0

Suave, mari magno turbantibus aequora ventis,

e terra magnum alterius spectare laborem;

non quia vexari quemquamst iucunda voluptas,

sed quibus ipse malis careas quia cernere suave est.

Suave etiam belli certamina magna tueri

per campos instructa tua sine parte pericli.

Sed nil dulcius est, bene quam munita tenere

edita doctrina sapientum templa serena,

despicere unde queas alios passimque videre

errare atque viam palantis quaerere vitae,

certare ingenio, contendere nobilitate,

noctes atque dies niti praestante labore

ad summas emergere opes rerumque potiri.

O miseras hominum mentis, o pectora caeca!

qualibus in tenebris vitae quantisque periclis

degitur hoc aevi quodcumquest! nonne videre

nil aliud sibi naturam latrare, nisi utqui

corpore seiunctus dolor absit, mente fruatur

iucundo sensu cura semota metuque?

Ergo corpoream ad naturam pauca videmus

esse opus omnino, quae demant cumque dolorem,

delicias quoque uti multas substernere possint.

Gratius interdum neque natura ipsa requirit,

si non aurea sunt iuvenum simulacra per aedes

lampadas igniferas manibus retinentia dextris,

lumina nocturnis epulis ut suppeditentur,

nec domus argento fulget auroque renidet

nec citharae reboant laqueata aurataque templa,

cum tamen inter se prostrati in gramine molli

propter aquae rivum sub ramis arboris altae

non magnis opibus iucunde corpora curant,

praesertim cum tempestas arridet et anni

tempora conspergunt viridantis floribus herbas.

Nec calidae citius decedunt corpore febres,

textilibus si in picturis ostroque rubenti

iacteris, quam si in plebeia veste cubandum est.

Quapropter quoniam nil nostro in corpore gazae

proficiunt neque nobilitas nec gloria regni,

quod superest, animo quoque nil prodesse putandum;

si non forte tuas legiones per loca campi

fervere cum videas belli simulacra cientis,

subsidiis magnis et ecum vi constabilitas,

ornatas armis statuas pariterque animatas,

fervere cum videas classem lateque vagari,

his tibi tum rebus timefactae religiones

effugiunt animo pavidae; mortisque timores

tum vacuum pectus linquunt curaque solutum.

Quod si ridicula haec ludibriaque esse videmus,

re veraque metus hominum curaeque sequaces

nec metuunt sonitus armorum nec fera tela

audacterque inter reges rerumque potentis

versantur neque fulgorem reverentur ab auro

nec clarum vestis splendorem purpureai,

quid dubitas quin omni' sit haec rationi' potestas?

omnis cum in tenebris praesertim vita laboret.

Nam veluti pueri trepidant atque omnia caecis

in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus

interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam

quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura.

Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

non radii solis neque lucida tela diei

discutiant, sed naturae species ratioque.

Nunc age, quo motu genitalia materiai

corpora res varias gignant genitasque resolvant

et qua vi facere id cogantur quaeque sit ollis

reddita mobilitas magnum per inane meandi,

expediam: tu te dictis praebere memento.

Nam certe non inter se stipata cohaeret

materies, quoniam minui rem quamque videmus

et quasi longinquo fluere omnia cernimus aevo

ex oculisque vetustatem subducere nostris,

cum tamen incolumis videatur summa manere

propterea quia, quae decedunt corpora cuique,

unde abeunt minuunt, quo venere augmine donant,

illa senescere at haec contra florescere cogunt,

nec remorantur ibi. Sic rerum summa novatur

semper, et inter se mortales mutua vivunt.

Augescunt aliae gentes, aliae minuuntur,

inque brevi spatio mutantur saecla animantum

et quasi cursores vitai lampada tradunt.

Si cessare putas rerum primordia posse

cessandoque novos rerum progignere motus,

avius a vera longe ratione vagaris.

Nam quoniam per inane vagantur, cuncta necessest

aut gravitate sua ferri primordia rerum

aut ictu forte alterius. Nam ‹cum› cita saepe

obvia conflixere, fit ut diversa repente

dissiliant; neque enim mirum, durissima quae sint

ponderibus solidis neque quicquam a tergo ibus obstet.

Et quo iactari magis omnia materiai

corpora pervideas, reminiscere totius imum

nil esse in summa, neque habere ubi corpora prima

consistant, quoniam spatium sine fine modoquest

immensumque patere in cunctas undique partis

pluribus ostendi et certa ratione probatumst.

Quod quoniam constat, nimirum nulla quies est

reddita corporibus primis per inane profundum,

sed magis assiduo varioque exercita motu

partim intervallis magnis confulta resultant,

pars etiam brevibus spatiis vexantur ab ictu.

Et quaecumque magis condenso conciliatu

exiguis intervallis convecta resultant,

indupedita suis perplexis ipsa figuris,

haec validas saxi radices et fera ferri

corpora constituunt et cetera ‹de› genere horum.

Cetera, quae porro magnum per inane vagantur,

paucula dissiliunt longe longeque recursant

in magnis intervallis; haec aëra rarum

sufficiunt nobis et splendida lumina solis.

Multaque praeterea magnum per inane vagantur,

conciliis rerum quae sunt reiecta nec usquam

consociare etiam motus potuere recepta.

Cuius, uti memoro, rei simulacrum et imago

ante oculos semper nobis versatur et instat.

Contemplator enim, cum solis lumina cumque

inserti fundunt radii per opaca domorum:

multa minuta modis multis per inane videbis

corpora misceri radiorum lumine in ipso

et velut aeterno certamine proelia pugnas

edere turmatim certantia nec dare pausam,

conciliis et discidiis exercita crebris;

conicere ut possis ex hoc, primordia rerum

quale sit in magno iactari semper inani.

Dumtaxat rerum magnarum parva potest res

exemplare dare et vestigia notitiai.

Hoc etiam magis haec animum te advertere par est

corpora quae in solidis radiis turbare videntur,

quod tales turbae motus quoque materiai

significant clandestinos caecosque subesse.

Multa videbis enim plagis ibi percita caecis

commutare viam retroque repulsa reverti

nunc huc nunc illuc in cunctas undique partis.

Scilicet hic a principiis est omnibus error.

Prima moventur enim per se primordia rerum;

inde ea quae parvo sunt corpora conciliatu

et quasi proxima sunt ad viris principiorum,

ictibus illorum caecis impulsa cientur,

ipsaque proporro paulo maiora lacessunt.

Sic a principiis ascendit motus et exit

paulatim nostros ad sensus, ut moveantur

illa quoque, in solis quae lumine cernere quimus

nec quibus id faciant plagis apparet aperte.

Nunc quae mobilitas sit reddita materiai

corporibus, paucis licet hinc cognoscere, Memmi.

Primum aurora novo cum spargit lumine terras

et variae volucres nemora avia pervolitantes

aëra per tenerum liquidis loca vocibus opplent,

quam subito soleat sol ortus tempore tali

convestire sua perfundens omnia luce,

omnibus in promptu manifestumque esse videmus.

At vapor is quem sol mittit lumenque serenum

non per inane meat vacuum; quo tardius ire

cogitur aërias quasi dum diverberat undas.

Nec singillatim corpuscula quaeque vaporis

sed complexa meant inter se conque globata;

quapropter simul inter se retrahuntur et extra

officiuntur, uti cogantur tardius ire.

At quae sunt solida primordia simplicitate,

cum per inane meant vacuum nec res remoratur

ulla foris atque ipsa suis e partibus una

unum in quem coepere locum conixa feruntur,

debent nimirum praecellere mobilitate

et multo citius ferri quam lumina solis

multiplexque loci spatium transcurrere eodem

tempore quo solis pervulgant fulgura caelum.

***

Nec perspectari primordia singula quaeque,

ut videant qua quidque geratur cum ratione.

At quidam contra haec, ignari materiai,

naturam non posse deum sine numine credunt

tanto opere humanis rationibus admoderate

tempora mutare annorum frugesque creare,

et iam cetera, mortalis quae suadet adire

ipsaque deducit dux vitae dia voluptas

et res per Veneris blanditur saecla propagent,

ne genus occidat humanum. Quorum omnia causa

constituisse deos cum fingunt, omnibu' rebus

magno opere a vera lapsi ratione videntur.

Nam quamvis rerum ignorem primordia quae sint,

hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim

confirmare aliisque ex rebus reddere multis,

nequaquam nobis divinitus esse creatam

naturam mundi: tanta stat praedita culpa.

Quae tibi posterius, Memmi, faciemus aperta.

Nunc id quod superest de motibus expediemus.

Nunc locus est, ut opinor, in his illud quoque rebus

confirmare tibi, nullam rem posse sua vi

corpoream sursum ferri sursumque meare;

ne tibi dent in eo flammarum corpora fraudem.

Sursus enim versus gignuntur et augmina sumunt

et sursum nitidae fruges arbustaque crescunt,

pondera, quantum in se est, cum deorsum cuncta ferantur.

Nec cum subsiliunt ignes ad tecta domorum

et celeri flamma degustant tigna trabesque,

sponte sua facere id sine vi subiecta putandum est.

Quod genus e nostro cum missus corpore sanguis

emicat exsultans alte spargitque cruorem.

Nonne vides etiam quanta vi tigna trabesque

respuat umor aquae? nam quo magis ursimus alte

derecta et magna vi multi pressimus aegre,

tam cupide sursum revomit magis atque remittit,

plus ut parte foras emergant exsiliantque.

Nec tamen haec, quantum est in se, dubitamus, opinor,

quin vacuum per inane deorsum cuncta ferantur.

Sic igitur debent flammae quoque posse per auras

aëris expressae sursum succedere, quamquam

pondera, quantum in sest, deorsum deducere pugnent.

Nocturnasque faces caeli sublime volantis

nonne vides longos flammarum ducere tractus

in quascumque dedit partis natura meatum?

