīt lētō Sthĕnĭūmquĕ Lărūmquĕ dŏmōquĕ

Cōllīnūm gĕlĭdā, vĭrĭdī quēm Fūcĭnŭs āntrō

nūtrĭĕrāt dĕdĕrātquĕ lăcūm trāmīttĕrĕ nāndō.

fīt sŏcĭūs lētī cōniēctā Māssĭcŭs hāstā,

vītĭfĕrī sācrō gĕnĕrātūs vērtĭcĕ mōntīs

ēt Līrīs nūtrītŭs ăquīs, quī fōntĕ quĭētō

dīssĭmŭlāt cūrsum āc nūllō mūtābĭlĭs īmbrī

pērstrīngīt tăcĭtās gēmmāntī gūrgĭtĕ rīpās.

ēxŏrĭtūr răbĭēs caēdum, āc vīx tēlă fŭrōrī

sūffĭcĭūnt. tĕrĭtūr iūnctīs ūmbōnĭbŭs ūmbŏ,

pēsquĕ pĕdēm prĕmĭt, ēt nūtāntēs cāssĭdĕ crīstaē

hōstīlēm trĕmŭlō pūlsānt cōnāmĭnĕ frōntēm.

Tērgĕmĭnī prīmam ānte ăcĭēm fĕră proēlĭă frātrēs

mīscēbānt, quōs Lēdaēō Sīdōnĭă Bārcē

Xānthīppō fēlīx ŭtĕri īntēr bēllă crĕārāt.

rēs Grāiaē dūctōrquĕ părēns āc nōbĭle Ămŷclaē

nōmĕn ĕt īniēctūs Spārtānīs cōllă cătēnīs

Rēgŭlŭs īnflābānt vĕtĕrī praēcōrdĭă fāmā.

Mārtĕ prŏbārĕ gĕnūs fāctīsquĕ Lăcōnă părēntēm

ārdēbānt gĕlĭdōsquĕ dĕhīnc īnvīsĕrĕ mōntēs

Tāўgĕta ēt tāndēm bēllīs īnnārĕ sŭbāctīs

Eūrōtān pătrĭūm rītūsquĕ vĭdērĕ Lўcūrgī.

sēd Spārtām pĕnĕtrārĕ dĕūs frātrēsquĕ nĕgābānt

Aūsŏnĭī, tŏtĭdēm nŭmĕrō, quōs mīsĕrăt āltīs

Ēgĕrĭaē gĕnĭtōs īmmītĭs Ărīcĭă lūcīs,

aētātīs mēntīsquĕ părēs; āt nōn dăbăt ūltrā

Clōthō dūră lăcūs ārāmquĕ vĭdērĕ Dĭānaē.

nāmque ŭt ĭn ādvērsōs īmpāctī tūrbĭnĕ pūgnaē

Eūmăchŭs ēt Crĭtĭās ēt laētūs nōmĭnĕ pātrīs

Xānthīppūs iūnxērĕ grădūs, ceū bēllă lĕōnēs

īntēr sē fŭrĭbūndă mŏvēnt ēt mūrmŭre ănhēlō

squālēntēs cāmpōs ēt lōngă măpālĭă cōmplēnt-

ōmnĭs ĭn ōccūltās rūpēs ātque āvĭă pērnīx

Maūrūs sāxă fŭgīt, cōniūnxquĕ Lĭbŷssă prŏfūsō

vāgītūm cŏhĭbēns sūspēndĭt ăb ūbĕrĕ nātōs;

īllī dīră frĕmūnt, pērfrāctăque ĭn ōrĕ crŭēntō

ōssă sŏnānt, pūgnāntquĕ fĕrī sūb dēntĭbŭs ārtūs-

haūd sĕcŭs Ēgĕrĭaē pūbēs, hīnc Vīrbĭŭs ācēr,

hīnc Căpўs, ādsĭlĭūnt părĭbūsque Ālbānŭs ĭn ārmīs.

sūbsīdēns paūlūm pērfōssā prōrŭĭt ālvō

Ālbānūm Crĭtĭās; āst īllī cūnctă rĕpēntĕ

īmplērūnt clĭpĕūm mĭsĕrāndō vīscĕră lāpsū.

Eūmăchŭs īndĕ Căpŷn; sēd tōtā mōlĕ tĕnēbāt

ceū fīxūm mēmbrīs tĕgĭmēn; tămĕn īmprŏbŭs ēnsīs

ānnēxām pārmaē dēcīdīt vūlnĕrĕ laēvām,

īnquĕ sŭō prēssa ēst nōn rēddēns tēgmĭnă nīsū

īnfēlīx mănŭs ātque haēsīt lābēntĭbŭs ārmīs.

ūltĭmă rēstābāt fūsīs iām pālmă dŭōbūs

Vīrbĭŭs. huīc trĕpĭdōs sĭmŭlāntī dūcĕrĕ grēssūs

Xānthīppūs glădĭō, rĭgĭdā cădĭt Eūmăchŭs hāstā,

ēt tāndem aēquātaē gĕmĭnātō fūnĕrĕ pūgnaē.

īnde āltērnă vĭrīs trānsēgīt pēctŏră mūcrŏ,

īnquĕ vĭcem ērēptā pŏsŭērūnt proēlĭă vītā.

fēlīcēs lētī, pĭĕtās quōs āddĭdĭt ūmbrīs!

ōptābūnt sĭmĭlēs vĕnĭēntĭă saēcŭlă frātrēs,

aētērnūmquĕ dĕcūs mĕmŏrī cĕlĕbrābĭtŭr aēvō,

sī mŏdŏ fērrĕ dĭēm sērōsquĕ vĭdērĕ nĕpōtēs

cārmĭnă nōstră vălēnt, nēc fāmam īnvīdĭt Ăpōllŏ.

Āt cōnsūl tōtō pālāntēs aēquŏrĕ tūrmās

vōcĕ tĕnēt, dūm vōcĕ vĭgēt: "quō sīgnă rĕfērtīs?

quīs vōs heū vōbīs păvŏr ābstŭlĭt? hōrrĭdă prīmī

sī sōrs vīsă lŏcī pūgnaēquĕ lăcēssĕrĕ frōntēm,

pōst mē stātĕ vĭri ēt pūlsā fōrmīdĭnĕ tāntūm

ādspĭcĭte! hās dēxtrās cāptī gĕnŭērĕ părēntēs,

quās fŭgĭtīs. quaē spēs vīctīs? Ālpēsnĕ pĕtēmūs?

īpsām tūrrĭgĕrōs pōrtāntēm vērtĭcĕ mūrōs

crēdĭtĕ sūmmīssās Rōmām nūnc tēndĕrĕ pālmās.

nātōrūm pāssīm rāptūs caēdēmquĕ părēntūm

Vēstālēsquĕ fŏcōs ēxstīnguī sānguĭnĕ cērnō.

hōc ārcētĕ nĕfās!" pōstquam īntēr tālĭă crēbrō

clāmōre ōbtūsaē crāssōque ā pūlvĕrĕ faūcēs,

hīnc laēvā frēnōs, hīnc dēxtrā cōrrĭpĭt ārmă

ēt lātum ōbiēctāt pēctūs strīctūmquĕ mĭnātūr

nūnc sĭbĭ, nūnc trĕpĭdīs, nī rēstēnt, cōmmĭnŭs ēnsēm.

Quās ăcĭēs āltō gĕnĭtōr dūm spēctăt Ŏlŷmpō,

cōnsŭlĭs ēgrĕgĭī mōvērĕ pĕrīcŭlă mēntēm.

Grādīvūm vŏcăt ēt pătrĭō sīc ōrĕ prŏfātūr:

"māgnănĭmī mē, nātĕ, vĭrī, nī bēllă căpēssīs,

haūd dŭbĭe ēxtrēmūs tērrēt lăbŏr. ērĭpĕ pūgnaē

ārdēntem ōblītūmquĕ sŭī dūlcēdĭnĕ caēdūm.

sīstĕ dŭcēm Lĭbўaē; nām plūs pĕtĭt īmprŏbŭs ūnō

cōnsŭlĭs ēxĭtĭō tōtā quām strāgĕ cădēntūm.

praētĕrĕā, cērnīs, tĕnĕraē quī proēlĭă dēxtraē

iām crēdīt pŭĕr ātque ānnōs trānscēndĕrĕ fāctīs

mōlītūr lōngūmquĕ pŭtāt pūbēscĕrĕ bēllō,

tē dŭcĕ prīmĭtĭās pūgnaē, tē māgnă măgīstrō

aūdĕăt ēt prīmum hōc vīncāt, sērvāssĕ părēntēm."

Haēc rērūm sătŏr. āt Māvōrs īn proēlĭă cūrrūs

Ōdrўsĭā tēllūrĕ vŏcāt; tūm fūlmĭnĭs ātrī

spārgēntēm flāmmās clĭpĕūm gălĕāmquĕ dĕōrūm

haūd ūllī făcĭlēm mūltōquĕ lăbōrĕ Cўclōpūm

sūdātūm thōrācă căpīt quāssātquĕ pĕr aūrās

Tītānūm bēllō sătĭātām sānguĭnĭs hāstām

ātque īmplēt cūrrū cāmpōs. ēxērcĭtŭs ūnā

Īrārum Eūmĕnĭdēsquĕ sĭmūl lētīquĕ crŭēntī

īnnŭmĕraē făcĭēs, frēnīsque ŏpĕrātă rĕgēndīs

quādrĭiŭgōs ātrō stĭmŭlāt Bēllōnă flăgēllō.

fērtŭr ăb īmmēnsō tēmpēstās hōrrĭdă caēlō

nīgrāntēsquĕ glŏbōs ēt tūrbĭdă nūbĭlă tōrquēns

īnvōlvīt tērrās. quătĭtūr Sātūrnĭă sēdēs

īngrēssū trĕmĕfāctă dĕī, rīpāsquĕ rĕlīnquīt

aūdītō cūrrū fōntīquĕ rĕlābĭtŭr āmnīs.

