Nondum longus erat nec multa uolumina passus,
iure suo poterat longior esse liber:
taedia continuo timui incessura labori,
sumere ne lector iuge paueret opus.
Saepe cibis affert serus fastidia finis,
gratior est modicis haustibus unda siti:
interualla uiae fessis praestare uidetur
qui notat inscriptus milia crebra lapis.
Partimur trepidum per opuscula bina ruborem,
quem satius fuerat sustinuisse semel.
Tandem nimbosa maris obsidione solutis
Pisano portu contigit alta sequi.
Arridet placidum radiis crispantibus aequor
et sulcata leui murmurat unda sono.
Incipiunt Appennini deuexa uideri,
qua fremit aërio monte repulsa Thetis.
Italiam rerum dominam qui cingere uisu
et totam pariter cernere mente uelit,
inueniet quernae similem procedere frondi,
artatam laterum conueniente sinu.
Milia per longum deciens centena teruntur
a Ligurum terris ad freta Sicaniae;
in latum uariis damnosa anfractibus intrat
Tyrrheni rabies Hadriacique sali.
Qua tamen est iuncti maris angustissima tellus,
triginta et centum milia sola patet.
Diuersas medius mons obliquatur in undas,
qua fert atque refert Phoebus uterque diem:
urget Dalmaticos eoo uertice fluctus
caerulaque occiduis frangit Etrusca iugis.
Si factum certa mundum ratione fatemur
consiliumque dei machina tanta fuit,
excubiis Latiis praetexuit Appenninum
claustraque montanis uix adeunda uiis.
Inuidiam timuit Natura parumque putauit
Arctois Alpes opposuisse minis,
sicut uallauit multis uitalia membris
nec semel inclusit quae pretiosa tulit:
iam tum multiplici meruit munimine cingi
sollicitosque habuit Roma futura deos.
Quo magis est facinus diri Stilichonis acerbum,
proditor arcani quod fuit imperii.
Romano generi dum nititur esse superstes,
crudelis summis miscuit ima furor;
dumque timet quicquid se fecerat ipse timeri,
immisit Latiae barbara tela neci:
uisceribus nudis armatum condidit hostem,
illatae cladis liberiore dolo.
Ipsa satellitibus pellitis Roma patebat
et captiua prius quam caperetur erat.
Nec tantum Geticis grassatus proditor armis:
ante Sibyllinae fata cremauit opis.
Odimus Althaeam consumpti funere torris
Nisaeum crinem flere putatur auis.
At Stilicho aeterni fatalia pignora regni
et plenas uoluit praecipitare colos.
Omnia Tartarei cessent tormenta Neronis;
consumat Stygias tristior umbra faces.
Hic immortalem, mortalem perculit ille;
hic mundi matrem perculit, ille suam.
Sed deuerticulo fuimus fortasse loquaces:
carmine propositum iam repetamus iter.
Aduehimur celeri candentia moenia lapsu
nominis est auctor Sole corusca soror.
Indigenis superat ridentia lilia saxis,
et leui radiat picta nitore silex.
Diues marmoribus tellus, quae luce coloris
prouocat intactas luxuriosa niues.
Nōndūm lōngŭs ĕrāt nēc mūltă vŏlūmĭnă pāssūs,
iūrĕ sŭō pŏtĕrāt ‖ lōngĭŏr ēssĕ lĭbēr:
taēdĭă cōntĭnŭō tĭmŭi īncēssūră lăbōrī,
sūmĕrĕ nē lēctōr ‖ iūgĕ păvērĕt ŏpūs.
Saēpĕ cĭbīs āffērt sērūs fāstīdĭă fīnīs,
grātĭŏr ēst mŏdĭcīs ‖ haūstĭbŭs ūndă sĭtī:
īntērvāllă vĭaē fēssīs praēstārĕ vĭdētūr
quī nŏtăt īnscrīptūs ‖ mīlĭă crēbră lăpīs.
Pārtīmūr trĕpĭdūm pĕr ŏpūscŭlă bīnă rŭbōrēm,
quēm sătĭūs fŭĕrāt ‖ sūstĭnŭīssĕ sĕmēl.
Tāndēm nīmbōsā mărĭs ōbsĭdĭōnĕ sŏlūtīs
Pīsānō pōrtū ‖ cōntĭgĭt āltă sĕquī.
Ārrīdēt plăcĭdūm rădĭīs crīspāntĭbŭs aēquōr
ēt sūlcātă lĕvī ‖ mūrmŭrăt ūndă sŏnō.
Īncĭpĭūnt Āppēnnīnī dēvēxă vĭdērī,
quā frĕmĭt āĕrĭō ‖ mōntĕ rĕpūlsă Thĕtīs.