Non cadere in terram stellas et sidera cernis?

sol etiam ‹caeli› de vertice dissipat omnis

ardorem in partis et lumine conserit arva;

in terras igitur quoque solis vergitur ardor.

Transvorsosque volare per imbris fulmina cernis;

nunc hinc nunc illinc abrupti nubibus ignes

concursant; cadit in terras vis flammea vulgo.

Illud in his quoque te rebus cognoscere avemus,

corpora cum deorsum rectum per inane feruntur

ponderibus propriis, incerto tempore ferme

incertisque locis spatio depellere paulum,

tantum quod momen mutatum dicere possis.

Quod nisi declinare solerent, omnia deorsum,

imbris uti guttae, caderent per inane profundum,

nec foret offensus natus nec plaga creata

principiis: ita nil umquam natura creasset.

Quod si forte aliquis credit graviora potesse

corpora, quo citius rectum per inane feruntur,

incidere ex supero levioribus atque ita plagas

gignere quae possint genitalis reddere motus,

avius a vera longe ratione recedit.

Nam per aquas quaecumque cadunt atque aëra rarum

haec pro ponderibus casus celerare necessest

propterea quia corpus aquae naturaque tenuis

aëris haud possunt aeque rem quamque morari,

sed citius cedunt gravioribus exsuperata.

At contra nulli de nulla parte neque ullo

tempore inane potest vacuum subsistere rei,

quin, sua quod natura petit, concedere pergat;

omnia quapropter debent per inane quietum

aeque ponderibus non aequis concita ferri.

Haud igitur poterunt levioribus incidere umquam

ex supero graviora neque ictus gignere per se

qui varient motus per quos natura gerat res.

Quare etiam atque etiam paulum inclinare necessest

corpora; nec plus quam minimum, ne fingere motus

obliquos videamur et id res vera refutet.

Namque hoc in promptu manifestumque esse videmus,

pondera, quantum in sest, non posse obliqua meare,

ex supero cum praecipitant, quod cernere possis.

Sed nil omnino ‹recta› regione viai

declinare quis est qui † possit cernere sese †?

Denique si semper motus conectitur omnis

et vetere exoritur ‹semper› novus ordine certo

nec declinando faciunt primordia motus

principium quoddam quod fati foedera rumpat,

ex infinito ne causam causa sequatur,

libera per terras unde haec animantibus exstat,

unde est haec, inquam, fatis avulsa voluntas

per quam progredimur quo ducit quemque voluptas,

declinamus item motus nec tempore certo

nec regione loci certa, sed ubi ipsa tulit mens?

Nam dubio procul his rebus sua cuique voluntas

principium dat et hinc motus per membra rigantur.

Nonne vides etiam patefactis tempore puncto

carceribus non posse tamen prorumpere equorum

vim cupidam tam de subito quam mens avet ipsa?

Omnis enim totum per corpus materiai

copia conciri debet, concita per artus

omnis ut studium mentis conixa sequatur;

ut videas initum motus a corde creari

ex animique voluntate id procedere primum

inde dari porro per totum corpus et artus.

Nec similest ut cum impulsi procedimus ictu

viribus alterius magnis magnoque coactu.

nam tum materiem totius corporis omnem

perspicuumst nobis invitis ire rapique,

donec eam refrenavit per membra voluntas.

Iamne vides igitur, quamquam vis extera multos

pellat et invitos cogat procedere saepe

praecipitesque rapi, tamen esse in pectore nostro

quiddam quod contra pugnare obstareque possit?

Cuius ad arbitrium quoque copia materiai

cogitur interdum flecti per membra per artus

et proiecta refrenatur retroque residit.

Quare in seminibus quoque idem fateare necessest,

esse aliam praeter plagas et pondera causam

motibus, unde haec est nobis innata potestas,

de nilo quoniam fieri nil posse videmus.

Pondus enim prohibet ne plagis omnia fiant

externa quasi vi. Sed ne mens ipsa necessum

intestinum habeat cunctis in rebus agendis

et devicta quasi cogatur ferre patique,

id facit exiguum clinamen principiorum

nec regione loci certa nec tempore certo.

Nec stipata magis fuit umquam materiai

copia nec porro maioribus intervallis.

Nam neque adaugescit quicquam neque deperit inde.

Quapropter quo nunc in motu principiorum

corpora sunt, in eodem ante acta aetate fuere

et posthac semper simili ratione ferentur,

et quae consuerint gigni gignentur eadem

condicione et erunt et crescent vique valebunt,

quantum cuique datum est per foedera naturai.

Nec rerum summam commutare ulla potest vis;

nam neque, quo possit genus ullum materiai

effugere ex omni, quicquam est ‹extra›, neque in omne

unde coorta queat nova vis irrumpere et omnem

naturam rerum mutare et vertere motus.

Illud in his rebus non est mirabile, quare,

omnia cum rerum primordia sint in motu,

summa tamen summa videatur stare quiete,

praeterquam siquid proprio dat corpore motus.

Omnis enim longe nostris ab sensibus infra

primorum natura iacet; quapropter, ubi ipsa

cernere iam nequeas, motus quoque surpere debent;

praesertim cum, quae possimus cernere, celent

saepe tamen motus spatio diducta locorum.

Nam saepe in colli tondentes pabula laeta

lanigerae reptant pecudes quo quam‹que› vocantes

invitant herbae gemmantes rore recenti,

et satiati agni ludunt blandeque coruscant;

omnia quae nobis longe confusa videntur

et velut in viridi candor consistere colli.

Praeterea magnae legiones cum loca cursu

camporum complent belli simulacra cientes,

fulgor ibi ad caelum se tollit totaque circum

aere renidescit tellus subterque virum vi

excitur pedibus sonitus clamoreque montes

icti reiectant voces ad sidera mundi

et circumvolitant equites mediosque repente

transmittunt valido quatientes impete campos.

Et tamen est quidam locus altis montibus ‹unde›

stare videntur et in campis consistere fulgor.

Nunc age iam deinceps cunctarum exordia rerum

qualia sint et quam longe distantia formis

percipe, multigenis quam sint variata figuris;

non quo multa parum simili sint praedita forma,

sed quia non vulgo paria omnibus omnia constant.

Nec mirum; nam cum sit eorum copia tanta

ut neque finis, uti docui, neque summa sit ulla,

debent nimirum non omnibus omnia prorsum

esse pari filo similique adfecta figura.

Praeterea genus humanum mutaeque natantes

squamigerum pecudes et laeta armenta feraeque

et variae volucres, laetantia quae loca aquarum

concelebrant circum ripas fontisque lacusque,

et quae pervulgant nemora avia pervolitantes;

quorum unum quidvis generatim sumere perge,

invenies tamen inter se differre figuris.

Nec ratione alia proles cognoscere matrem

nec mater posset prolem; quod posse videmus

nec minus atque homines inter se nota cluere.

Nam saepe ante deum vitulus delubra decora

turicremas propter mactatus concidit aras

sanguinis exspirans calidum de pectore flumen.

At mater viridis saltus orbata peragrans

† non quit † humi pedibus vestigia pressa bisulcis,

omnia convisens oculis loca si queat usquam

conspicere amissum fetum, completque querelis

frondiferum nemus adsistens et crebra revisit

ad stabulum desiderio perfixa iuvenci,

nec tenerae salices atque herbae rore vigentes

fluminaque illa queunt summis labentia ripis

oblectare animum subitamque avertere curam,

nec vitulorum aliae species per pabula laeta

derivare queunt animum curaque levare:

usque adeo quiddam proprium notumque requirit.

Praeterea teneri tremulis cum vocibus haedi

cornigeras norunt matres agnique petulci

balantum pecudes: ita, quod natura reposcit,

ad sua quisque fere decurrunt ubera lactis.

Postremo quodvis frumentum non tamen omne

quisque suo genere inter se simile esse videbis,

quin intercurrat quaedam distantia formis.

Concharumque genus parili ratione videmus

pingere telluris gremium, qua mollibus undis

litoris incurvi bibulam pavit aequor harenam.

Quare etiam atque etiam simili ratione necessest,

natura quoniam constant neque facta manu sunt

unius ad certam formam primordia rerum,

dissimili inter se quaedam volitare figura.

Perfacile est animi ratione exsolvere nobis

quare fulmineus multo penetralior ignis

quam noster fuat e taedis terrestribus ortus.

Dicere enim possis caelestem fulminis ignem

subtilem magis e parvis constare figuris

atque ideo transire foramina quae nequit ignis

noster hic e lignis ortus taedaque creatus.

Praeterea lumen per cornum transit, at imber

respuitur. Quare? nisi luminis illa minora

corpora sunt quam de quibus est liquor almus aquarum.

Et quamvis subito per colum vina videmus

perfluere; at contra tardum cunctatur olivum,

aut quia nimirum maioribus est elementis

aut magis hamatis inter se perque plicatis,

atque ideo fit uti non tam diducta repente

inter se possint primordia singula quaeque

singula per cuiusque foramina permanare.

Huc accedit uti mellis lactisque liquores

iucundo sensu linguae tractetur in ore;

at contra taetra absinthi natura ferique

centauri foedo pertorquent ora sapore;

ut facile agnoscas e levibus atque rotundis

esse ea quae sensus iucunde tangere possunt,

at contra quae amara atque aspera cumque videntur,

haec magis hamatis inter se nexa teneri

proptereaque solere vias rescindere nostris

sensibus introituque suo perrumpere corpus.

Omnia postremo bona sensibus et mala tactu

dissimili inter se pugnant perfecta figura;

ne tu forte putes serrae stridentis acerbum

horrorem constare elementis levibus aeque

ac musaea mele, per chordas organici quae

mobilibus digitis expergefacta figurant;

neu simili penetrare putes primordia forma

in naris hominum, cum taetra cadavera torrent,

et cum scena croco Cilici perfusa recens est

araque Panchaeos exhalat propter odores;

neve bonos rerum simili constare colores

semine constituas, oculos qui pascere possunt,

et qui compungunt aciem lacrimareque cogunt

aut foeda specie diri turpesque videntur.