Dūctōrem Aūsŏnĭūm tēlīs Gărămāntĭcă pūbēs

cīnxĕrăt ēt Tўrĭō rēgī nŏvă dōnă părābāt,

ārmōrūm spŏlĭum āc rōrāntĭă cōnsŭlĭs ōră.

stābāt Fōrtūnaē nōn cēdĕrĕ cērtŭs ĕt ācrī

mōlĕ rĕtōrquēbāt crūdēscēns caēdĭbŭs hāstās,

iāmquĕ sŭō, iāmque hōstīlī pērfūsă crŭōrĕ

mēmbră mădēnt, cĕcĭdērĕ iŭbaē gŷrōquĕ pĕr ōrbēm

ārtātō Gărămās iăcŭlīs prŏpĭōrĭbŭs īnstāt

ēt lībrāt saēvā cōntōrtūm cūspĭdĕ fērrūm.

hīc pŭĕr ūt pătrĭō dēfīxūm cōrpŏrĕ tēlūm

cōnspēxīt, mādvērĕ gĕnaē, sŭbĭtōquĕ trĕmēntēm

cōrrĭpŭīt pāllōr, gĕmĭtūmque ād sīdĕră rūpīt.

bīs cōnātŭs ĕrāt praēcūrrĕrĕ fātă părēntīs

cōnvērsa īn sēmēt dēxtrā, bīs trānstŭlĭt īrās

īn Poēnōs Māvōrs. fērtūr pēr tēlă, pĕr hōstēs

īntrĕpĭdūs pŭĕr ēt Grādīvūm pāssĭbŭs aēquāt.

cōntĭnŭō cēssērĕ glŏbī, lātūsquĕ rĕpēntĕ

āppārēt cāmpō līmēs. mĕtĭt āgmĭnă tēctūs

caēlēstī clĭpĕo ēt stērnīt sŭpĕr ārmă iăcēntūm

cōrpŏrăque aūctōrēm tēlī mūltāsquĕ pătērnōs

ānte ŏcŭlōs ănĭmās, ōptātă pĭācŭlă, māctāt.

tūnc rāptā prŏpĕrē dūrīs ēx ōssĭbŭs hāstā

īnnīxūm cērvīcĕ fĕrēns ŭmĕrōquĕ părēntēm

ēmĭcăt. āttŏnĭtaē tānta ād spēctācŭlă tūrmaē

tēlă tĕnēnt, cēdītquĕ lŏcō Lĭbўs āspĕr, ĕt ōmnīs

lātē cēdĭt Hĭbēr, pĭĕtāsque īnsīgnĭs ĕt aētās

bēllĭgĕrīs fēcīt mīrāndă sĭlēntĭă cāmpīs.

tūm cēlso ē cūrrū Māvōrs "Cārthāgĭnĭs ārcēs

ēxscīndēs" īnquīt "Tўrĭōsque ād foēdĕră cōgēs.

nūllă tămēn lōngō tānta ēxŏrĭētŭr ĭn aēvō

lūx tĭbĭ, cārĕ pŭēr. mācte, ō mācte īndŏlĕ sācrā,

vēră Iŏvīs prōlēs. ĕt ădhūc māiōră sŭpērsūnt,

sēd nĕquĕūnt mĕlĭōră dărī." tūm nūbĭlă Māvōrs

aēthĕrăque ēmēnsō tērrās iām sōlĕ căpēssīt,

ēt fēssās ăcĭēs cāstrīs claūsērĕ tĕnēbraē.

Cōndēbāt nōctēm dēvēxō Cŷnthĭă cūrrū

frātērnīs āfflātă rŏtīs, ĕt ăb aēquŏre Ĕōō

sūrgēbānt rŏsĕaē mĕdĭa īntēr caērŭlă flāmmaē.

āt cōnsūl trīstēs cāmpōs Poēnīsquĕ sĕcūndām

plānĭtĭēm mĕtŭēns Trĕbĭām cōllēsquĕ pĕtēbāt.

iāmquĕ dĭēs rāptī cūrsū nāvōquĕ lăbōrĕ,

ēt mĕdĭo ābrūptūs flŭĭtābăt ĭn āmnĕ sŏlūtīs

pōns vīnclīs, quī Dārdănĭūm trāvēxĕrăt āgmēn,

Ērĭdănī răpĭdās ădĕrāt cūm Poēnŭs ăd ūndās,

dūmquĕ văda ēt mōllēs ădĭtūs pēr dēvĭă flēxō

cīrcŭĭtū pĕtĭt ēt stāgnī lānguēntĭă quaērīt,

īntērdūm rāptā vīcīnīs sāltĭbŭs ālnō

flūmĭnĕām tēxīt, quā trāvĕhăt āgmĭnă, clāssēm.

ēcce ădĕrāt Trĕbĭaēquĕ sĭmūl vīcīnă tĕnēbāt

Trīnăcrĭo āccītūs pēr caērŭlă lōngă Pĕlōrō

Grācchōrūm prōlēs, cōnsūl. gēns īnclĭtă māgnō

ātque ănĭmōsă vĭrō, mūltūsque ĭn ĭmāgĭnĕ clārīs

praēfūlgēbăt ăvūs tĭtŭlīs bēllīquĕ dŏmīquĕ.

Nēc Poēnī pŏsĭtīs trāns āmnem īn grāmĭnĕ cāstrīs

dērānt; nāmque ănĭmōs stĭmŭlābānt prōspĕră rērūm

īncrĕpĭtānsquĕ sŭpēr dūctōr: "quīs tērtĭŭs ūrbī

iām sŭpĕrēst cōnsūl? quaēnam āltĕră rēstăt ĭn ārmīs

Sīcănĭa? ēn ōmnēs Lătĭaē Daūnīquĕ nĕpōtūm

cōnvēnērĕ mănūs. fĕrĭānt nūnc foēdĕră mēcūm

dūctōrēs Ĭtălum āc lēgēs ēt pāctă rĕpōscānt.

āt tū, dōnātā tēla īntēr Mārtĭă lūcĕ,

īnfēlīx ănĭmaē, sīc, sīc vīvāsquĕ tŭōquĕ

dēs ĭtĕrum hānc laūdēm nātō, nēc fīnĕ sŭb aēvī

ōppĕtĕre īn bēllō dētūr, cūm fātă vŏcābūnt.

pūgnāntēm cĕcĭdīssĕ mĕum ēst." haēc pērsŏnăt ārdēns.

īndĕ lĕvī iăcŭlō Māssŷlūmque īmpĭgĕr ālīs

cāstră sŭb īpsă dătīs īrrītăt ĕt ēlĭcĭt hōstēm.

Nēc Lătĭūs vāllō mīlēs dēbērĕ sălūtēm

fās pŭtăt aūt claūsās pūlsārī cūspĭdĕ pōrtās.

ērūmpūnt, cūnctīsquĕ prĭōr vŏlăt āggĕre ăpērtō

dēgĕnĕr haūd Grācchīs cōnsūl. quătĭt aūră cŏmāntēs

cāssĭdĭs Aūrūncaē crīstās, ŭmĕrōquĕ rĕfūlgēt

sānguĭnĕī pătrĭūm săgŭlī dĕcŭs. āgmĭnă māgnō

rēspēctāns clāmōrĕ vŏcāt, quāque ōbvĭă dēnsōs

ārtāt tūrbă glŏbōs, rūmpēns ĭtĕr aēquŏrĕ fērtūr,

ūt tōrrēns cēlsī praēcēps ē vērtĭcĕ Pīndī

cūm sŏnĭtū rŭĭt īn cāmpōs māgnōquĕ frăgōrĕ

āvūlsūm mōntīs vōlvīt lătŭs, ōbvĭă pāssīm

ārmēnta īmmānēsquĕ fĕraē sīlvaēquĕ trăhūntūr,

spūmĕă sāxōsīs clāmāt cōnvāllĭbŭs ūndă.

Nōn, mĭhĭ Maēŏnĭaē rĕdĕāt sī glōrĭă līnguaē

cēntēnāsquĕ pătēr dēt Phoēbūs fūndĕrĕ vōcēs,

tōt caēdēs prōfērrĕ quĕām, quōt dēxtĕră māgnī

cōnsŭlĭs aūt cōntrā Tўrĭaē fŭrŏr ēdĭdĭt īraē.

Mūrrānūm dūctōr Lĭbўaē, dūctōrquĕ Phălāntūm

Aūsŏnĭūs, gnārōs bēllī vĕtĕrēsquĕ lăbōrūm,

āltĕr ĭn āltĕrĭūs fūdērūnt cōmmĭnŭs ōrĕ.

mōntĕ prŏcēllōsō Mūrrānūm mīsĕrăt Ānxūr,

Trītōnīs nĭvĕō tē sācră, Phălāntĕ, prŏfūndō.

ūt prīmum īnsīgnī fūlsīt vēlāmĭnĕ cōnsūl,

quāmquam ōrbūs pārtēm vīsūs ūnōquĕ Cŭpēncūs

lūmĭnĕ sūffĭcĭēns bēllīs, cĭtăt īmprŏbŭs hāstām

ēt sūmmaē fīgīt trĕmĕbūndām mārgĭnĕ pārmaē.

cuī cōnsūl, nāmque īră cŏquīt: "pōne, īmprŏbĕ, quīcquīd

rēstăt ĭn ōrĕ fĕro ēt trūncātā frōntĕ rĕlūcēt."

sīc ăĭt īntōrquēns dērēctō tūrbĭnĕ rōbūr

ēt dīrūm tōtā trāmīttīt cūspĭdĕ lūmēn.

nēc lĕvĭōr dēxtrā gĕnĕrātŭs Hămīlcărĕ saēvīt.

huīc cădĭt īnfēlīx nĭvĕīs Vārēnŭs ĭn ārmīs,

Mēvānās Vārēnŭs, ărāt cuī dīvĭtĭs ūbēr

cāmpī Fūlgĭnĭa ēt pătŭlīs Clītūmnŭs ĭn ārvīs

cāndēntēs gĕlĭdō pērfūndīt flūmĭnĕ taūrōs.

sēd trīstēs sŭpĕri, ātque īngrātā māxĭmă cūrā

vīctĭmă Tārpēiō frūstrā nūtrītă Tŏnāntī.

īnstăt Hĭbēr lĕvĭs ēt lĕvĭōr dīscūrrĕrĕ Maūrūs.

hīnc pīla, hīnc Lĭbўcaē cērtānt sūbtēxĕrĕ cōrnūs

dēnsā nūbĕ pŏlūm, quāntūmque īntēriăcĕt aēquī

ād rīpās cāmpī, tāntūm vībrāntĭă cōndūnt

tēlă, nĕc ārtātīs lŏcŭs ēst īn mōrtĕ cădēndī.

Āllĭŭs Ārgўrĭpā Daūnīquĕ prŏfēctŭs ăb ārvīs

vēnātōr rŭdĭbūs iăcŭlīs ĕt Ĭāpўgĕ cāmpūm

pērsūltābăt ĕquō mĕdĭōsque īnvēctŭs ĭn hōstēs

Āpŭlă nōn vānā tōrquēbāt spīcŭlă dēxtrā.

huīc hōrrēt thōrāx Sāmnītīs pēllĭbŭs ūrsaē,

ēt gălĕa ānnōsī vāllātūr dēntĭbŭs āprī.

vērum ŭbĭ tūrbāntēm, sōlō ceū lūstră pĕrērrēt

īn nĕmŏre aūt ăgĭtēt Gārgānō tērgă fĕrārūm,

hīnc Māgo, hīnc saēvūs părĭtēr vīdērĕ Măhārbāl,

ūt sŭbĭgēntĕ fămē dīvērsīs rūpĭbŭs ūrsī

īnvādūnt trĕpĭdūm gĕmĭna īntēr proēlĭă taūrūm

nēc pārtēm praēdaē pătĭtūr fŭrŏr, haūd sĕcŭs ācēr

hīnc ātque hīnc iăcŭlō dēvōlvĭtŭr Āllĭŭs āctō.

īt strīdēns pĕr ŭtrūmquĕ lătūs Maūrūsĭă tāxūs

ōbvĭă tūm mĕdĭō sŏnŭērūnt spīcŭlă cōrdĕ,

īncērtūmquĕ fŭīt, lētūm cuī cēdĕrĕt hāstaē.