Ītălĭām rērūm dŏmĭnām quī cīngĕrĕ vīsū
ēt tōtām părĭtēr ‖ cērnĕrĕ mēntĕ vĕlīt,
īnvĕnĭēt quērnaē sĭmĭlēm prōcēdĕrĕ frōndī,
ārtātām lătĕrūm ‖ cōnvĕnĭēntĕ sĭnū.
Mīlĭă pēr lōngūm dĕcĭēns cēntēnă tĕrūntūr
ā Lĭgŭrūm tērrīs ‖ ād frĕtă Sīcănĭaē;
īn lātūm vărĭīs dāmnōsa ānfrāctĭbŭs īntrāt
Tŷrrhēnī răbĭēs ‖ Hādrĭăcīquĕ sălī.
Quā tămĕn ēst iūnctī mărĭs āngūstīssĭmă tēllūs,
trīgīnta ēt cēntūm ‖ mīlĭă sōlă pătēt.
Dīvērsās mĕdĭūs mōns ōblīquātŭr ĭn ūndās,
quā fērt ātquĕ rĕfērt ‖ Phoēbŭs ŭtērquĕ dĭēm:
ūrgēt Dālmătĭcōs ēōō vērtĭcĕ flūctūs
caērŭlăque ōccĭdŭīs ‖ frāngĭt Ĕtrūscă iŭgīs.
Sī fāctūm cērtā mūndūm rătĭōnĕ fătēmūr
cōnsĭlĭūmquĕ dĕī ‖ māchĭnă tāntă fŭīt,
ēxcŭbĭīs Lătĭīs praētēxŭĭt Āppēnnīnūm
claūstrăquĕ mōntānīs ‖ vīx ădĕūndă vĭīs.
Īnvĭdĭām tĭmŭīt Nātūră părūmquĕ pŭtāvīt
Ārctōīs Ālpēs ‖ ōppŏsŭīssĕ mĭnīs,
sīcūt vāllāvīt mūltīs vītālĭă mēmbrīs
nēc sĕmĕl īnclūsīt ‖ quaē prĕtĭōsă tŭlīt:
iām tūm mūltĭplĭcī mĕrŭīt mūnīmĭnĕ cīngī
sōllĭcĭtōsque hăbŭīt ‖ Rōmă fŭtūră dĕōs.
Quō măgĭs ēst făcĭnūs dīrī Stĭlĭchōnĭs ăcērbūm,
prōdĭtŏr ārcānī ‖ quōd fŭĭt īmpĕrĭī.
Rōmānō gĕnĕrī dūm nītĭtŭr ēssĕ sŭpērstēs,
crūdēlīs sūmmīs ‖ mīscŭĭt īmă fŭrōr;
dūmquĕ tĭmēt quīcquīd sē fēcĕrăt īpsĕ tĭmērī,
īmmīsīt Lătĭaē ‖ bārbără tēlă nĕcī:
vīscĕrĭbūs nūdīs ārmātūm cōndĭdĭt hōstēm,
īllātaē clādīs ‖ lībĕrĭōrĕ dŏlō.
Īpsă sătēllĭtĭbūs pēllītīs Rōmă pătēbāt
ēt cāptīvă prĭūs ‖ quām căpĕrētŭr ĕrāt.
Nēc tāntūm Gĕtĭcīs grāssātūs prōdĭtŏr ārmīs:
āntĕ Sĭbŷllīnaē ‖ fātă crĕmāvĭt ŏpīs.
Ōdĭmŭs Ālthaēām cōnsūmptī fūnĕrĕ tōrrīs
Nīsaēūm crīnēm ‖ flērĕ pŭtātŭr ăvīs.
Āt Stĭlĭcho aētērnī fātālĭă pīgnŏră rēgnī
ēt plēnās vŏlŭīt ‖ praēcĭpĭtārĕ cŏlōs.
Ōmnĭă Tārtărĕī cēssēnt tōrmēntă Nĕrōnīs;
cōnsūmāt Stўgĭās ‖ trīstĭŏr ūmbră făcēs.
Hīc īmmōrtālēm, mōrtālēm pērcŭlĭt īllĕ;
hīc mūndī mātrēm ‖ pērcŭlĭt, īllĕ sŭām.
Sēd dēvērtĭcŭlō fŭĭmūs fōrtāssĕ lŏquācēs:
cārmĭnĕ prōpŏsĭtūm ‖ iām rĕpĕtāmŭs ĭtēr.
Ādvĕhĭmūr cĕlĕrī cāndēntĭă moēnĭă lāpsū
nōmĭnĭs ēst aūctōr ‖ Sōlĕ cŏrūscă sŏrōr.
Īndĭgĕnīs sŭpĕrāt rīdēntĭă līlĭă sāxīs,
ēt lēvī rădĭāt ‖ pīctă nĭtōrĕ sĭlēx.
Dīvēs mārmŏrĭbūs tēllūs, quaē lūcĕ cŏlōrīs
prōvŏcăt īntāctās ‖ lūxŭrĭōsă nĭvēs.