Omnis enim, sensus quae mulcet cumque, ‹figura›

haud sine principiali aliquo levore creatast;

at contra quaecumque molesta atque aspera constat,

non aliquo sine materiae squalore repertast.

Sunt etiam quae iam nec levia iure putantur

esse neque omnino flexis mucronibus unca,

sed magis angellis paulum prostantibus ‹utqui›

titillare magis sensus quam laedere possint;

fecula iam quo de genere est inulaeque sapores.

Denique iam calidos ignis gelidamque pruinam

dissimili dentata modo compungere sensus

corporis, indicio nobis est tactus uterque.

Tactus enim, tactus, pro divum numina sancta,

corporis est sensus, vel cum res extera sese

insinuat, vel cum laedit quae in corpore natast

aut iuvat egrediens genitalis per Veneris res,

aut ex offensu cum turbant corpore in ipso

semina confundunt‹que› inter se concita sensum;

ut si forte manu quamvis iam corporis ipse

tute tibi partem ferias atque experiare.

Quapropter longe formas distare necessest

principiis, varios quae possint edere sensus.

Denique quae nobis durata ac spissa videntur,

haec magis hamatis inter sese esse necessest

et quasi ramosis alte compacta teneri.

In quo iam genere in primis adamantina saxa

prima acie constant ictus contemnere sueta

et validi silices ac duri robora ferri

aeraque quae claustris restantia vociferantur.

Illa quidem debent e levibus atque rotundis

esse magis, fluvido quae corpore liquida constant;

namque papaveris haustus itemst facilis quasi aquarum;

nec retinentur enim inter se glomeramina quaeque

et perculsus item proclive volubilis exstat.

Omnia postremo quae puncto tempore cernis

diffugere, ut fumum nebulas flammasque, necessest,

si minus omnia sunt e levibus atque rotundis,

aut non esse tamen perplexis indupedita,

pungere uti possint corpus penetrareque saxa

nec tamen haerere inter se; quodcumque videmus

†sensibu' sedatum†, facile ut cognoscere possis

non e perplexis sed acutis esse elementis.

Sed quod amara vides eadem quae fluvida constant,

sudor uti maris est, minime mirabile habeto.

Nam quod fluvidus est, e levibus atque rotundis

est, et squalida multa creant admixta dolores

corpora; nec tamen haec retineri hamata necessumst;

scilicet esse globosa tamen, cum squalida constent,

provolvi simul ut possint et laedere sensus.

Et quo mixta putes magis aspera levibus esse

principiis, unde est Neptuni corpus acerbum,

est ratio secernendi, sorsumque videndi

umor dulcis, ubi per terras crebrius idem

percolatur, ut in foveam fluat ac mansuescat;

linquit enim supera taetri primordia viri,

aspera cum magis in terris haerescere possint.

Quod quoniam docui, pergam conectere rem quae

ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum

finita variare figurarum ratione.

Quod si non ita sit, rursum iam semina quaedam

esse infinito debebunt corporis auctu.

Namque in eadem una cuiusvis iam brevitate

corporis inter se multum variare figurae

non possunt: fac enim minimis e partibus esse

corpora prima tribus, vel paulo pluribus auge;

nempe ubi eas partis unius corporis omnis,

summa atque ima locans, transmutans dextera laevis,

omnimodis expertus eris, quam quisque det ordo

formai speciem totius corporis eius,

quod superest, si forte voles variare figuras,

addendum partis alias erit; inde sequetur,

assimili ratione alias ut postulet ordo,

si tu forte voles etiam variare figuras:

ergo formarum novitatem corporis augmen

subsequitur. Quare non est ut credere possis

esse infinitis distantia semina formis,

ne quaedam cogas immani maximitate

esse, supra quod iam docui non posse probari.

Iam tibi barbaricae vestes Meliboeaque fulgens

purpura Thessalico concharum tacta colore,

aurea pavonum ridenti imbuta lepore

saecla, novo rerum superata colore iacerent

et contemptus odor smyrnae mellisque sapores,

et cycnea mele Phoebeaque daedala chordis

carmina consimili ratione oppressa silerent.

Namque aliis aliud praestantius exoreretur.

Cedere item retro possent in deteriores

omnia sic partis, ut diximus in meliores.

Namque aliis aliud retro quoque taetrius esset

naribus auribus atque oculis orisque sapori.

Quae quoniam non sunt, ‹sed› rebus reddita certa

finis utrimque tenet summam, fateare necessest

materiem quoque finitis differre figuris.

Denique ab ignibus ad gelidas †hiemisque† pruinas

finitumst retroque pari ratione remensumst.

Omnis enim calor ac frigus, mediique tepores

interutrasque iacent explentes ordine summam.

Ergo finita distant ratione creata,

ancipiti quoniam mucroni utrimque notantur,

hinc flammis illinc rigidis infesta pruinis.

Quod quoniam docui, pergam conectere rem quae

ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum,

inter se simili quae sunt perfecta figura,

infinita cluere. Etenim distantia cum sit

formarum finita, necesse est quae similes sint

esse infinitas aut summam materiai

finitam constare, id quod non esse probavi

versibus † ostendam † corpuscula materiai

ex infinito summam rerum usque tenere,

undique protelo plagarum continuato.

Nam quod rara vides magis esse animalia quaedam

fecundamque minus naturam cernis in illis,

at regione locoque alio terrisque remotis

multa licet genere esse in eo numerumque repleri;

sicut quadrupedum cum primis esse videmus

in genere anguimanus elephantos, India quorum

milibus e multis vallo munitur eburno,

ut penitus nequeat penetrari: tanta ferarum

vis est, quarum nos perpauca exempla videmus.

Sed tamen id quoque uti concedam, quamlibet esto

unica res quaedam nativo corpore sola,

cui similis toto terrarum ‹non› sit ‹in› orbe;

infinita tamen nisi erit vis materiai

unde ea progigni possit concepta, creari

non poterit, neque, quod superest, procrescere alique.

Quippe etenim summam hoc quoque uti finita per omne

corpora iactari unius genitalia rei,

unde ubi qua vi et quo pacto congressa coibunt

materiae tanto in pelago turbaque aliena?

Non, ut opinor, habent rationem conciliandi

sed quasi naufragiis magnis multisque coortis

disiectare solet magnum mare transtra cavernas

antemnas proram malos tonsasque natantis,

per terrarum omnis oras fluitantia aplustra

ut videantur et indicium mortalibus edant,

infidi maris insidias virisque dolumque

ut vitare velint, neve ullo tempore credant,

subdola cum ridet placidi pellacia ponti,

sic tibi si finita semel primordia quaedam

constitues, aevum debebunt sparsa per omnem

disiectare aestus diversi materiai,

numquam in concilium ut possint compulsa coire

nec remorari in concilio nec crescere adaucta;

quorum utrumque palam fieri manifesta docet res,

et res progigni et genitas procrescere posse.

Esse igitur genere in quodvis primordia rerum

infinita palam est unde omnia suppeditantur.

Nec superare queunt motus itaque exitiales

perpetuo neque in aeternum sepelire salutem,

nec porro rerum genitales auctificique

motus perpetuo possunt servare creata.

Sic aequo geritur certamine principiorum

ex infinito contractum tempore bellum.

Nunc hic nunc illic superant vitalia rerum

et superantur item. Miscetur funere vagor

quem pueri tollunt visentes luminis oras;

nec nox ulla diem neque noctem aurora secutast

quae non audierit mixtos vagitibus aegris

ploratus mortis comites et funeris atri.

Illud in his obsignatum quoque rebus habere

convenit et memori mandatum mente tenere,

nil esse, in promptu quorum natura videtur,

quod genere ex uno consistat principiorum,

nec quicquam quod non permixto semine constet;

et quodcumque magis vis multas possidet in se

atque potestates, ita plurima principiorum

in sese genera ac varias docet esse figuras.

Principio tellus habet in se corpora prima

unde mare immensum volventes frigora fontes

assidue renovent, habet ignes unde oriantur.

Nam multis succensa locis ardent sola terrae,

ex imis vero furit ignibus impetus Aetnae.

Tum porro nitidas fruges arbustaque laeta

gentibus humanis habet unde extollere possit,

unde etiam fluvios frondis et pabula laeta

montivago generi possit praebere ferarum.

Quare magna deum mater materque ferarum

et nostri genetrix haec dicta est corporis una.

Hanc veteres Graium docti cecinere poetae

***

sedibus in curru biiugos agitare leones,

aëris in spatio magnam pendere docentes

tellurem neque posse in terra sistere terram.

Adiunxere feras, quia quamvis effera proles

officiis debet molliri victa parentum.

Muralique caput summum cinxere corona,

eximiis munita locis quia sustinet urbis;

quo nunc insigni per magnas praedita terras

horrifice fertur divinae matris imago.

Hanc variae gentes antiquo more sacrorum

Idaeam vocitant matrem Phrygiasque catervas

dant comites, quia primum ex illis finibus edunt

per terrarum orbem fruges coepisse creari.

Gallos attribuunt, quia, numen qui violarint

matris et ingrati genitoribus inventi sint,

significare volunt indignos esse putandos,

vivam progeniem qui in oras luminis edant.

Tympana tenta tonant palmis et cymbala circum

concava, raucisonoque minantur cornua cantu,

et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis,

telaque praeportant violenti signa furoris,

ingratos animos atque impia pectora vulgi

conterrere metu quae possint numini' divae.

Ergo cum primum magnas invecta per urbis

munificat tacita mortalis muta salute,

aere atque argento sternunt iter omne viarum

largifica stipe ditantes ninguntque rosarum

floribus umbrantes matrem comitumque catervas.