ēt iām dīspērsīs Rōmānă pĕr āgmĭnă sīgnīs

pālāntēs ăgĭt ād rīpās, mĭsĕrābĭlĕ, Poēnūs

īmpēllēns trĕpĭdōs flŭvĭōque īmmērgĕrĕ cērtāt.

Tūm Trĕbĭa īnfaūstō nŏvă proēlĭă gūrgĭtĕ fēssīs

īncŏhăt āc prĕcĭbūs Iūnōnīs sūscĭtăt ūndās.

haūrīt sūbsīdēns fŭgĭēntūm cōrpŏră tēllūs

īnfīdāquĕ sŏlī frūstrātă vŏrāgĭnĕ sōrbēt.

nēc nītī lēntōquĕ dătūr cōnvēllĕrĕ līmō

mērsă pĕdūm pĕnĭtūs vēstīgĭă; lābĕ tĕnācī

haērēnt dēvīnctī grēssūs, rĕsŏlūtăquĕ rīpă

īmplĭcăt aūt caēcā prōstērnīt fraūdĕ pălūdīs.

iāmque ălĭūs sŭpĕr ātque ălĭūs pēr lūbrĭcă sūrgēns

dūm sĭbĭ quīsquĕ vĭām pĕr ĭnēxtrīcābĭlĕ lītūs

praērĭpĭt ēt pūtrī lūctātūr caēspĭtĕ, lāpsī

ōccūmbūnt sēsēquĕ sŭā prēssērĕ rŭīnā.

īllĕ cĕlēr nāndī iămĭāmque āpprēndĕrĕ tūtă

dūm părăt ēt cēlsō cōnīsūs cōrpŏrĕ prēnsāt

grāmĭnă sūmmă mănū lĭquĭdīsque ēmērgĭt ăb ūndīs,

cōntōrtā rīpaē pēndēns āffīgĭtŭr hāstā.

hīc hōstem ōrbātūs tēlō cōmplēctĭtŭr ūlnīs

lūctāntēmquĕ vădō pērmīxtā mōrtĕ cŏērcēt.

mīllĕ sĭmūl lētī făcĭēs. Lĭgŭs ōccĭdĭt ārvīs,

sēd prōiēctă vĭrī lŷmphīs flŭvĭālĭbŭs ōră

sānguĭnĕum haūsērūnt lōngīs sīngūltĭbŭs āmnēm.

ēnābāt tāndēm mĕdĭō vīx gūrgĭtĕ pūlchēr

Hīrpīnūs sŏcĭūmquĕ mănūs clāmōrĕ vŏcābāt,

cūm răpĭdīs īllātŭs ăquīs ēt vūlnĕrĕ mūltō

īmpŭlĭt āspĕr ĕquūs fēssūmquĕ sŭb aēquŏră mērsīt.

Āccŭmŭlāt clādēs sŭbĭtō cōnspēctă pĕr ūndās

vīs ĕlĕphāntōrūm tūrrītō cōncĭtă dōrsō.

nāmquĕ vădīs răpĭtūr praēcēps ceū prōrŭtă caūtēs

āvūlsī mōntīs Trĕbĭāmque īnsuētă tĭmēntēm

praē sē pēctŏre ăgīt spūmāntīque īncŭbăt ālveō.

ēxplōrānt ādvērsă vĭrōs, pērque āspĕră dūrō

nītĭtŭr ād laūdēm vīrtūs īntērrĭtă clīvō.

nāmque ĭnhŏnōrātām Fībrēnūs pērdĕrĕ mōrtēm

ēt fāmaē nūdam īmpătĭēns "spēctābĭmŭr" īnquīt

"nēc, Fōrtūnă, mĕūm cōndēs sūb gūrgĭtĕ lētūm.

ēxpĕrĭār, sītne īn tērrīs, dŏmĭtārĕ quŏd ēnsīs

nōn quĕăt Aūsŏnĭūs Tŷrrhēnăvĕ pērmĕĕt hāstă."

tūm iăcĭt ādsūrgēns dēxtrōque īn lūmĭnĕ sīstīt

spīcŭlă saēvă fĕraē tēlūmque īn vūlnĕrĕ līnquīt.

strīdōre hōrrĭsŏnō pĕnĕtrāntēm cūspĭdĭs īctūm

bēlŭă prōsĕquĭtūr lăcĕrāmquĕ crŭōrĕ prŏfūsō

āttōllīt frōntem āc lāpsō dāt tērgă măgīstrō.

tūm vēro īnvādūnt iăcŭlīs crēbrāquĕ săgīttā

aūsī iām spērārĕ nĕcem, īmmēnsōsquĕ pĕr ārmōs

ēt lătĕrum ēxtēnsūs vĕnĭt ātrā cūspĭdĕ vūlnūs.

stāt mūlta īn tērgo ēt nīgrāntī lāncĕă dōrsō,

āc sīlvam īngēntēm cōncūssō cōrpŏrĕ vībrāt,

dōnēc cōnsūmptīs lōngō cērtāmĭnĕ tēlīs

cōncĭdĭt ēt claūsīt māgnā vădă prēssă rŭīnā.

Ēccĕ pĕr ādvērsūm, quāmquām tārdātă mŏrāntūr

vūlnĕrĕ mēmbră vĭrūm, sŭbĭt īmplācābĭlĭs āmnēm

Scīpĭo ĕt īnnŭmĕrīs īnfēstāt caēdĭbŭs hōstēm.

cōrpŏrĭbūs clĭpĕīsquĕ sĭmūl gălĕīsquĕ cădēntūm

cōntĕgĭtūr Trĕbĭa, ēt vīx cērnĕrĕ līnquĭtŭr ūndās.

Māzaēūs iăcŭlō, Gēstār prōstērnĭtŭr ēnsĕ,

tūm Pĕlŏpēŭs ăvīs Cŷrēnēs īncŏlă Thēlgōn.

huīc tōrquēt răpĭdō cōrrēptum ē gūrgĭtĕ pīlūm

ēt quāntūm lōngō fērrī tĕnŭātă rĭgōrĕ

prōcēdīt cūspīs, pĕr hĭāntĭă trānsĭgĭt ōră.

pūlsātī līgnō sŏnŭēre īn vūlnĕrĕ dēntēs.

nēc lētō quaēsītă quĭēs: tūrgēntĭă mēmbră

Ērĭdănō Trĕbĭa, Ērĭdănūs dĕdĭt aēquŏrĭs ūndīs.

tū quŏquĕ, Thāpsĕ, cădīs tŭmŭlō pōst fātă nĕgātō.

quīd dŏmŭs Hēspĕrĭdum aūt lūcī iūvērĕ dĕārūm

fūlvōs aūrĭfĕrā sērvāntēs ārbŏrĕ rāmōs?

Īntŭmŭīt Trĕbĭa ēt stāgnīs sē sūstŭlĭt īmīs

iāmquĕ fĕrōx tōtūm prōpēllīt gūrgĭtĕ fōntēm

ātque ōmnēs tōrquēt vīrēs. fŭrĭt ūndă sŏnōrīs

vērtĭcĭbūs, sĕquĭtūrquĕ nŏvūs cūm mūrmŭrĕ tōrrēns.

sēnsĭt ĕt āccēnsā dūctōr vĭŏlēntĭŭs īrā

"māgnās, ō Trĕbĭa, ēt mĕrĭtās mĭhĭ, pērfĭdĕ, poēnās

ēxsōlvēs" īnquīt. "lăcĕrūm pēr Gāllĭcă rīvīs

dīspērgām rūra ātque āmnīs tĭbĭ nōmĭnă dēmām,

quōque ăpĕrīs tē fōntĕ, prĕmām, nēc tāngĕrĕ rīpās

īllābīquĕ Pădō dăbĭtūr. quaēnam īstă rĕpēntĕ

Sīdŏnĭum, īnfēlīx, răbĭēs tē rēddĭdĭt āmnēm?"

Tālĭă iāctāntēm cōnsūrgēns āggĕr ăquārūm

īmpŭlĭt ātque ŭmĕrōs cūrvātō gūrgĭtĕ prēssīt.

ārdŭŭs ādvērsā mōle īncūrrēntĭbŭs ūndīs

stāt dūctōr clĭpĕōquĕ rŭēntēm sūstŭlĭt āmnēm.

nēcnōn ā tērgō flūctūs strīdēntĕ prŏcēllā

spūmĕŭs īrrōrāt sūmmās ādspērgĭnĕ crīstās.

īrĕ vădīs stăbĭlēmquĕ vĕtāt dēfīgĕrĕ grēssūm

sūbdūctā tēllūrĕ dĕūs, pērcūssăquĕ lōngē

raūcūm sāxă sŏnānt, ūndaēque ād bēllă părēntīs

ēxcītaē pūgnānt, ēt rīpās pērdĭdĭt āmnīs.

tūm mădĭdōs crīnēs ēt glaūcā frōndĕ rĕvīnctūm

āttōllīt cūm vōcĕ căpūt: "poēnāsnĕ sŭpērbās

īnsŭpĕr ēt nōmēn Trĕbĭaē dēlērĕ mĭnārīs,

ō rēgnīs ĭnĭmīcĕ mĕīs? quōt cōrpŏră pōrtō

dēxtrā fūsă tŭā! clĭpĕīs gălĕīsquĕ vĭrōrūm,

quōs māctās, ārtātŭs ĭtēr cūrsūmquĕ rĕlīquī.

caēdĕ, vĭdēs, stāgna āltă rŭbēnt rētrōquĕ fĕrūntūr.

āddĕ mŏdūm dēxtrae aūt cāmpīs īncūmbĕ prŏpīnquīs."

Haēc Vĕnĕre ādiūnctā tŭmŭlō spēctābăt ăb āltō

Mūlcĭbĕr ōbscūraē tēctūs cālīgĭnĕ nūbīs.

īngrăvăt ād caēlūm sūblātīs Scīpĭŏ pālmīs:

"dī pătrĭī, quōrum aūspĭcĭīs stāt Dārdănă Rōmă,

tālīn mē lētō tānta īntēr proēlĭă nūpēr

sērvāstīs? fōrtīne ănĭmam hānc ēxscīndĕrĕ dēxtrā

īndīgnum ēst vīsūm? rēdde ō mē, nātĕ, pĕrīclīs,

rēdde hōstī! lĭcĕāt bēllānti āccērsĕrĕ mōrtēm,

quām pătrĭaē frātrīquĕ prŏbēm." tūm pērcĭtă dīctīs

īngĕmŭīt Vĕnŭs ēt răpĭdās dērēxĭt ĭn āmnēm

cōniŭgĭs īnvīctī vīrēs. ăgĭt ūndĭquĕ flāmmās

dīspērsūs rīpīs īgnīs mūltōsquĕ pĕr ānnōs

nūtrītās flŭvĭō pŏpŭlātūr fērvĭdŭs ūmbrās.