Hic armata manus, Curetas nomine Grai

quos memorant Phrygios, inter se forte ‹quod armis›

ludunt in numerumque exsultant sanguine laeti

terrificas capitum quatientes numine cristas,

Dictaeos referunt Curetas qui Iovis illum

vagitum in Creta quondam occultasse feruntur,

cum pueri circum puerum pernice chorea

armati in numerum pulsarent aeribus aera,

ne Saturnus eum malis mandaret adeptus

aeternumque daret matri sub pectore vulnus.

Propterea magnam armati matrem comitantur,

aut quia significant divam praedicere ut armis

ac virtute velint patriam defendere terram

praesidioque parent decorique parentibus esse.

Quae bene et eximie quamvis disposta ferantur,

longe sunt tamen a vera ratione repulsa.

Omnis enim per se divum natura necessest

immortali aevo summa cum pace fruatur

semota ab nostris rebus seiunctaque longe.

Nam privata dolore omni, privata periclis,

ipsa suis pollens opibus, nil indiga nostri,

nec bene promeritis capitur neque tangitur ira.

Terra quidem vero caret omni tempore sensu,

et quia multarum potitur primordia rerum,

multa modis multis effert in lumina solis.

Hic siquis mare Neptunum Cereremque vocare

constituet fruges et Bacchi nomine abuti

mavult quam laticis proprium proferre vocamen,

concedamus ut hic terrarum dictitet orbem

esse deum matrem, dum vera re tamen ipse

religione animum turpi contingere parcat.

Saepe itaque ex uno tondentes gramina campo

lanigerae pecudes et equorum duellica proles

buceriaeque greges eodem sub tegmine caeli

ex unoque sitim sedantes flumine aquai

dissimili vivunt specie retinentque parentum

naturam et mores generatim quaeque imitantur.

Tanta est in quovis genere herbae materiai

dissimilis ratio, tanta est in flumine quoque.

Hinc porro quamvis animantem ex omnibus unam

ossa cruor venae calor umor viscera nervi

constituunt; quae sunt porro distantia longe,

dissimili perfecta figura principiorum.

Tum porro quaecumque igni flammata cremantur,

si nil praeterea, tamen haec in corpore condunt

unde ignem iacere et lumen summittere possint

scintillasque agere ac late differre favillam.

Cetera consimili mentis ratione peragrans

invenies igitur multarum semina rerum

corpore celare et varias cohibere figuras.

Denique multa vides quibus et color et sapor una

reddita sunt cum odore. In primis pleraque dona

***

Haec igitur variis debent constare figuris;

nidor enim penetrat qua fucus non it in artus,

fucus item sorsum, ‹sorsum› sapor insinuatur

sensibus; ut noscas primis differre figuris.

Dissimiles igitur formae glomeramen in unum

conveniunt et res permixto semine constant.

Quin etiam passim nostris in versibus ipsis

multa elementa vides multis communia verbis,

cum tamen inter se versus ac verba necesse est

confiteare alia ex aliis constare elementis;

non quo multa parum communis littera currat

aut nulla inter se duo sint ex omnibus isdem,

sed quia non vulgo paria omnibus omnia constant.

Sic aliis in rebus item communia multa

multarum rerum cum sint primordia, verum

dissimili tamen inter se consistere summa

possunt; ut merito ex aliis constare feratur

humanum genus et fruges arbustaque laeta.

Nec tamen omnimodis conecti posse putandum est

omnia. Nam vulgo fieri portenta videres,

semiferas hominum species exsistere et altos

interdum ramos egigni corpore vivo,

multaque conecti terrestria membra marinis,

tum flammam taetro spirantis ore Chimaeras

pascere naturam per terras omniparentis.

Quorum nil fieri manifestum est, omnia quando

seminibus certis certa genetrice creata

conservare genus crescentia posse videmus.

Scilicet id fieri certa ratione necessust.

Nam sua cuique cibis ex omnibus intus in artus

corpora discedunt conexaque convenientis

efficiunt motus. At contra aliena videmus

reicere in terras naturam, multaque caecis

corporibus fugiunt e corpore percita plagis,

quae neque conecti quoquam potuere neque intus

vitalis motus consentire atque imitari.

Sed ne forte putes animalia sola teneri

legibus hisce, eadem ratio res terminat omnis.

Nam veluti tota natura dissimiles sunt

inter se genitae res quaeque, ita quamque necessest

dissimili constare figura principiorum;

non quo multa parum simili sint praedita forma,

sed quia non vulgo paria omnibus omnia constant.

Semina cum porro distent, differre necessust

intervalla vias conexus pondera plagas

concursus motus, quae non animalia solum

corpora seiungunt, sed terras ac mare totum

secernunt caelumque a terris omne retentant.

Nunc age dicta meo dulci quaesita labore

percipe, ne forte haec albis ex alba rearis

principiis esse, ante oculos quae candida cernis,

aut ea quae nigrant nigro de corpore nata;

nive alium quemvis quae sunt imbuta colorem,

propterea genere hunc credas, quod materiai

corpora consimili sint eius tincta colore.

Nullus enim color est omnino materiai

corporibus, neque par rebus neque denique dispar.

In quae corpora si nullus tibi forte videtur

posse animi iniectus fieri, procul avius erras.

Nam cum caecigeni, solis qui lumina numquam

dispexere, tamen cognoscant corpora tactu

ex ineunte aevo nullo coniuncta colore,

scire licet nostrae quoque menti corpora posse

verti in notitiam nullo circumlita fuco.

Denique nos ipsi caecis quaecumque tenebris

tangimus, haud ullo sentimus tincta colore.

Quod quoniam vinco fieri, nunc esse docebo.

***

Omnis enim color omnino mutatur in omnis;

quod facere haud ullo debent primordia pacto.

Immutabile enim quiddam superare necessest,

ne res ad nilum redigantur funditus omnes.

Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,

continuo hoc mors est illius quod fuit ante.

Proinde colore cave contingas semina rerum,

ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Praeterea si nulla coloris principiis est

reddita natura et variis sunt praedita formis,

e quibus omne genus gignunt variantque colores

propterea, magni quod refert semina quaeque

cum quibus et quali positura contineantur

et quos inter se dent motus accipiantque,

perfacile extemplo rationem reddere possis

cur ea quae nigro fuerint paulo ante colore,

marmoreo fieri possint candore repente;

ut mare, cum magni commorunt aequora venti,

vertitur in canos candenti marmore fluctus.

Dicere enim possis, nigrum quod saepe videmus,

materies ubi permixta est illius et ordo

principiis mutatus et addita demptaque quaedam,

continuo id fieri ut candens videatur et album.

Quod si caeruleis constarent aequora ponti

seminibus, nullo possent albescere pacto.

Nam quocumque modo perturbes caerula quae sint,

numquam in marmoreum possunt migrare colorem.

Sin alio atque alio sunt semina tincta colore

quae maris efficiunt unum purumque nitorem,

ut saepe ex aliis formis variisque figuris

efficitur quiddam quadratum unaque figura,

conveniebat, ut in quadrato cernimus esse,

dissimilis formas, ita cernere in aequore ponti

aut alio in quovis uno puroque nitore

dissimilis longe inter se variosque colores.

Praeterea nil officiunt obstantque figurae

dissimiles quo quadratum minus omne sit extra;

at varii rerum impediunt prohibentque colores

quominus esse uno possit res tota nitore.

Tum porro quae ducit et inlicit ut tribuamus

principiis rerum nonnumquam causa colores,

occidit, ex albis quoniam non alba creantur,

nec quae nigra cluent de nigris sed variis ex.

Quippe etenim multo proclivius exorientur

candida de nullo quam nigro nata colore

aut alio quovis qui contra pugnet et obstet.

Praeterea quoniam nequeunt sine luce colores

esse neque in lucem exsistunt primordia rerum,

scire licet quam sint nullo velata colore.

Qualis enim caecis poterit color esse tenebris?

Lumine quin ipso mutatur propterea quod

recta aut obliqua percussus luce refulget;

pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

quae sita cervices circum collumque coronat;

namque alias fit uti claro sit rubra pyropo,

interdum quodam sensu fit uti videatur

inter curalium viridis miscere zmaragdos.

Caudaque pavonis, larga cum luce repleta est,

consimili mutat ratione obversa colores;

qui quoniam quodam gignuntur luminis ictu,

scire licet, sine eo fieri non posse putandum est.

Et quoniam plagae quoddam genus excipit in se

pupula, cum sentire colorem dicitur album,

atque aliud porro, nigrum cum et cetera sentit,

nec refert ea quae tangas quo forte colore

praedita sint, verum quali magis apta figura,

scire licet nil principiis opus esse colore,

sed variis formis variantis edere tactus.

Praeterea quoniam non certis certa figuris

est natura coloris et omnia principiorum

formamenta queunt in quovis esse nitore,

cur ea quae constant ex illis non pariter sunt

omne genus perfusa coloribus in genere omni?

Conveniebat enim corvos quoque saepe volantis

ex albis album pinnis iactare colorem

et nigros fieri nigro de semine cycnos

aut alio quovis uno varioque colore.

Quin etiam quanto in partis res quaeque minutas

distrahitur magis, hoc magis est ut cernere possis

evanescere paulatim stinguique colorem;

ut fit ubi in parvas partis discerpitur austrum:

purpura poeniceusque color clarissimu' multo,

filatim cum distractum est, disperditur omnis;

noscere ut hinc possis prius omnem efflare colorem

particulas quam discedant ad semina rerum.

Postremo quoniam non omnia corpora vocem

mittere concedis neque odorem, propterea fit

ut non omnibus attribuas sonitus et odores.

Sic oculis quoniam non omnia cernere quimus,

scire licet quaedam tam constare orba colore

quam sine odore ullo quaedam sonituque remota,

nec minus haec animum cognoscere posse sagacem

quam quae sunt aliis rebus privata notare.

Sed ne forte putes solo spoliata colore

corpora prima manere, etiam secreta teporis

sunt ac frigoris omnino calidique vaporis,

et sonitu sterila et suco ieiuna feruntur,

nec iaciunt ullum proprium de corpore odorem.

Sicut amaracini blandum stactaeque liquorem

et nardi florem, nectar qui naribus halat,

cum facere instituas, cum primis quaerere par est,

quod licet ac possis reperire, inolentis olivi

naturam, nullam quae mittat naribus auram,

quam minime ut possit mixtos in corpore odores

concoctosque suo contractans perdere viro,

propterea tandem debent primordia rerum

non adhibere suum gignundis rebus odorem

nec sonitum, quoniam nil ab se mittere possunt,

nec simili ratione saporem denique quemquam

nec frigus neque item calidum tepidumque vaporem,

cetera; quae cum ita sunt tamen ut mortalia constent,

molli lenta, fragosa putri, cava corpore raro,

omnia sint a principiis seiuncta necessest,

immortalia si volumus subiungere rebus

fundamenta quibus nitatur summa salutis;

ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Nunc ea quae sentire videmus cumque necessest

ex insensilibus tamen omnia confiteare

principiis constare. Neque id manifesta refutant

nec contra pugnat, in promptu cognita quae sunt,

sed magis ipsa manu ducunt et credere cogunt

ex insensilibus, quod dico, animalia gigni.

Quippe videre licet vivos exsistere vermis

stercore de taetro, putorem cum sibi nacta est

intempestivis ex imbribus umida tellus;

praeterea cunctas itidem res vertere sese.

Vertunt se fluvii frondes et pabula laeta

in pecudes, vertunt pecudes in corpora nostra

naturam, et nostro de corpore saepe ferarum

augescunt viris et corpora pennipotentum.

Ergo omnis natura cibos in corpora viva

vertit et in sensus animantum procreat omnis,

non alia longe ratione atque arida ligna

explicat in flammas et ‹in› ignis omnia versat.

Iamne vides igitur magni primordia rerum

referre in quali sint ordine quaeque locata

et commixta quibus dent motus accipiantque?

Tum porro quid id est, animum quod percutit ipsum,

quod movet et varios sensus expromere cogit,

ex insensilibus ne credas sensile gigni?

Nimirum lapides et ligna et terra quod una

mixta tamen nequeunt vitalem reddere sensum.

Illud in his igitur rebus meminisse decebit,

non ex omnibus omnino, quaecumque creant res

sensilia, extemplo me gigni dicere sensus,

sed magni referre ea primum quantula constent,

sensile quae faciunt, et qua sint praedita forma,

motibus ordinibus posituris denique quae sint.

Quarum nil rerum in lignis glaebisque videmus;

et tamen haec, cum sunt quasi putrefacta per imbris,

vermiculos pariunt, quia corpora materiai

antiquis ex ordinibus permota nova re

conciliantur ita ut debent animalia gigni.

deinde ex sensilibus qui sensile posse creari

constituunt porro ex aliis sentire suetis,

***

mollia cum faciunt. Nam sensus iungitur omnis

visceribus nervis venis, quaecumque videmus

mollia mortali consistere corpora creta.

Sed tamen esto iam posse haec aeterna manere:

nempe tamen debent aut sensum partis habere

aut simili totis animalibus esse putari.

At nequeant per se partes sentire necesse est;

namque ad nos sensus membrorum respicit omnis,

nec manus a nobis potis est secreta neque ulla

corporis omnino sensum pars sola tenere.

Linquitur ut totis animantibus assimulentur.

Sic itidem quae sentimus sentire necessest,

vitali ut possint consentire undique sensu.

Qui poterunt igitur rerum primordia dici

et leti vitare vias, animalia cum sint,

atque animalia sint mortalibus una eademque?

Quod tamen ut possint, at coetu concilioque

nil facient praeter vulgum turbamque animantum,

scilicet ut nequeant homines armenta feraeque

inter se nullam rem gignere conveniundo.

Quod si forte suum dimittunt corpore sensum

atque aliud capiunt, quid opus fuit attribui id quod

detrahitur? Tum praeterea, quod vidimus ante,

quatenus in pullos animalis vertier ova

cernimus alituum vermisque effervere, terram

intempestivos cum putor cepit ob imbris,

scire licet gigni posse ex non sensibu' sensus.

Quod si forte aliquis dicet dumtaxat oriri

posse a non sensu sensum mutabilitate,

aut aliquo tamquam partu quo proditur extra,

huic satis illud erit planum facere atque probare

non fieri partum nisi concilio ante coacto

nec quicquam commutari sine conciliatu.

Principio nequeunt ullius corporis esse

sensus ante ipsam genitam naturam animantis,

nimirum quia materies disiecta tenetur

aëre fluminibus terris terraque creatis,

nec congressa modo vitalis convenienti

contulit inter se motus, quibus omnituentes

accensi sensus animantem quamque tuentur.

Praeterea quamvis animantem grandior ictus,

quam patitur natura, repente adfigit et omnis

corporis atque animi pergit confundere sensus.

Dissolvuntur enim positurae principiorum

et penitus motus vitales impediuntur,

donec materies, omnis concussa per artus,

vitalis animae nodos a corpore solvit

dispersamque foras per caulas eicit omnis.

Nam quid praeterea facere ictum posse reamur

oblatum, nisi discutere ac dissolvere quaeque?

Fit quoque uti soleant minus oblato acriter ictu

reliqui motus vitales vincere saepe,

vincere, et ingentis plagae sedare tumultus

inque suos quidquid rursus revocare meatus

et quasi iam leti dominantem in corpore motum

discutere ac paene amissos accendere sensus.

Nam quare potius leti iam limine ab ipso

ad vitam possint collecta mente reverti,

quam quo decursum prope iam siet ire et abire?

Praeterea quoniam dolor est ubi materiai

corpora vi quadam per viscera viva per artus

sollicitata suis trepidant in sedibus intus,

inque locum quando remigrant, fit blanda voluptas,

scire licet nullo primordia posse dolore

temptari nullamque voluptatem capere ex se;

quandoquidem non sunt ex ullis principiorum

corporibus, quorum motus novitate laborent

aut aliquem fructum capiant dulcedinis almae.

Haud igitur debent esse ullo praedita sensu.

Denique uti possint sentire animalia quaeque,

principiis si iam est sensus tribuendus eorum,

quid, genus humanum propritim de quibus auctumst?

Scilicet et risu tremulo concussa cachinnant

et lacrimis spargunt rorantibus ora genasque

multaque de rerum mixtura dicere callent

et sibi proporro quae sint primordia quaerunt;

quandoquidem totis mortalibus assimulata

ipsa quoque ex aliis debent constare elementis,

inde alia ex aliis, nusquam consistere ut ausis:

quippe sequar, quodcumque loqui ridereque dices

et sapere, ex aliis eadem haec facientibus ut sit.

Quod si delira haec furiosaque cernimus esse

et ridere potest non ex ridentibus auctus

et sapere et doctis rationem reddere dictis

non ex seminibus sapientibus atque disertis,

qui minus esse queant ea quae sentire videmus

seminibus permixta carentibus undique sensu?

Denique caelesti sumus omnes semine oriundi;

omnibus ille idem pater est, unde alma liquentis

umoris guttas mater cum terra recepit,

feta parit nitidas fruges arbustaque laeta

et genus humanum, parit omnia saecla ferarum,

pabula cum praebet quibus omnes corpora pascunt

et dulcem ducunt vitam prolemque propagant;

quapropter merito maternum nomen adepta est.

Cedit item retro, de terra quod fuit ante,

in terras et quod missumst ex aetheris oris,

id rursum caeli rellatum templa receptant.

Nec sis interimit mors res ut materiai

corpora conficiat, sed coetum dissipat ollis.

Inde aliis aliud coniungit et efficit omnes

res ita convertant formas mutentque colores

et capiant sensus et puncto tempore reddant,

ut noscas referre eadem primordia rerum

cum quibus et quali positura contineantur

et quos inter se dent motus accipiantque,

neve putes aeterna penes residere potesse

corpora prima quod in summis fluitare videmus

rebus et interdum nasci subitoque perire.

Quin etiam refert nostris in versibus ipsis

cum quibus et quali sint ordine quaeque locata;

namque eadem caelum mare terras flumina solem

significant, eadem fruges arbusta animantis;

si non omnia sunt at multo maxima pars est

consimilis; verum positura discrepitant res.

Sic ipsis in rebus item iam materiai --

concursus motus ordo positura figurae

cum permutantur, mutari res quoque debent.

Nunc animum nobis adhibe veram ad rationem.

Nam tibi vementer nova res molitur ad auris

accidere et nova se species ostendere rerum.

Sed neque tam facilis res ulla est quin ea primum

difficilis magis ad credendum constet, itemque

nil adeo magnum neque tam mirabile quicquam

quod non paulatim minuant mirarier omnes.

Principio caeli clarum purumque colorem,

quaeque in se cohibet, palantia sidera passim,

lunamque et solis praeclara luce nitorem;

omnia quae nunc si primum mortalibus essent,

ex improviso si sint obiecta repente,

quid magis his rebus poterat mirabile dici

aut minus ante quod auderent fore credere gentes?

Nil, ut opinor: ita haec species miranda fuisset.

Quam tibi iam nemo, fessus satiate videndi,

suspicere in caeli dignatur lucida templa!

Desine quapropter novitate exterritus ipsa

exspuere ex animo rationem, sed magis acri

iudicio perpende et, si tibi vera videntur,

dede manus, aut, si falsum est, accingere contra.