ūrĭtŭr ōmnĕ nĕmūs, lūcōsque ēffūsŭs ĭn āltōs

īmmīssīs crĕpĭtāt vīctōr Vūlcānŭs hăbēnīs.

iāmque āmbūstă cŏmās ăbĭēs, iām pīnŭs ĕt ālnī,

iām sōlō rēstāns trūncō dīmīsĭt ĭn āltūm

pōpŭlŭs ādsuētās rāmīs hăbĭtārĕ vŏlūcrēs.

flāmmă vŏrāx īmō pĕnĭtūs dē gūrgĭtĕ trāctōs

ābsōrbēt lătĭcēs, saēvōque ūrgēntĕ văpōrĕ

sīccŭs ĭnārēscīt rīpīs crŭŏr. hōrrĭdă lātē

scīndĭtŭr īn rīmās ĕt hĭātū rūptă dĕhīscīt

tēllūs, āc stāgnīs āltaē sēdērĕ făvīllaē.

Mīrātūr pătĕr aētērnōs cēssārĕ rĕpēntĕ

Ērĭdănūs cūrsūs, Nŷmphārūmque īntĭmă maēstūs

īmplēvīt chŏrŭs āttŏnĭtīs ŭlŭlātĭbŭs āntră.

tēr căpŭt āmbūstūm cōnāntem āttōllĕrĕ iāctā

lāmpădĕ Vūlcānūs mērsīt fūmāntĭbŭs ūndīs,

tēr cōrrēptă dĕī crīnēs nūdāvĭt hărūndŏ.

tūm dēmum ādmīssaē vōcēs ēt vōtă prĕcāntīs

ōrāntīquĕ dătūm rīpās sērvārĕ prĭōrēs,

āc tāndem ā Trĕbĭā rĕvŏcāvīt Scīpĭŏ fēssās

mūnītum īn cōllēm Grācchō cŏmĭtāntĕ cŏhōrtēs.

āt Poēnūs mūltō flŭvĭūm vĕnĕrātŭs hŏnōrĕ

grāmĭnĕās ūndīs stătŭīt sŏcĭālĭbŭs ārās,

nēscĭŭs heū, quāntō sŭpĕrī māiōră mŏvērēnt,

ēt quōs Aūsŏnĭaē lūctūs, Thrăsўmēnnĕ, părārēs.

Bōiōrūm nūpēr pŏpŭlōs tūrbāvĕrăt ārmīs

Flāmĭnĭūs, făcĭlīsquĕ vĭrō tūm glōrĭă bēllī

cōrdĕ lĕvem ātque āstūs ĭnŏpēm cōntūndĕrĕ gēntēm.

sēd lăbŏr haūd īdēm Tўrĭō cērtāssĕ tўrānnō.

hūnc laēvīs ūrbī gĕnĭtum ād fātālĭă dāmnă

ōmĭnĭbūs părăt īmpĕrĭō Sātūrnĭă fēssō

dūctōrēm dīgnūmquĕ vĭrūm vĕnĭēntĕ rŭīnā.

īnde ŭbĭ prīmă dĭēs iūrīs, clāvūmquĕ rĕgēndaē

īnvāsīt pătrĭae, ēt sūb nūtū cāstră fŭērĕ,

ūt pĕlăgī rŭdĭs ēt pōntūm trāctārĕ pĕr ārtēm

nēscĭŭs āccēpīt mĭsĕraē sī iūră cărīnaē,

vēntōrūm tĕnĕt īpsĕ vĭcēm cūnctīsquĕ prŏcēllīs

dāt iāctārĕ rătēm, fērtūr văgă gūrgĭtĕ pūppīs

īpsĭŭs īn scŏpŭlōs dēxtra īmpēllēntĕ măgīstrī

ērgo ăgĭtūr rāptīs praēcēps ēxērcĭtŭs ārmīs

Lŷdōrūm pŏpŭlōs sēdēmque ăb ŏrīgĭnĕ prīscī

sācrātām Cŏrўthī iūnctōsque ā sānguĭne ăvōrūm

Maēŏnĭōs Ĭtălīs pērmīxtā stīrpĕ cŏlōnōs.

Nēc rēgem Āfrōrūm nōscēnda ād coēptă mŏrātūr

laūdĕ sŭpēr tāntā mŏnĭtōr dĕŭs. ōmnĭă sōmnī

cōndĭdĕrānt aēgrīsquĕ dăbānt ōblīvĭă cūrīs,

cūm Iūno īn stāgnī nūmēn cōnvērsă prŏpīnquī

ēt mădĭdaē frōntīs crīnēs cīrcūmdătă frōndĕ

pōpŭlĕā stĭmŭlāt sŭbĭtīs praēcōrdĭă cūrīs

āc rūmpīt dŭcĭs haūd spērnēndā vōcĕ quĭētēm:

"ō fēlīx fāmae ēt Lătĭō lăcrĭmābĭlĕ nōmēn

Hānnĭbăl, Aūsŏnĭā sī tē fōrtūnă crĕāssēt,

ād māgnōs vēntūrĕ dĕōs, cūr fātă tĕnēmūs?

pēllĕ mŏrās. brĕvĭs ēst māgnī fōrtūnă făvōrīs.

quāntūm vōvīstī, cūm Dārdănă bēllă părēntī

iūrārēs, flŭĕt Aūsŏnĭō tĭbĭ cōrpŏrĕ tāntūm

sānguĭnĭs, ēt pătrĭās sătĭābīs caēdĭbŭs ūmbrās.

nōbīs pērsōlvēs mĕrĭtōs sēcūrŭs hŏnōrēs.

nāmque ĕgŏ sūm, cēlsīs quēm cīnctūm mōntĭbŭs āmbīt

Tmōlō mīssă mănūs, stāgnīs Thrăsўmēnnŭs ŏpācīs."

Hīs ăgĭtūr mŏnĭtīs ēt laētām nūmĭnĕ pūbēm

prōtĭnŭs āĕrĭī praēcēps răpĭt āggĕrĕ mōntīs.

hōrrēbāt glăcĭē sāxa īntēr lūbrĭcă sūmmō

pīnĭfĕrūm caēlō mīscēns căpŭt Āpēnnīnūs.

cōndĭdĕrāt nīx āltă trăbēs, ēt vērtĭcĕ cēlsō

cānŭs ăpēx strīctā sūrgēbăt ăd āstră prŭīnā.

īrĕ iŭbēt. prĭŏr ēxstīnguī lābīquĕ vĭdētūr

glōrĭă, pōst Ālpēs sī stētūr mōntĭbŭs ūllīs.

scāndūnt praērūptī nīmbōsă căcūmĭnă sāxī.

nēc sŭpĕrāssĕ iŭgūm fīnīt mūlcētvĕ lăbōrēm;

plānă nătānt, pūtrīquĕ gĕlū līquēntĭbŭs ūndīs

īnvĭă līmōsā rēstāgnānt ārvă pălūdĕ.

iāmquĕ dŭcīs nūdūs tānta īntĕr ĭnhōspĭtă vērtēx

saēvĭtĭā quătĭtūr caēlī mānāntĕ pĕr ōră

pērquĕ gĕnās ŏcŭlō. făcĭlīs sprēvīssĕ mĕdēntēs

ōptātūm bĕnĕ crēdĭt ĕmī quōcūmquĕ pĕrīclō

bēllāndī tēmpūs; nōn frōntīs pārcĭt hŏnōrī,

dūm nē pērdăt ĭtēr, nōn cētĕră mēmbră mŏrātūr

īn prĕtĭūm bēllī dărĕ, sī vīctōrĭă pōscāt,

sātquĕ pŭtāt lūcīs, Căpĭtōlĭă cērnĕrĕ vīctōr

quā pĕtăt ātque Ĭtălūm fĕrĭāt quā cōmmĭnŭs hōstēm.

tālĭă pērpēssī tāndem īntēr saēvă lŏcōrūm

ōptātōs vēnērĕ lăcūs, ŭbĭ deīndĕ pĕr ārmă

sūmĕrĕt āmīssī nŭmĕrōsă pĭācŭlă vīsūs.

Ēcce aūtēm pātrēs ădĕrānt Cārthāgĭnĕ mīssī.

caūsă vĭaē nōn pārvă vĭrīs, nēc laētă fĕrēbānt.

mōs fŭĭt īn pŏpŭlīs, quōs cōndĭdĭt ādvĕnă Dīdŏ,

pōscĕrĕ caēdĕ dĕōs vĕnĭam āc flāgrāntĭbŭs ārīs,

īnfāndūm dīctū, pārvōs īmpōnĕrĕ nātōs.

ūrnă rĕdūcēbāt mĭsĕrāndōs ānnŭă cāsūs

sācră Thŏāntēaē rītūsque ĭmĭtātă Dĭānaē.

cuī fātō sōrtīquĕ dĕūm dē mōrĕ pĕtēbāt

Hānnĭbălīs prōlēm dīscōrs āntīquĭtŭs Hānnōn.

sēd prŏpĭōr mĕtŭs ārmātī dūctōrĭs ăb īrā

ēt māgna ānte ŏcŭlōs stābāt rĕdĕūntĭs ĭmāgŏ.

Āspĕrăt haēc foēdātă gĕnās lăcĕrātăquĕ crīnēs,

ātque ūrbēm cōmplēt maēstī clāmōrĭs Ĭmīlcē,

Ēdŏnĭs ūt Pāngaēă sŭpēr trĭĕtērĭdĕ mōtā

īt iŭga ĕt īnclūsūm sūspīrāt pēctŏrĕ Bācchūm.

ērgo īntēr Tўrĭās făcĭbūs ceū sūbdĭtă mātrēs

clāmăt: "ĭō cōniūnx, quōcūmque īn cārdĭnĕ mūndī

bēllă mŏvēs, hūc sīgnă rĕfēr. vĭŏlēntĭŏr hīc ēst,

hīc hōstīs prŏpĭōr. tū nūnc fōrtāssĕ sŭb īpsīs

ūrbīs Dārdănĭaē mūrīs vībrāntĭă tēlă

ēxcĭpĭs īntrĕpĭdūs clĭpĕō saēvāmquĕ cŏrūscāns

lāmpădă Tārpēīs īnfērs īncēndĭă tēctīs.

īntĕrĕā tĭbĭ prīmă dŏmūs ātque ūnĭcă prōlēs

heū grĕmĭo īn pătrĭaē Stўgĭās rāptātŭr ăd ārās.

ī nūnc, Aūsŏnĭōs fērrō pŏpŭlārĕ pĕnātēs

ēt vĕtĭtās mōlīrĕ vĭās. ī, pāctă rĕsīgnā

pēr cūnctōs iūrātă dĕōs. sīc praēmĭă rēddīt

Cārthāgo ēt tālēs iām nūnc tĭbĭ sōlvĭt hŏnōrēs.

quaē pōrro haēc pĭĕtās dēlūbra āspērgĕrĕ tābō?

heū prīmaē scĕlĕrūm caūsaē mōrtālĭbŭs aēgrīs,

nātūrām nēscīrĕ dĕūm! iūsta ītĕ prĕcātūm

tūrĕ pĭō caēdūmquĕ fĕrōs āvērtĭtĕ rītūs.

mīte ēt cōgnātum ēst hŏmĭnī dĕŭs. hāctĕnŭs, ōrō,

sīt sătĭs ānte ārās caēsōs vīdīssĕ iŭvēncōs.

aūt sī vēllĕ nĕfās sŭpĕrōs fīxūmquĕ sĕdētquĕ,

mē, mē, quaē gĕnuī, vēstrīs ābsūmĭtĕ vōtīs.

cūr spŏlĭārĕ iŭvāt Lĭbўcās hāc īndŏlĕ tērrās?

ān flēndaē măgĭs Aēgātēs ēt mērsă prŏfūndō

Pūnĭcă rēgnă fŏrēnt, ōlīm sī sōrtĕ crŭēntā

ēssēt tāntă mĕī vīrtūs praērēptă mărītī?"

haēc dŭbĭōs vărĭō dīvūmque hŏmĭnīsquĕ tĭmōrĕ

ād caūta īllēxērĕ pătrēs, īpsīquĕ rĕlīctūm,

ābnŭĕrēt sōrtem ān sŭpĕrūm pārērĕt hŏnōrī.

tūm vērō trĕpĭdārĕ mĕtū vīx cōmpŏs Ĭmīlcē

māgnănĭmī mĕtŭēns īmmītĭă cōrdă mărītī.

Hīs ăvĭde aūdītīs dūctōr sīc deīndĕ prŏfātūr:

"quīd tĭbĭ prō tāntō nōn īmpār mūnĕrĕ sōlvāt

Hānnĭbăl aēquātūs sŭpĕrīs? quaē praēmĭă dīgnă

īnvĕnĭām, Cārthāgŏ părēns? nōctēmquĕ dĭēmquĕ

ārmă fĕrām, tēmplīsquĕ tŭīs hīnc plūrĭmă fāxō

hōstĭa ăb Aūsŏnĭō vĕnĭāt gĕnĕrōsă Quĭrīnō.

āt pŭĕr ārmōrum ēt bēllī sērvābĭtŭr hērēs.

spēs, ō nātĕ, mĕaē Tўrĭārūmque ūnĭcă rērūm

Hēspĕrĭā mĭnĭtāntĕ sălūs, tērrāquĕ frĕtōquĕ

cērtāre Aēnĕădīs, dūm stābīt vītă, mĕmēntŏ.

pērgĕ (pătēnt Ālpēs) nōstrōque īncūmbĕ lăbōrī.

vōs quŏquĕ, dī pătrĭī, quōrūm dēlūbră pĭāntūr

caēdĭbŭs ātquĕ cŏlī gaūdēnt fōrmīdĭnĕ mātrūm,

hūc laētōs vūltūs tōtāsque ādvērtĭtĕ mēntēs.

nāmquĕ părō sācra ēt māiōrēs mōlĭŏr ārās.

tū, Māgo, ādvērsī cōnsīde īn vērtĭcĕ mōntīs,

tū laēvōs prŏpĭōr cōllēs āccēdĕ, Chŏāspĕ,

ād claūstra ēt faūcēs dūcāt pĕr ŏpācă Sўchaēūs.

āst ĕgŏ tē, Thrăsўmēnnĕ, văgō cūm mīlĭtĕ praēcēps

lūstrābo ēt sŭpĕrīs quaērām lībāmĭnă bēllī.

nāmque haūd pārvă dĕūs prōmīssīs spōndĕt ăpērtīs

quaē spēctātă, vĭrī, pătrĭām rĕfĕrātĭs ĭn ūrbēm."

Fama per Ausoniae turbatas spargitur urbes

nubiferos montes et saxa minantia caelo

accepisse iugum Poenosque per inuia uectos

aemulaque Herculei iactantem facta laboris

descendisse ducem. diros capit improba motus

et gliscit gressu uolucrique citatior Euro

terrificis quatit attonitas rumoribus arces.

adstruit auditis docilis per inania rerum

pascere rumorem uulgi pauor; itur in acres

bellorum raptim curas, subitusque per omnem

Ausoniam Mauors strepit et ciet arma uirosque.

pila nouant, ac detersa rubigine saeuus

induitur ferro splendor, niueumque repostae

instaurant galeae coni decus; hasta iuuatur

ammento, reuocantque noua fornace bipennes.

conseritur tegimen laterum impenetrabile, multas

passurus dextras atque irrita uulnera thorax.

pars arcu inuigilant, domitat pars uerbere anhelum

cornipedem in gyros saxoque exasperat ensem.

nec uero muris, quibus est luctata uetustas,

ferre morantur opem; subuectant saxa cauasque

retractant turris, edit quas longior aetas.

hinc tela accipiunt arces, ac robora portis

et fidos certant obices accersere silua.

circumdant fossas. haud segnis cuncta magister

praecipitat timor, ac uastis trepidatur in agris.

deseruere larem, portant ceruicibus aegras

attoniti matres ducentesque ultima fila

grandaeuos rapuere senes, tum crine soluto

ante agitur coniunx, dextra laeuaque trahuntur

parui, non aequo comitantes ordine nati

sic uulgus, traduntque metus, nec poscitur auctor.

at patres, quamquam exterrent immania coepta

inque sinu bellum, atque Alpes et peruia saxa

decepere, tamen crudam contra aspera mentem

et magnos tollunt animos. iuuat ire periclis

ad decus et dextra memorandum condere nomen,

quale dedit numquam rebus Fortuna secundis

Sed Libyae ductor tuto fouet agmina uallo

fessa gradum multoque gelu torpentia neruos

solandique genus laetis ostentat ad urbem

per campos superesse uiam Romamque sub ictu.

at non et rerum curas consultaque belli

stare probat solusque nequit perferre quietem.

armiferae quondam prisca inter tempora gentes

Ausonium inuasere latus sedesque beatas

et metui peperere manu. mox impia bella

Tarpeius pater et capti sensere Quirites.

hic dum sollicitat donis et inania corda

ac fluxam morum gentem fouet armaque iungit,

iam consul uolucri praeuectus litora classe

Scipio Phocaicis sese referebat ab oris,

ingentesque duces pelagi terraeque laborem

diuersum emensos propiora pericula uallo

iungebant, magnaeque aderant primordia cladis.

namque ut collatis admoto consule castris

sustulerat Fortuna moras, signumque furoris

accensae uiso poscebant hoste cohortes:

"debellata procul, quaecumque uocantur Hiberis"

ingenti Tyrius numerosa per agmina ductor

uoce sonat; non Pyrenen Rhodanumue ferocem

iussa aspernatos, Rutulam fumasse Saguntum,

raptum per Celtas iter, et, qua ponere gressum

Amphitryoniadae fuerit labor, isse sub armis

Poenorum turmas, equitemque per ardua uectum

insultasse iugo, et fremuisse hinnitibus Alpes.

Contra pulchra suos uocat ad discrimina consul:

"hostem, miles, habes fractum ambustumque niuosis

cautibus atque aegre torpentia membra trahentem.

en age, qui sacros montes rupesque profundas

transiluit, discat, quanto stat celsius arce

Herculea uallum et, maius sit scandere colles

an uestros rupisse globos. det inania famae,

dum magna fuso pugna retroque ruenti,

qua uentum est, obstent Alpes. super ardua ductum

huc egere dei, Latios ut sanguine fines

imbueret tellusque hostilis conderet ossa.

scire libet, noua nunc nobis atque altera bellum

Carthago anne eadem mittat, quae mersa sub aequor

Aegates inter uasto iacet obruta ponto."

Haec ait atque agmen Ticini flectit ad undas

caeruleas Ticinus aquas et stagna uadoso

perspicuus seruat turbari nescia fundo

ac nitidum uiridi lente trahit amne liquorem.

uix credas labi; ripis tam mitis opacis

argutos inter uolucrum certamine cantus

somniferam ducit lucenti gurgite lympham.

Iamque sub extremum noctis fugientibus umbris

lux aderat somnusque suas confecerat horas.

explorare locos consul collisque propinqui

ingenium et campis quae sit natura parabat.

par studium Poeno similesque in pectore curae.

ergo aderant rapidis equitum comitantibus alis

uerum ubi commoto docuerunt puluere nubes

hostem ferre gradum et propius propiusque sonoro

quadrupedum cornu tellus gemit ac simul acer

uincentum lituos hinnitus saeuit equorum,

"arma, uiri, capite arma, uiri!" dux instat uterque.

ambobus uelox uirtus geminusque cupido

laudis et ad pugnas Martemque insania concors.

Haud mora iam tantum campi dirimebat ab ictu

quantum impulsa ualet comprendere lancea nodo,

cum subitum liquida non ullis nubibus aethra

augurium mentes oculosque ad sidera uertit.

accipiter medio tendens a limite solis

dilectas Veneri notasque ab honore Diones

turbabat uiolentus aues atque unguibus idem,

idem nunc rostro, duris nunc ictibus alae,

ter quinas dederat saeua inter uulnera leto

nec finis satiasue, noui sed sanguinis ardor

gliscere, et urgebat trepidam iam caede priorum

incertamque fugae pluma labente columbam,

donec Phoebeo ueniens Iouis ales ab ortu

in tenues tandem nubes dare terga coëgit.

tum uictrix laetos signa ad Romana uolatus

conuertit, prolesque ducis qua parte decora

Scipio quassabat puerilibus arma lacertis,

clangorem bis terque dedit rostroque coruscae

perstringens conum galeae se reddidit astris.

Exclamat Liger (huic superos sentire monentes

ars fuit ac penna monstrare futura magistra):

"Poene, bis octonos Italis in finibus annos

audaci similis uolucri sectabere pubem

Ausoniam multamque feres cum sanguine praedam.

sed compesce minas; renuit tibi Daunia regna

armiger ecce Iouis. nosco te, summe deorum.

adsis o firmesque tuae, pater, alitis omen.

nam tibi seruantur, ni uano cassa uolatu

mentitur superos praepes, postrema subactae

fata, puer, Libyae et maius Carthagine nomen."

Contra laeta Bogus Tyrio canit omina regi,

et faustum accipitrem caesasque in nube uolucres

Aeneadis cladem et Veneris portendere genti.

tum dictis comitem contorquet primus in hostes

ceu suadente deo et fatorum conscius hastam.

illa uolans patuli longe per inania campi

ictum perdiderat spatio, ni fusus habenas,

dum primae decus affectat decerpere pugnae,

obuia quadrupedis praeceps Catus ora tulisset.

sic elanguescens ac iam casura petitum

inuenit uulnus sedemque accepit ab hoste

cornus et oblatae stetit inter tempora frontis.

Incurrunt acies, magnoque fragore per aequor

suspendunt cuncti frenis sublime reductos

cornipedes ultroque ferunt. erectus in auras

it sonipes rapidaque uolans per aperta procella

tenuia uix summo uestigia puluere signat.

Boiorum ante alias Crixo duce mobilis ala

arietat in primos obicitque immania membra.

ipse tumens ataui Brenni se stirpe ferebat

Crixus et in titulos Capitolia capta trahebat

Tarpeioque iugo demens et uertice sacro

pensantes aurum Celtas umbone gerebat.

colla uiri fuluo radiabant lactea torque,

auro uirgatae uestes, manicaeque rigebant

ex auro, et simili uibrabat crista metallo.