Quaerit enim rationem animus, cum summa loci sit

infinita foris haec extra moenia mundi,

quid sit ibi porro quo prospicere usque velit mens

atque animi iactus liber quo pervolet ipse.

Principio nobis in cunctas undique partis

et latere ex utroque ‹supra› subterque per omne

nulla est finis; uti docui, res ipsaque per se

vociferatur, et elucet natura profundi.

Nullo iam pacto veri simile esse putandumst,

undique cum versum spatium vacet infinitum

seminaque innumero numero summaque profunda

multimodis volitent aeterno percita motu,

hunc unum terrarum orbem caelumque creatum,

nil agere illa foris tot corpora materiai;

cum praesertim hic sit natura factus, ut ipsa

sponte sua forte offensando semina rerum

multimodis temere incassum frustraque coacta

tandem coluerunt ea quae coniecta repente

magnarum rerum fierent exordia semper,

terrai maris et caeli generisque animantum.

Quare etiam atque etiam talis fateare necesse est

esse alios alibi congressus materiai,

qualis hic est, avido complexu quem tenet aether.

Praeterea cum materies est multa parata,

cum locus est praesto nec res nec causa moratur

ulla, geri debent nimirum et confieri res.

Nunc et seminibus si tanta est copia quantam

enumerare aetas animantum non queat omnis,

vis‹que› eadem ‹et› natura manet quae semina rerum

conicere in loca quaeque queat simili ratione

atque huc sunt coniecta, necesse est confiteare

esse alios aliis terrarum in partibus orbis

et varias hominum gentis et saecla ferarum.

Huc accedit ut in summa res nulla sit una,

unica quae gignatur et unica solaque crescat,

quin alicuiu' siet saecli permultaque eodem

sint genere. In primis animalibus inice mentem;

invenies sic montivagum genus esse ferarum,

sic hominum genitam prolem, sic denique mutas

squamigerum pecudes et corpora cuncta volantum.

Quapropter caelum simili ratione fatendumst

terramque et solem lunam mare, cetera quae sunt,

non esse unica, sed numero magis innumerali;

quandoquidem vitae depactus terminus alte

tam manet haec et tam nativo corpore constant,

quam genus omne quod hic generatimst rebus abundans.

Quae bene cognita si teneas, natura videtur

libera continuo dominis privata superbis

ipsa sua per se sponte omnia dis agere expers.

Nam pro sancta deum tranquilla pectora pace

quae placidum degunt aevum vitamque serenam,

quis regere immensi summam, quis habere profundi

indu manu validas potis est moderanter habenas,

quis pariter caelos omnis convertere et omnis

ignibus aetheriis terras suffire feraces,

omnibus inve locis esse omni tempore praesto,

nubibus ut tenebras faciat caelique serena

concutiat sonitu, tum fulmina mittat et aedes

saepe suas disturbet et ‹in› deserta recedens

saeviat exercens telum quod saepe nocentis

praeterit exanimatque indignos inque merentis?

Multaque post mundi tempus genitale diemque

primigenum maris et terrae solisque coortum

addita corpora sunt extrinsecus, addita circum

semina quae magnum iaculando contulit omne;

unde mare et terrae possent augescere et unde

appareret spatium caeli domus altaque tecta

tolleret a terris procul et consurgeret aër.

Nam sua cuique locis ex omnibus omnia plagis

corpora distribuuntur et ad sua saecla recedunt,

umor ad umorem, terreno corpore terra

crescit et ignem ignes producunt aetheraque ‹aether›,

donec ad extremum crescendi perfica finem

omnia perduxit rerum natura creatrix;

ut fit ubi nilo iam plus est quod datur intra

vitalis venas quam quod fluit atque recedit.

Omnibus hic aetas debet consistere rebus,

hic natura suis refrenat viribus auctum.

Nam quaecumque vides hilaro grandescere adauctu

paulatimque gradus aetatis scandere adultae,

plura sibi assumunt quam de se corpora mittunt,

dum facile in venas cibus omnis inditur et dum

non ita sunt late dispessa ut multa remittant

et plus dispendi faciant quam vescitur aetas.

Nam certe fluere atque recedere corpora rebus

multa manus dandum est; sed plura accedere debent,

donec alescendi summum tetigere cacumen.

Inde minutatim viris et robur adultum

frangit et in partem peiorem liquitur aetas.

Quippe etenim quanto est res amplior, augmine adempto,

et quo latior est, in cunctas undique partis

plura modo dispergit et ab se corpora mittit,

nec facile in venas cibus omnis diditur ei

nec satis est, pro quam largos exaestuat aestus,

unde queat tantum suboriri ac suppeditare.

Iure igitur pereunt, cum rarefacta fluendo

sunt et cum externis succumbunt omnia plagis,

quandoquidem grandi cibus aevo denique defit,

nec tuditantia rem cessant extrinsecus ullam

corpora conficere et plagis infesta domare.

Sic igitur magni quoque circum moenia mundi

expugnata dabunt labem putis‹que› ruinas.

Omnia debet enim cibus integrare novando

et fulcire cibus, ‹cibus› omnia sustentare,

nequiquam, quoniam nec venae perpetiuntur

quod satis est neque quantum opus est natura ministrat.

Iamque adeo fracta est aetas effetaque tellus

vix animalia parva creat quae cuncta creavit

saecla deditque ferarum ingentia corpora partu.

Haud, ut opinor, enim mortalia saecla superne

aurea de caelo demisit funis in arva

nec mare nec fluctus plangentes saxa crearunt,

sed genuit tellus eadem quae nunc alit ex se.

Praeterea nitidas fruges vinetaque laeta

sponte sua primum mortalibus ipsa creavit,

ipsa dedit dulcis fetus et pabula laeta;

quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore,

conterimusque boves et viris agricolarum,

conficimus ferrum vix arvis suppeditati:

usque adeo parcunt fetus augentque laborem.

Iamque caput quassans grandis suspirat arator

crebrius, incassum magnos cecidisse labores,

et cum tempora temporibus praesentia confert

praeteritis, laudat fortunas saepe parentis.

Tristis item vetulae vitis sator atque ‹vietae›

temporis incusat momen caelumque fatigat,

et crepat, antiquum genus ut pietate repletum

perfacile angustis tolerarit finibus aevum,

cum minor esset agri multo modus ante viritim.

Nec tenet omnia paulatim tabescere et ire

ad † scopulum † spatio aetatis defessa vetusto.

Suāvĕ, mărī māgnō tūrbāntĭbŭs aēquŏră vēntīs,

ē tērrā māgnum āltĕrĭūs spēctārĕ lăbōrēm;

nōn quĭă vēxārī quēmquāmst iūcūndă vŏlūptās,

sēd quĭbŭs īpsĕ mălīs cărĕās quĭă cērnĕrĕ suāve ēst.

Suāve ĕtĭām bēllī cērtāmĭnă māgnă tŭērī

pēr cāmpōs īnstrūctă tŭā sĭnĕ pārtĕ pĕrīclī.

Sēd nīl dūlcĭŭs ēst, bĕnĕ quām mūnītă tĕnērĕ

ēdĭtă dōctrīnā săpĭēntūm tēmplă sĕrēnă,

dēspĭcĕre ūndĕ quĕās ălĭōs pāssīmquĕ vĭdērĕ

ērrāre ātquĕ vĭām pālāntīs quaērĕrĕ vītaē,

cērtāre īngĕnĭō, cōntēndĕrĕ nōbĭlĭtātĕ,

nōctēs ātquĕ dĭēs nītī praēstāntĕ lăbōrĕ

ād sūmmās ēmērgĕre ŏpēs rērūmquĕ pŏtīrī.

Ō mĭsĕrās hŏmĭnūm mēntīs, ō pēctŏră caēcă!

quālĭbŭs īn tĕnĕbrīs vītaē quāntīsquĕ pĕrīclīs

dēgĭtŭr hōc aēvī quōdcūmquēst! nōnnĕ vĭdērĕ

nīl ălĭūd sĭbĭ nātūrām lātrārĕ, nĭsi ūtquī

cōrpŏrĕ sēiūnctūs dŏlŏr ābsīt, mēntĕ frŭātūr

iūcūndō sēnsū cūrā sēmōtă mĕtūquĕ?

Ērgō cōrpŏrĕam ād nātūrām paūcă vĭdēmūs

ēsse ŏpŭs ōmnīnō, quaē dēmānt cūmquĕ dŏlōrēm,

dēlĭcĭās quŏque ŭtī mūltās sūbstērnĕrĕ pōssīnt.

Grātĭŭs īntērdūm nĕquĕ nātūra īpsă rĕquīrīt,

sī nōn aūrĕă sūnt iŭvĕnūm sĭmŭlācră pĕr aēdēs

lāmpădăs īgnĭfĕrās mănĭbūs rĕtĭnēntĭă dēxtrīs,

lūmĭnă nōctūrnīs ĕpŭlīs ūt sūppĕdĭtēntūr,

nēc dŏmŭs ārgēntō fūlgēt aūrōquĕ rĕnīdēt

nēc cĭthăraē rĕbŏānt lăquĕāta aūrātăquĕ tēmplă,

cūm tămĕn īntēr sē prōstrāti īn grāmĭnĕ mōllī

prōptĕr ăquaē rīvūm sūb rāmīs ārbŏrĭs āltaē

nōn māgnīs ŏpĭbūs iūcūndē cōrpŏră cūrānt,

praēsērtīm cūm tēmpēstās ārrīdĕt ĕt ānnī

tēmpŏră cōnspērgūnt vĭrĭdāntīs flōrĭbŭs hērbās.

Nēc călĭdaē cĭtĭūs dēcēdūnt cōrpŏrĕ fēbrēs,

tēxtĭlĭbūs si īn pīctūrīs ōstrōquĕ rŭbēntī

iāctērīs, quām si īn plēbēiā vēstĕ cŭbāndum ēst.