Sternitur impulsu uasto perculsa Camertum

prima phalanx, spissaeque ruunt conferta per arma

undae Boiorum, sociata examina densent

infandi Senones, collisaque quadrupedantum

pectoribus toto uoluuntur corpora campo.

arua natant, altusque uirum cruor, altus equorum

lubrica belligerae sorbet uestigia turmae.

seminecum letum peragit grauis ungula pulsu

et circumuolitans taetros e sanguine rores

spargit humo miserisque suo lauit ora cruore.

spicula prima, puer, tumidi, Tyrrhene, Pelori

purpureo moriens uictricia sanguine tinguis.

nam tibi, dum stimulas cornu atque in proelia mentes

accendis renouasque uiros ad uulnera cantu,

haesit barbaricum sub anhelo gutture telum

et clausit raucum letali uulnere murmur.

at sonus extremo morientis fusus ab ore

flexa pererrauit mutis iam cornua labris.

Crixus Picentem Laurumque, nec eminus ambo,

sed gladio Laurum; Picenti rasilis hasta

ripis lecta Padi letum tulit. auia namque

dum petit ac laeuo meditatur fallere gyro,

hasta uiri femur et pariter per anhela uolantis

ilia sedit equi, geminam dedit horrida mortem.

idem sanguinea Venuli ceruice reuellens

sternit praecipitem tepido te, Farfare, telo

et te sub gelido nutritum, Tulle, Velino,

egregium Ausoniae decus ac memorabile nomen,

si dent fata moras aut seruent foedera Poeni.

tum Remulum atque, olim celeberrima nomina bello,

Tiburtes Magios Hispellatemque Mataurum

et Clanium dubia meditantem cuspide uulnus.

Nec locus est Tyriis belli pugnaeue, sed omnem

Celticus impleuit campum furor. irrita nulli

spicula torquentur, statque omne in corpore ferrum.

hic inter trepidos immane Quirinius audens,

cui fugere ignotum atque inuicta mente placebat

rebus in aduersis exceptum pectore letum,

cuspide flammat equum ac dispergit gaesa lacerto,

si reserare uiam atque ad regem rumpere ferro

detur iter, certusque necis petit omnibus ausis,

quod nequeat sentire, decus. cadit inguine fosso

Teutalus, et uasto quatitur sub pondere tellus.

occumbit Sarmens, flauam qui ponere uictor

caesariem crinemque tibi, Gradiue, uouebat

auro certantem et rutilum sub uertice nodum.

sed Parcae intonsa non exaudita uouentem

ad manes traxere coma. per candida membra

it fumans cruor, et tellus perfusa rubescit.

at non tardatus iaculo occurrente Ligaunus

irruit aduersumque uiro rotat obuius ensem

et ferit insurgens, umero qua bracchia lenti

annectunt nerui, decisaque uulnere dextra

laxatis paulum moribunda pependit habenis,

dumque micans tremulo conatu lora retemptat,

flectentem adsuetos imitatur nescia frenos.

demetit auersi Vosegus tum colla iubaque

suspensam portans galeam atque inclusa perempti

ora uiri patrio diuos clamore salutat.

Dumque ea Gallorum populi dant funera campo,

accitas propere castris in proelia consul

raptabat turmas primusque ruebat in hostem

candenti sublimis equo. trahit undique lectum

diuitis Ausoniae iuuenem, Marsosque Coramque

Laurentumque decus iaculatoremque Sabellum

et Gradiuicolam celso de colle Tudertem

indutosque simul gentilia lina Faliscos,

quosque sub Herculeis taciturno flumine muris

pomifera arua creant Anienicolae Catilli,

quosque in praegelidis duratos Hernica riuis

mittebant saxa et nebulosi rura Casini.

ibant in Martem terrae dominantis alumni,

damnati superis nec iam reditura iuuentus.

Scipio qua medius pugnae uorat agmina uertex

infert cornipedem atque instinctus strage suorum

inferias caesis mactat Labarumque Padumque

et Caunum et multo uix fusum uulnere Breucum

Gorgoneoque Larum torquentem lumina uultu.

occidis et tristi, pugnax Lepontice, fato;

nam dum frena ferox obiecto corpore prensat

atque aequat celsus residentis consulis ora

ipse pedes, frontem in mediam grauis incidit ensis,

et diuisum umeris iacuit caput. at Batus, amens

qui luctatur equo parmaque incursibus obstat,

ictu quadrupedis fulua porrectus harena

elisa incussis amisit calcibus ora.

perfurit Ausonius turbata per aequora ductor,

ceu Geticus Boreas, totum cum sustulit imo

Icarium fundo uictor mare; nauita uasto

iactatur sparsus lacerata classe profundo,

cunctaque canenti perfunditur aequore Cyclas.

Crixus, ut in tenui spes exiguumque salutis,

armat contemptu mentem necis. horrida barba

sanguinea rutilat spuma, rictusque furentis

albet, et affuso squalent a puluere crines.

inuadit Tarium uicino consule pugnas

miscentem saeuisque uirum circumtonat armis.

uoluitur ille solo; nam pronum effundit in armos

fata extrema ferens abies, rapiturque pauore

tractus equi uinctis conexa ad cingula membris.

longa cruor sparso linquit uestigia campo,

et tremulos cuspis ductus in puluere signat.

laudabat leti iuuenem egregiosque parabat

ulcisci consul manes, cum dira per auras

uox uenit, et Crixum ferri clamoribus audit,

haud notum uultu. surgit uiolentior ira

comminus atque oculos optato in corpore figit.

tum stimulans grato plausae ceruicis honore

cornipedem alloquitur: "uulgum Martemque minorem

mox, Gargane; uocant superi ad maiora. uidesne,

quantus eat Crixus? iam nunc tibi praemia pono

illum Sidonio fulgentem ardore tapeta,

barbaricum decus, et fuluis donabere frenis."

sic fatus magno Crixum clamore ciebat

in pugnam ac uacuo poscebat proelia campo.

nec detrectantem par ira accenderat hostem.

ut iussae cessere retro spatiumque dederunt

hinc atque hinc alae, et medio stetit aequore pugna.

quantus Phlegraeis Telluris alumnus in aruis

mouit signa Mimas caelumque exterruit armis,

tantus semifero Crixus sub pectore murmur

torquet et horrisonis ululatibus erigit iras:

"nemone incensae captaeque superfuit urbi,

ut tibi, quas Brenni populus ferremus in arma,

narraret, dextras? disce en nunc" inquit et una

contorquet nodis et obusto robore duram

uel portas quassare trabem. sonat illa tremendum

ac nimio iactu seruasse improuida campi

distantis spatium propiorem transuolat hostem.

cui consul: "ferre haec umbris proauoque memento,

quam procul occumbas Tarpeia sede, tibique

haud licitum sacri Capitolia cernere montis."

tum nodo cursuque leui simul adiuuat hastam

dignum mole uiri nisus. fugit illa per oras

multiplicis lini subtextaque tegmina neruis

atque altum tota metitur cuspide pectus.

procumbit lata porrectus in arua ruina,

et percussa gemit tellus ingentibus armis.

haud aliter structo Tyrrhena ad litora saxo

pugnatura fretis subter caecisque procellis

pila immane sonans impingitur ardua ponto

immugit Nereus, diuisaque caerula pulsu

illisum accipiunt irata sub aequora montem.

ductore amisso pedibus se credere Celtae;

una spes anima tantusque pependerat ardor.

ac ueluti summo uenator densa Picano

cum lustra exagitat spissisque cubilibus atram

immittit passim dumosa per inuia pestem,

dum tacitas uires et flammam colligit ignis,

nigranti piceus sensim caligine uertex

uoluitur et pingui contorquet nubila fumo,

mox subita in toto lucent incendia monte,

fit sonitus, fugere ferae, fugere uolucres,

atque ima longe trepidant in ualle iuuencae.

At Mago ut uertisse globos primumque laborem,

qui solus genti est, cassum uidet, arma suorum

ac patrium in pugnas equitem uocat. undique nudi

adsiliunt frenis infrenatique manipli.

nunc Itali in tergum uersis referuntur habenis,

nunc rursus Tyrias retro pauor auehit alas.

aut illi dextros lunatis flexibus orbes,

aut illi laeuos sinuant in cornua gyros.

texunt alterno glomerata uolumina cursu

atque eadem refuga cedentes arte resoluunt.

hac pontum uice, ubi exercet discordia uentos,

fert Boreas Eurusque refert molemque profundi

nunc huc alterno, nunc illuc flamine gestant.

Aduolat aurato praefulgens murice ductor

Sidonius circaque Metus Terrorque Furorque.

isque ubi Callaici radiantem tegminis orbem

extulit et magno percussit lumine campos,

spes uirtusque cadunt, trepidaque a mente recedit

uertere terga pudor, nec leti cura decori,

sed fugere infixum est, terraeque optantur hiatus.

sic, ubi Caucaseis tigris se protulit antris,

linquuntur campi et tutas petit omne latebras

turbatum insano uultu pecus; illa pererrat

desertas uictrix ualles iamque ora reducto

paulatim nudat rictu ut praesentia mandens

corpora et immani stragem meditatur hiatu.

non illum Metabus, non illum celsior Vfens

euasere tamen, quamuis hic alite planta,

hic ope cornipedis totis ferretur habenis.

nam Metabum ad manes demisit cuspide fulgens

fraxinus, Vfentem collapsum poplite caeso

ensis obit laudemque pedum cum sanguine ademit.

iamque dedit leto Stheniumque Larumque domoque

Collinum gelida, uiridi quem Fucinus antro

nutrierat dederatque lacum tramittere nando.

fit socius leti coniecta Massicus hasta,

uitiferi sacro generatus uertice montis

et Liris nutritus aquis, qui fonte quieto

dissimulat cursum ac nullo mutabilis imbri

perstringit tacitas gemmanti gurgite ripas.

exoritur rabies caedum, ac uix tela furori

sufficiunt. teritur iunctis umbonibus umbo,

pesque pedem premit, et nutantes casside cristae

hostilem tremulo pulsant conamine frontem.

Tergemini primam ante aciem fera proelia fratres

miscebant, quos Ledaeo Sidonia Barce

Xanthippo felix uteri inter bella crearat.

res Graiae ductorque parens ac nobile Amyclae

nomen et iniectus Spartanis colla catenis

Regulus inflabant ueteri praecordia fama.

Marte probare genus factisque Lacona parentem

ardebant gelidosque dehinc inuisere montes

Taygeta et tandem bellis innare subactis

Eurotan patrium ritusque uidere Lycurgi.

sed Spartam penetrare deus fratresque negabant

Ausonii, totidem numero, quos miserat altis

Egeriae genitos immitis Aricia lucis,

aetatis mentisque pares; at non dabat ultra

Clotho dura lacus aramque uidere Dianae.

namque ut in aduersos impacti turbine pugnae

Eumachus et Critias et laetus nomine patris

Xanthippus iunxere gradus, ceu bella leones

inter se furibunda mouent et murmure anhelo

squalentes campos et longa mapalia complent-

omnis in occultas rupes atque auia pernix

Maurus saxa fugit, coniunxque Libyssa profuso

uagitum cohibens suspendit ab ubere natos;

illi dira fremunt, perfractaque in ore cruento

ossa sonant, pugnantque feri sub dentibus artus-

haud secus Egeriae pubes, hinc Virbius acer,

hinc Capys, adsiliunt paribusque Albanus in armis.

subsidens paulum perfossa proruit aluo

Albanum Critias; ast illi cuncta repente

implerunt clipeum miserando uiscera lapsu.