Quāprōptēr quŏnĭām nīl nōstro īn cōrpŏrĕ gāzaē

prōfĭcĭūnt nĕquĕ nōbĭlĭtās nēc glōrĭă rēgnī,

quōd sŭpĕrēst, ănĭmō quŏquĕ nīl prōdēssĕ pŭtāndūm;

sī nōn fōrtĕ tŭās lĕgĭōnēs pēr lŏcă cāmpī

fērvĕrĕ cūm vĭdĕās bēllī sĭmŭlācră cĭēntīs,

sūbsĭdĭīs māgnīs ĕt ĕcūm vī cōnstăbĭlītās,

ōrnātās ārmīs stătŭās părĭtērque ănĭmātās,

fērvĕrĕ cūm vĭdĕās clāssēm lātēquĕ văgārī,

hīs tĭbĭ tūm rēbūs tĭmĕfāctaē rēlĭgĭōnēs

ēffŭgĭūnt ănĭmō păvĭdaē; mōrtīsquĕ tĭmōrēs

tūm văcŭūm pēctūs līnquūnt cūrāquĕ sŏlūtūm.

Quōd sī rīdĭcŭla haēc lūdībrĭăque ēssĕ vĭdēmūs,

rē vērāquĕ mĕtūs hŏmĭnūm cūraēquĕ sĕquācēs

nēc mĕtŭūnt sŏnĭtūs ārmōrūm nēc fĕră tēlă

aūdāctērque īntēr rēgēs rērūmquĕ pŏtēntīs

vērsāntūr nĕquĕ fūlgōrēm rĕvĕrēntŭr ăb aūrō

nēc clārūm vēstīs splēndōrēm pūrpŭrĕāī,

quīd dŭbĭtās quīn ōmnĭ' sĭt haēc rătĭōnĭ' pŏtēstās?

ōmnīs cum īn tĕnĕbrīs praēsērtīm vītă lăbōrēt.

Nām vĕlŭtī pŭĕrī trĕpĭdānt ātque ōmnĭă caēcīs

īn tĕnĕbrīs mĕtŭūnt, sīc nōs īn lūcĕ tĭmēmūs

īntērdūm, nīlō quaē sūnt mĕtŭēndă măgīs quām

quaē pŭĕri īn tĕnĕbrīs păvĭtānt fīngūntquĕ fŭtūră.

Hūnc ĭgĭtūr tērrōrem ănĭmī tĕnĕbrāsquĕ nĕcēssēst

nōn rădĭī sōlīs nĕquĕ lūcĭdă tēlă dĭēī

dīscŭtĭānt, sēd nātūraē spĕcĭēs rătĭōquĕ.

Nūnc ăgĕ, quō mōtū gĕnĭtālĭă mātĕrĭāī

cōrpŏră rēs vărĭās gīgnānt gĕnĭtāsquĕ rĕsōlvānt

ēt quā vī făcĕre īd cōgāntūr quaēquĕ sĭt ōllīs

rēddĭtă mōbĭlĭtās māgnūm pĕr ĭnānĕ mĕāndī,

ēxpĕdĭām: tū tē dīctīs praēbērĕ mĕmēntō.

Nām cērtē nōn īntēr sē stīpātă cŏhaērēt

mātĕrĭēs, quŏnĭām mīnvī rēm quāmquĕ vĭdēmūs

ēt quăsĭ lōngīnquō flŭĕre ōmnĭă cērnĭmŭs aēvō

ēx ŏcŭlīsquĕ vĕtūstātēm sūbdūcĕrĕ nōstrīs,

cūm tămĕn īncŏlŭmīs vĭdĕātūr sūmmă mănērĕ

prōptĕrĕā quĭă, quaē dēcēdūnt cōrpŏră cuīquĕ,

ūnde ăbĕūnt mĭnŭūnt, quō vēnēre aūgmĭnĕ dōnānt,

īllă sĕnēscĕre ăt haēc cōntrā flōrēscĕrĕ cōgūnt,

nēc rĕmŏrāntŭr ĭbī. Sīc rērūm sūmmă nŏvātūr

sēmpĕr, ĕt īntēr sē mōrtālēs mūtŭă vīvūnt.

Aūgēscūnt ălĭaē gēntēs, ălĭaē mĭnŭūntūr,

īnquĕ brĕvī spătĭō mūtāntūr saēcla ănĭmāntūm

ēt quăsĭ cūrsōrēs vītāī lāmpădă trādūnt.

Sī cēssārĕ pŭtās rērūm prīmōrdĭă pōssĕ

cēssāndōquĕ nŏvōs rērūm prōgīgnĕrĕ mōtūs,

āvĭŭs ā vērā lōngē rătĭōnĕ văgārīs.

Nām quŏnĭām pĕr ĭnānĕ văgāntūr, cūnctă nĕcēssēst

aūt grăvĭtātĕ sŭā fērrī prīmōrdĭă rērūm

aūt īctū fōrte āltĕrĭūs. Nām ‹cūm› cĭtă saēpĕ

ōbvĭă cōnflīxērĕ, fĭt ūt dīvērsă rĕpēntē

dīssĭlĭānt; nĕque ĕnīm mīrūm, dūrīssĭmă quaē sīnt

pōndĕrĭbūs sŏlĭdīs nĕquĕ quīcquam ā tērgo ĭbŭs ōbstēt.

Ēt quō iāctārī măgĭs ōmnĭă mātĕrĭāī

cōrpŏră pērvĭdĕās, rĕmĭnīscĕrĕ tōtĭŭs īmūm

nīl ēsse īn sūmmā, nĕque hăbēre ŭbĭ cōrpŏră prīmă

cōnsīstānt, quŏnĭām spătĭūm sĭnĕ fīnĕ mŏdōquēst

īmmēnsūmquĕ pătēre īn cūnctās ūndĭquĕ pārtīs

plūrĭbŭs ōstēndi ēt cērtā rătĭōnĕ prŏbātūmst.

Quōd quŏnĭām cōnstāt, nīmīrūm nūllă quĭēs ēst

rēddĭtă cōrpŏrĭbūs prīmīs pĕr ĭnānĕ prŏfūndūm,

sēd măgĭs āssĭdŭō vărĭōque ēxērcĭtă mōtū

pārtim īntērvāllīs māgnīs cōnfūltă rĕsūltānt,

pārs ĕtĭām brĕvĭbūs spătĭīs vēxāntŭr ăb īctū.

Ēt quaēcūmquĕ măgīs cōndēnsō cōncĭlĭātū

ēxĭgŭīs īntērvāllīs cōnvēctă rĕsūltānt,

īndŭpĕdītă sŭīs pērplēxīs īpsă fĭgūrīs,

haēc vălĭdās sāxī rādīcēs ēt fĕră fērrī

cōrpŏră cōnstĭtŭūnt ēt cētĕră ‹dē› gĕnĕre hōrūm.

Cētĕră, quaē pōrrō māgnūm pĕr ĭnānĕ văgāntūr,

paūcŭlă dīssĭlĭūnt lōngē lōngēquĕ rĕcūrsānt

īn māgnīs īntērvāllīs; haēc āĕră rārūm

sūffĭcĭūnt nōbīs ēt splēndĭdă lūmĭnă sōlīs.

Mūltăquĕ praētĕrĕā māgnūm pĕr ĭnānĕ văgāntūr,

cōncĭlĭīs rērūm quaē sūnt rēiēctă nĕc ūsquām

cōnsŏcĭāre ĕtĭām mōtūs pŏtŭērĕ rĕcēptă.

Cūiŭs, ŭtī mĕmŏrō, rēī sĭmŭlācrum ĕt ĭmāgŏ

ānte ŏcŭlōs sēmpēr nōbīs vērsātŭr ĕt īnstāt.

Cōntēmplātŏr ĕnīm, cūm sōlīs lūmĭnă cūmquĕ

īnsērtī fūndūnt rădĭī pĕr ŏpācă dŏmōrūm:

mūltă mĭnūtă mŏdīs mūltīs pĕr ĭnānĕ vĭdēbīs

cōrpŏră mīscērī rădĭōrūm lūmĭne ĭn īpsō

ēt vĕlŭt aētērnō cērtāmĭnĕ proēlĭă pūgnās

ēdĕrĕ tūrmātīm cērtāntĭă nēc dărĕ paūsām,

cōncĭlĭīs ēt dīscĭdĭīs ēxērcĭtă crēbrīs;

cōnĭcĕre ūt pōssīs ēx hōc, prīmōrdĭă rērūm

quālĕ sĭt īn māgnō iāctārī sēmpĕr ĭnānī.

Dūmtāxāt rērūm māgnārūm pārvă pŏtēst rēs

ēxēmplārĕ dăre ēt vēstīgĭă nōtĭtĭāī.

Hōc ĕtĭām măgĭs haēc ănĭmūm te ādvērtĕrĕ pār ēst

cōrpŏră quae īn sŏlĭdīs rădĭīs tūrbārĕ vĭdēntūr,

quōd tālēs tūrbaē mōtūs quŏquĕ mātĕrĭāī

sīgnĭfĭcānt clāndēstīnōs caēcōsquĕ sŭbēssĕ.

Mūltă vĭdēbĭs ĕnīm plāgīs ĭbĭ pērcĭtă caēcīs

cōmmūtārĕ vĭām rētrōquĕ rĕpūlsă rĕvērtī

nūnc hūc nūnc īllūc īn cūnctās ūndĭquĕ pārtīs.

Scīlĭcĕt hīc ā prīncĭpĭīs ēst ōmnĭbŭs ērrōr.

Prīmă mŏvēntŭr ĕnīm pēr sē prīmōrdĭă rērūm;

īnde ĕă quaē pārvō sūnt cōrpŏră cōncĭlĭātū

ēt quăsĭ prōxĭmă sūnt ād vīrīs prīncĭpĭōrūm,

īctĭbŭs īllōrūm caēcīs īmpūlsă cĭēntūr,

īpsăquĕ prōpōrrō paūlō māiōră lăcēssūnt.