Eumachus inde Capyn; sed tota mole tenebat

ceu fixum membris tegimen; tamen improbus ensis

annexam parmae decidit uulnere laeuam,

inque suo pressa est non reddens tegmina nisu

infelix manus atque haesit labentibus armis.

ultima restabat fusis iam palma duobus

Virbius. huic trepidos simulanti ducere gressus

Xanthippus gladio, rigida cadit Eumachus hasta,

et tandem aequatae geminato funere pugnae.

inde alterna uiris transegit pectora mucro,

inque uicem erepta posuerunt proelia uita.

felices leti, pietas quos addidit umbris!

optabunt similes uenientia saecula fratres,

aeternumque decus memori celebrabitur aeuo,

si modo ferre diem serosque uidere nepotes

carmina nostra ualent, nec famam inuidit Apollo.

At consul toto palantes aequore turmas

uoce tenet, dum uoce uiget: "quo signa refertis?

quis uos heu uobis pauor abstulit? horrida primi

si sors uisa loci pugnaeque lacessere frontem,

post me state uiri et pulsa formidine tantum

adspicite! has dextras capti genuere parentes,

quas fugitis. quae spes uictis? Alpesne petemus?

ipsam turrigeros portantem uertice muros

credite summissas Romam nunc tendere palmas.

natorum passim raptus caedemque parentum

Vestalesque focos exstingui sanguine cerno.

hoc arcete nefas!" postquam inter talia crebro

clamore obtusae crassoque a puluere fauces,

hinc laeua frenos, hinc dextra corripit arma

et latum obiectat pectus strictumque minatur

nunc sibi, nunc trepidis, ni restent, comminus ensem.

Quas acies alto genitor dum spectat Olympo,

consulis egregii mouere pericula mentem.

Gradiuum uocat et patrio sic ore profatur:

"magnanimi me, nate, uiri, ni bella capessis,

haud dubie extremus terret labor. eripe pugnae

ardentem oblitumque sui dulcedine caedum.

siste ducem Libyae; nam plus petit improbus uno

consulis exitio tota quam strage cadentum.

praeterea, cernis, tenerae qui proelia dextrae

iam credit puer atque annos transcendere factis

molitur longumque putat pubescere bello,

te duce primitias pugnae, te magna magistro

audeat et primum hoc uincat, seruasse parentem."

Haec rerum sator. at Mauors in proelia currus

Odrysia tellure uocat; tum fulminis atri

spargentem flammas clipeum galeamque deorum

haud ulli facilem multoque labore Cyclopum

sudatum thoraca capit quassatque per auras

Titanum bello satiatam sanguinis hastam

atque implet curru campos. exercitus una

Irarum Eumenidesque simul letique cruenti

innumerae facies, frenisque operata regendis

quadriiugos atro stimulat Bellona flagello.

fertur ab immenso tempestas horrida caelo

nigrantesque globos et turbida nubila torquens

inuoluit terras. quatitur Saturnia sedes

ingressu tremefacta dei, ripasque relinquit

audito curru fontique relabitur amnis.

Ductorem Ausonium telis Garamantica pubes

cinxerat et Tyrio regi noua dona parabat,

armorum spolium ac rorantia consulis ora.

stabat Fortunae non cedere certus et acri

mole retorquebat crudescens caedibus hastas,

iamque suo, iamque hostili perfusa cruore

membra madent, cecidere iubae gyroque per orbem

artato Garamas iaculis propioribus instat

et librat saeua contortum cuspide ferrum.

hic puer ut patrio defixum corpore telum

conspexit, maduere genae, subitoque trementem

corripuit pallor, gemitumque ad sidera rupit.

bis conatus erat praecurrere fata parentis

conuersa in semet dextra, bis transtulit iras

in Poenos Mauors. fertur per tela, per hostes

intrepidus puer et Gradiuum passibus aequat.

continuo cessere globi, latusque repente

apparet campo limes. metit agmina tectus

caelesti clipeo et sternit super arma iacentum

corporaque auctorem teli multasque paternos

ante oculos animas, optata piacula, mactat.

tunc rapta propere duris ex ossibus hasta

innixum ceruice ferens umeroque parentem

emicat. attonitae tanta ad spectacula turmae

tela tenent, ceditque loco Libys asper, et omnis

late cedit Hiber, pietasque insignis et aetas

belligeris fecit miranda silentia campis.

tum celso e curru Mauors "Carthaginis arces

exscindes" inquit "Tyriosque ad foedera coges.

nulla tamen longo tanta exorietur in aeuo

lux tibi, care puer. macte, o macte indole sacra,

uera Iouis proles. et adhuc maiora supersunt,

sed nequeunt meliora dari." tum nubila Mauors

aetheraque emenso terras iam sole capessit,

et fessas acies castris clausere tenebrae.

Condebat noctem deuexo Cynthia curru

fraternis afflata rotis, et ab aequore Eoo

surgebant roseae media inter caerula flammae.

at consul tristes campos Poenisque secundam

planitiem metuens Trebiam collesque petebat.

iamque dies rapti cursu nauoque labore,

et medio abruptus fluitabat in amne solutis

pons uinclis, qui Dardanium trauexerat agmen,

Eridani rapidas aderat cum Poenus ad undas,

dumque uada et molles aditus per deuia flexo

circuitu petit et stagni languentia quaerit,

interdum rapta uicinis saltibus alno

flumineam texit, qua trauehat agmina, classem.

ecce aderat Trebiaeque simul uicina tenebat

Trinacrio accitus per caerula longa Peloro

Gracchorum proles, consul. gens inclita magno

atque animosa uiro, multusque in imagine claris

praefulgebat auus titulis bellique domique.

Nec Poeni positis trans amnem in gramine castris

derant; namque animos stimulabant prospera rerum

increpitansque super ductor: "quis tertius urbi

iam superest consul? quaenam altera restat in armis

Sicania? en omnes Latiae Daunique nepotum

conuenere manus. feriant nunc foedera mecum

ductores Italum ac leges et pacta reposcant.

at tu, donata tela inter Martia luce,

infelix animae, sic, sic uiuasque tuoque

des iterum hanc laudem nato, nec fine sub aeui

oppetere in bello detur, cum fata uocabunt.

pugnantem cecidisse meum est." haec personat ardens.

inde leui iaculo Massylumque impiger alis

castra sub ipsa datis irritat et elicit hostem.

Nec Latius uallo miles debere salutem

fas putat aut clausas pulsari cuspide portas.

erumpunt, cunctisque prior uolat aggere aperto

degener haud Gracchis consul. quatit aura comantes

cassidis Auruncae cristas, umeroque refulget

sanguinei patrium saguli decus. agmina magno

respectans clamore uocat, quaque obuia densos

artat turba globos, rumpens iter aequore fertur,

ut torrens celsi praeceps e uertice Pindi

cum sonitu ruit in campos magnoque fragore

auulsum montis uoluit latus, obuia passim

armenta immanesque ferae siluaeque trahuntur,

spumea saxosis clamat conuallibus unda.

Non, mihi Maeoniae redeat si gloria linguae

centenasque pater det Phoebus fundere uoces,

tot caedes proferre queam, quot dextera magni

consulis aut contra Tyriae furor edidit irae.

Murranum ductor Libyae, ductorque Phalantum

Ausonius, gnaros belli ueteresque laborum,

alter in alterius fuderunt comminus ore.

monte procelloso Murranum miserat Anxur,

Tritonis niueo te sacra, Phalante, profundo.

ut primum insigni fulsit uelamine consul,

quamquam orbus partem uisus unoque Cupencus

lumine sufficiens bellis, citat improbus hastam

et summae figit tremebundam margine parmae.

cui consul, namque ira coquit: "pone, improbe, quicquid

restat in ore fero et truncata fronte relucet."

sic ait intorquens derecto turbine robur

et dirum tota tramittit cuspide lumen.

nec leuior dextra generatus Hamilcare saeuit.

huic cadit infelix niueis Varenus in armis,

Meuanas Varenus, arat cui diuitis uber

campi Fulginia et patulis Clitumnus in aruis

candentes gelido perfundit flumine tauros.

sed tristes superi, atque ingrata maxima cura

uictima Tarpeio frustra nutrita Tonanti.

instat Hiber leuis et leuior discurrere Maurus.

hinc pila, hinc Libycae certant subtexere cornus

densa nube polum, quantumque interiacet aequi

ad ripas campi, tantum uibrantia condunt

tela, nec artatis locus est in morte cadendi.

Allius Argyripa Daunique profectus ab aruis

uenator rudibus iaculis et Iapyge campum

persultabat equo mediosque inuectus in hostes

Apula non uana torquebat spicula dextra.

huic horret thorax Samnitis pellibus ursae,

et galea annosi uallatur dentibus apri.

uerum ubi turbantem, solo ceu lustra pererret

in nemore aut agitet Gargano terga ferarum,

hinc Mago, hinc saeuus pariter uidere Maharbal,

ut subigente fame diuersis rupibus ursi

inuadunt trepidum gemina inter proelia taurum

nec partem praedae patitur furor, haud secus acer

hinc atque hinc iaculo deuoluitur Allius acto.

it stridens per utrumque latus Maurusia taxus

obuia tum medio sonuerunt spicula corde,

incertumque fuit, letum cui cederet hastae.

et iam dispersis Romana per agmina signis

palantes agit ad ripas, miserabile, Poenus

impellens trepidos fluuioque immergere certat.

Tum Trebia infausto noua proelia gurgite fessis

incohat ac precibus Iunonis suscitat undas.

haurit subsidens fugientum corpora tellus

infidaque soli frustrata uoragine sorbet.

nec niti lentoque datur conuellere limo

mersa pedum penitus uestigia; labe tenaci

haerent deuincti gressus, resolutaque ripa

implicat aut caeca prosternit fraude paludis.

iamque alius super atque alius per lubrica surgens

dum sibi quisque uiam per inextricabile litus

praeripit et putri luctatur caespite, lapsi

occumbunt seseque sua pressere ruina.

ille celer nandi iamiamque apprendere tuta

dum parat et celso conisus corpore prensat

gramina summa manu liquidisque emergit ab undis,

contorta ripae pendens affigitur hasta.

hic hostem orbatus telo complectitur ulnis

luctantemque uado permixta morte coërcet.

mille simul leti facies. Ligus occidit aruis,

sed proiecta uiri lymphis fluuialibus ora

sanguineum hauserunt longis singultibus amnem.

enabat tandem medio uix gurgite pulcher

Hirpinus sociumque manus clamore uocabat,

cum rapidis illatus aquis et uulnere multo

impulit asper equus fessumque sub aequora mersit.

Accumulat clades subito conspecta per undas

uis elephantorum turrito concita dorso.

namque uadis rapitur praeceps ceu proruta cautes

auulsi montis Trebiamque insueta timentem

prae se pectore agit spumantique incubat alueo.

explorant aduersa uiros, perque aspera duro

nititur ad laudem uirtus interrita cliuo.

namque inhonoratam Fibrenus perdere mortem

et famae nudam impatiens "spectabimur" inquit

"nec, Fortuna, meum condes sub gurgite letum.

experiar, sitne in terris, domitare quod ensis

non queat Ausonius Tyrrhenaue permeet hasta."

tum iacit adsurgens dextroque in lumine sistit

spicula saeua ferae telumque in uulnere linquit.

stridore horrisono penetrantem cuspidis ictum

belua prosequitur laceramque cruore profuso

attollit frontem ac lapso dat terga magistro.

tum uero inuadunt iaculis crebraque sagitta

ausi iam sperare necem, immensosque per armos

et laterum extensus uenit atra cuspide uulnus.

stat multa in tergo et nigranti lancea dorso,

ac siluam ingentem concusso corpore uibrat,

donec consumptis longo certamine telis

concidit et clausit magna uada pressa ruina.

Ecce per aduersum, quamquam tardata morantur

uulnere membra uirum, subit implacabilis amnem

Scipio et innumeris infestat caedibus hostem.

corporibus clipeisque simul galeisque cadentum

contegitur Trebia, et uix cernere linquitur undas.

Mazaeus iaculo, Gestar prosternitur ense,

tum Pelopeus auis Cyrenes incola Thelgon.

huic torquet rapido correptum e gurgite pilum

et quantum longo ferri tenuata rigore

procedit cuspis, per hiantia transigit ora.

pulsati ligno sonuere in uulnere dentes.

nec leto quaesita quies: turgentia membra

Eridano Trebia, Eridanus dedit aequoris undis.

tu quoque, Thapse, cadis tumulo post fata negato.

quid domus Hesperidum aut luci iuuere dearum

fuluos aurifera seruantes arbore ramos?

Intumuit Trebia et stagnis se sustulit imis

iamque ferox totum propellit gurgite fontem

atque omnes torquet uires. furit unda sonoris

uerticibus, sequiturque nouus cum murmure torrens.

sensit et accensa ductor uiolentius ira

"magnas, o Trebia, et meritas mihi, perfide, poenas

exsolues" inquit. "lacerum per Gallica riuis

dispergam rura atque amnis tibi nomina demam,

quoque aperis te fonte, premam, nec tangere ripas

illabique Pado dabitur. quaenam ista repente

Sidonium, infelix, rabies te reddidit amnem?"

Talia iactantem consurgens agger aquarum

impulit atque umeros curuato gurgite pressit.

arduus aduersa mole incurrentibus undis

stat ductor clipeoque ruentem sustulit amnem.

necnon a tergo fluctus stridente procella

spumeus irrorat summas adspergine cristas.

ire uadis stabilemque uetat defigere gressum

subducta tellure deus, percussaque longe

raucum saxa sonant, undaeque ad bella parentis

excitae pugnant, et ripas perdidit amnis.

tum madidos crines et glauca fronde reuinctum

attollit cum uoce caput: "poenasne superbas

insuper et nomen Trebiae delere minaris,

o regnis inimice meis? quot corpora porto

dextra fusa tua! clipeis galeisque uirorum,

quos mactas, artatus iter cursumque reliqui.

caede, uides, stagna alta rubent retroque feruntur.

adde modum dextrae aut campis incumbe propinquis."

Haec Venere adiuncta tumulo spectabat ab alto

Mulciber obscurae tectus caligine nubis.

ingrauat ad caelum sublatis Scipio palmis:

"di patrii, quorum auspiciis stat Dardana Roma,

talin me leto tanta inter proelia nuper

seruastis? fortine animam hanc exscindere dextra

indignum est uisum? redde o me, nate, periclis,

redde hosti! liceat bellanti accersere mortem,

quam patriae fratrique probem." tum percita dictis

ingemuit Venus et rapidas derexit in amnem

coniugis inuicti uires. agit undique flammas

dispersus ripis ignis multosque per annos

nutritas fluuio populatur feruidus umbras.

uritur omne nemus, lucosque effusus in altos

immissis crepitat uictor Vulcanus habenis.

iamque ambusta comas abies, iam pinus et alni,

iam solo restans trunco dimisit in altum

populus adsuetas ramis habitare uolucres.

flamma uorax imo penitus de gurgite tractos

absorbet latices, saeuoque urgente uapore

siccus inarescit ripis cruor. horrida late

scinditur in rimas et hiatu rupta dehiscit

tellus, ac stagnis altae sedere fauillae.

Miratur pater aeternos cessare repente

Eridanus cursus, Nympharumque intima maestus

impleuit chorus attonitis ululatibus antra.

ter caput ambustum conantem attollere iacta

lampade Vulcanus mersit fumantibus undis,

ter correpta dei crines nudauit harundo.

tum demum admissae uoces et uota precantis

orantique datum ripas seruare priores,

ac tandem a Trebia reuocauit Scipio fessas

munitum in collem Graccho comitante cohortes.

at Poenus multo fluuium ueneratus honore

gramineas undis statuit socialibus aras,

nescius heu, quanto superi maiora mouerent,

et quos Ausoniae luctus, Thrasymenne, parares.

Boiorum nuper populos turbauerat armis

Flaminius, facilisque uiro tum gloria belli

corde leuem atque astus inopem contundere gentem.

sed labor haud idem Tyrio certasse tyranno.

hunc laeuis urbi genitum ad fatalia damna

ominibus parat imperio Saturnia fesso

ductorem dignumque uirum ueniente ruina.

inde ubi prima dies iuris, clauumque regendae

inuasit patriae, et sub nutu castra fuere,

ut pelagi rudis et pontum tractare per artem

nescius accepit miserae si iura carinae,

uentorum tenet ipse uicem cunctisque procellis

dat iactare ratem, fertur uaga gurgite puppis

ipsius in scopulos dextra impellente magistri

ergo agitur raptis praeceps exercitus armis

Lydorum populos sedemque ab origine prisci

sacratam Corythi iunctosque a sanguine auorum

Maeonios Italis permixta stirpe colonos.

Nec regem Afrorum noscenda ad coepta moratur

laude super tanta monitor deus. omnia somni

condiderant aegrisque dabant obliuia curis,

cum Iuno in stagni numen conuersa propinqui

et madidae frontis crines circumdata fronde

populea stimulat subitis praecordia curis

ac rumpit ducis haud spernenda uoce quietem:

"o felix famae et Latio lacrimabile nomen

Hannibal, Ausonia si te fortuna creasset,

ad magnos uenture deos, cur fata tenemus?

pelle moras. breuis est magni fortuna fauoris.

quantum uouisti, cum Dardana bella parenti

iurares, fluet Ausonio tibi corpore tantum

sanguinis, et patrias satiabis caedibus umbras.

nobis persolues meritos securus honores.

namque ego sum, celsis quem cinctum montibus ambit

Tmolo missa manus, stagnis Thrasymennus opacis."

His agitur monitis et laetam numine pubem

protinus aërii praeceps rapit aggere montis.

horrebat glacie saxa inter lubrica summo

piniferum caelo miscens caput Apenninus.

condiderat nix alta trabes, et uertice celso

canus apex stricta surgebat ad astra pruina.

ire iubet. prior exstingui labique uidetur

gloria, post Alpes si stetur montibus ullis.

scandunt praerupti nimbosa cacumina saxi.

nec superasse iugum finit mulcetue laborem;

plana natant, putrique gelu liquentibus undis

inuia limosa restagnant arua palude.

iamque ducis nudus tanta inter inhospita uertex

saeuitia quatitur caeli manante per ora

perque genas oculo. facilis spreuisse medentes

optatum bene credit emi quocumque periclo

bellandi tempus; non frontis parcit honori,

dum ne perdat iter, non cetera membra moratur

in pretium belli dare, si uictoria poscat,

satque putat lucis, Capitolia cernere uictor

qua petat atque Italum feriat qua comminus hostem.

talia perpessi tandem inter saeua locorum

optatos uenere lacus, ubi deinde per arma

sumeret amissi numerosa piacula uisus.

Ecce autem patres aderant Carthagine missi.

causa uiae non parua uiris, nec laeta ferebant.

mos fuit in populis, quos condidit aduena Dido,

poscere caede deos ueniam ac flagrantibus aris,

infandum dictu, paruos imponere natos.

urna reducebat miserandos annua casus

sacra Thoanteae ritusque imitata Dianae.

cui fato sortique deum de more petebat

Hannibalis prolem discors antiquitus Hannon.

sed propior metus armati ductoris ab ira

et magna ante oculos stabat redeuntis imago.

Asperat haec foedata genas lacerataque crines,

atque urbem complet maesti clamoris Imilce,

Edonis ut Pangaea super trieteride mota

it iuga et inclusum suspirat pectore Bacchum.

ergo inter Tyrias facibus ceu subdita matres

clamat: "io coniunx, quocumque in cardine mundi

bella moues, huc signa refer. uiolentior hic est,

hic hostis propior. tu nunc fortasse sub ipsis

urbis Dardaniae muris uibrantia tela

excipis intrepidus clipeo saeuamque coruscans

lampada Tarpeis infers incendia tectis.

interea tibi prima domus atque unica proles

heu gremio in patriae Stygias raptatur ad aras.

i nunc, Ausonios ferro populare penates

et uetitas molire uias. i, pacta resigna

per cunctos iurata deos. sic praemia reddit

Carthago et tales iam nunc tibi soluit honores.

quae porro haec pietas delubra aspergere tabo?

heu primae scelerum causae mortalibus aegris,

naturam nescire deum! iusta ite precatum

ture pio caedumque feros auertite ritus.

mite et cognatum est homini deus. hactenus, oro,

sit satis ante aras caesos uidisse iuuencos.

aut si uelle nefas superos fixumque sedetque,

me, me, quae genui, uestris absumite uotis.

cur spoliare iuuat Libycas hac indole terras?

an flendae magis Aegates et mersa profundo

Punica regna forent, olim si sorte cruenta

esset tanta mei uirtus praerepta mariti?"

haec dubios uario diuumque hominisque timore

ad cauta illexere patres, ipsique relictum,

abnueret sortem an superum pareret honori.

tum uero trepidare metu uix compos Imilce

magnanimi metuens immitia corda mariti.

His auide auditis ductor sic deinde profatur:

"quid tibi pro tanto non impar munere soluat

Hannibal aequatus superis? quae praemia digna

inueniam, Carthago parens? noctemque diemque

arma feram, templisque tuis hinc plurima faxo

hostia ab Ausonio ueniat generosa Quirino.

at puer armorum et belli seruabitur heres.

spes, o nate, meae Tyriarumque unica rerum

Hesperia minitante salus, terraque fretoque

certare Aeneadis, dum stabit uita, memento.

perge (patent Alpes) nostroque incumbe labori.

uos quoque, di patrii, quorum delubra piantur

caedibus atque coli gaudent formidine matrum,

huc laetos uultus totasque aduertite mentes.

namque paro sacra et maiores molior aras.

tu, Mago, aduersi conside in uertice montis,

tu laeuos propior colles accede, Choaspe,

ad claustra et fauces ducat per opaca Sychaeus.

ast ego te, Thrasymenne, uago cum milite praeceps

lustrabo et superis quaeram libamina belli.

namque haud parua deus promissis spondet apertis

quae spectata, uiri, patriam referatis in urbem."