Sīc ā prīncĭpĭīs āscēndīt mōtŭs ĕt ēxīt

paūlātīm nōstrōs ād sēnsūs, ūt mŏvĕāntūr

īllă quŏque, īn sōlīs quaē lūmĭnĕ cērnĕrĕ quīmūs

nēc quĭbŭs īd făcĭānt plāgīs āppārĕt ăpērtē.

Nūnc quaē mōbĭlĭtās sīt rēddĭtă mātĕrĭāī

cōrpŏrĭbūs, paūcīs lĭcĕt hīnc cōgnōscĕrĕ, Mēmmī.

Prīmum aūrōră nŏvō cūm spārgīt lūmĭnĕ tērrās

ēt vărĭaē vŏlŭcrēs nĕmŏra āvĭă pērvŏlĭtāntēs

āĕră pēr tĕnĕrūm lĭquĭdīs lŏcă vōcĭbŭs ōpplēnt,

quām sŭbĭtō sŏlĕāt sōl ōrtūs tēmpŏrĕ tālī

cōnvēstīrĕ sŭā pērfūndēns ōmnĭă lūcĕ,

ōmnĭbŭs īn prōmptū mănĭfēstūmque ēssĕ vĭdēmūs.

Āt văpŏr īs quēm sōl mīttīt lūmēnquĕ sĕrēnūm

nōn pĕr ĭnānĕ mĕāt văcŭūm; quō tārdĭŭs īrĕ

cōgĭtŭr āĕrĭās quăsĭ dūm dīvērbĕrăt ūndās.

Nēc sīngīllātīm cōrpūscŭlă quaēquĕ văpōrīs

sēd cōmplēxă mĕānt īntēr sē cōnquĕ glŏbātă;

quāprōptēr sĭmŭl īntēr sē rĕtrăhūntŭr ĕt ēxtrā

ōffĭcĭūntŭr, ŭtī cōgāntūr tārdĭŭs īrĕ.

Āt quaē sūnt sŏlĭdā prīmōrdĭă sīmplĭcĭtātĕ,

cūm pĕr ĭnānĕ mĕānt văcŭūm nēc rēs rĕmŏrātūr

ūllă fŏrīs ātque īpsă sŭīs ē pārtĭbŭs ūnă

ūnum īn quēm coēpērĕ lŏcūm cōnīxă fĕrūntūr,

dēbēnt nīmīrūm praēcēllĕrĕ mōbĭlĭtātĕ

ēt mūltō cĭtĭūs fērrī quām lūmĭnă sōlīs

mūltīplēxquĕ lŏcī spătĭūm trānscūrrĕre ĕōdēm

tēmpŏrĕ quō sōlīs pērvūlgānt fūlgŭră caēlūm.

***

Nēc pērspēctārī prīmōrdīā sīngŭlă quaēquĕ,

ūt vīdeānt quā quīdquĕ gĕrātūr cūm rătĭōnĕ.

Āt quīdām cōntra haēc, īgnārī mātĕrĭāī,

nātūrām nōn pōssĕ dĕūm sĭnĕ nūmĭnĕ crēdūnt

tānto ŏpĕre hūmānīs rătĭōnĭbŭs ādmŏdĕrātē

tēmpŏră mūtāre ānnōrūm frūgēsquĕ crĕārĕ,

ēt iām cētĕră, mōrtālīs quaē suādĕt ădīrĕ

īpsăquĕ dēdūcīt dūx vītaē dīă vŏlūptās

ēt rēs pēr Vĕnĕrīs blāndītūr saēclă prŏpāgēnt,

nē gĕnŭs ōccĭdăt hūmānūm. Quōrum ōmnĭă caūsā

cōnstĭtŭīssĕ dĕōs cūm fīngūnt, ōmnĭbŭ' rēbūs

māgno ŏpĕre ā vērā lāpsī rătĭōnĕ vĭdēntūr.

Nām quāmvīs rērum īgnōrēm prīmōrdĭă quaē sīnt,

hōc tămĕn ēx īpsīs caēlī rătĭōnĭbŭs aūsīm

cōnfīrmāre ălĭīsque ēx rēbūs rēddĕrĕ mūltīs,

nēquāquām nōbīs dīvīnĭtŭs ēssĕ crĕātām

nātūrām mūndī: tāntā stāt praēdĭtă cūlpā.

Quaē tĭbĭ pōstĕrĭūs, Mēmmī, făcĭēmŭs ăpērtă.

Nūnc īd quōd sŭpĕrēst dē mōtĭbŭs ēxpĕdĭēmūs.

Nūnc lŏcŭs ēst, ŭt ŏpīnŏr, ĭn hīs īllūd quŏquĕ rēbūs

cōnfīrmārĕ tĭbī, nūllām rēm pōssĕ sŭā vī

cōrpŏrĕām sūrsūm fērrī sūrsūmquĕ mĕārĕ;

nē tĭbĭ dēnt ĭn ĕō flāmmārūm cōrpŏră fraūdēm.

Sūrsŭs ĕnīm vērsūs gīgnūntŭr ĕt aūgmĭnă sūmūnt

ēt sūrsūm nĭtĭdaē frūgēs ārbūstăquĕ crēscūnt,

pōndĕră, quāntum ĭn se ēst, cūm deōrsūm cūnctă fĕrāntūr.

Nēc cūm sūbsĭlĭūnt īgnēs ād tēctă dŏmōrūm

ēt cĕlĕrī flāmmā dēgūstānt tīgnă trăbēsquĕ,

spōntĕ sŭā făcĕre īd sĭnĕ vī sūbiēctă pŭtāndum ēst.

Quōd gĕnŭs ē nōstrō cūm mīssūs cōrpŏrĕ sānguīs

ēmĭcăt ēxsūltāns āltē spārgītquĕ crŭōrēm.

Nōnnĕ vĭdēs ĕtĭām quāntā vī tīgnă trăbēsquĕ

rēspŭăt ūmŏr ăquaē? nām quō măgĭs ūrsĭmŭs āltē

dērēcta ēt māgnā vī mūltī prēssĭmŭs aēgrē,

tām cŭpĭdē sūrsūm rĕvŏmīt măgĭs ātquĕ rĕmīttīt,

plūs ūt pārtĕ fŏrās ēmērgānt ēxsĭlĭāntquĕ.

Nēc tămĕn haēc, quāntum ēst īn sē, dŭbĭtāmŭs, ŏpīnōr,

quīn văcŭūm pĕr ĭnānĕ dĕōrsūm cūnctă fĕrāntūr.

Sīc ĭgĭtūr dēbēnt flāmmaē quŏquĕ pōssĕ pĕr aūrās

āĕrĭs ēxprēssaē sūrsūm sūccēdĕrĕ, quāmquām

pōndĕră, quāntum īn sēst, deōrsūm dēdūcĕrĕ pūgnēnt.

Nōctūrnāsquĕ făcēs caēlī sūblīmĕ vŏlāntīs

nōnnĕ vĭdēs lōngōs flāmmārūm dūcĕrĕ trāctūs

īn quāscūmquĕ dĕdīt pārtīs nātūră mĕātūm?

Nōn cădĕre īn tērrām stēllās ēt sīdĕră cērnīs?

sōl ĕtĭām ‹caēlī› dē vērtĭcĕ dīssĭpăt ōmnīs

ārdōrem īn pārtīs ēt lūmĭnĕ cōnsĕrĭt ārvă;

īn tērrās ĭgĭtūr quŏquĕ sōlīs vērgĭtŭr ārdōr.

Trānsvōrsōsquĕ vŏlārĕ pĕr īmbrīs fūlmĭnă cērnīs;

nūnc hīnc nūnc īllīnc ābrūptī nūbĭbŭs īgnēs

cōncūrsānt; cădĭt īn tērrās vīs flāmmĕă vūlgō.

Īllŭd ĭn hīs quŏquĕ tē rēbūs cōgnōscĕre ăvēmūs,

cōrpŏră cūm deōrsūm rēctūm pĕr ĭnānĕ fĕrūntūr

pōndĕrĭbūs prŏprĭīs, īncērtō tēmpŏrĕ fērmē

īncērtīsquĕ lŏcīs spătĭō dēpēllĕrĕ paūlūm,

tāntūm quōd mōmēn mūtātūm dīcĕrĕ pōssīs.

Quōd nĭsĭ dēclĭnărē sŏlĕrēnt, ōmnīă dĕōrsūm,

īmbrĭs ŭtī gūttaē, cădĕrēnt pĕr ĭnānĕ prŏfūndūm,

nēc fŏrĕt ōffēnsūs nātūs nēc plāgă crĕātă

prīncĭpĭīs: ĭtă nīl ūmquām nātūră crĕāssēt.

Quōd sī fōrte ălĭquīs crēdīt grăvĭōră pŏtēssĕ

cōrpŏră, quō cĭtĭūs rēctūm pĕr ĭnānĕ fĕrūntūr,

īncĭdĕre ēx sŭpĕrō lĕvĭōrĭbŭs ātque ĭtă plāgās

gīgnĕrĕ quaē pōssīnt gĕnĭtālīs rēddĕrĕ mōtūs,

āvĭŭs ā vērā lōngē rătĭōnĕ rĕcēdīt.

Nām pĕr ăquās quaēcūmquĕ cădūnt ātque āĕră rārūm

haēc prō pōndĕrĭbūs cāsūs cĕlĕrārĕ nĕcēssēst

prōptĕrĕā quĭă cōrpŭs ăquaē nātūrăquĕ tēnuīs

āĕrĭs haūd pōssūnt aēquē rēm quāmquĕ mŏrārī,

sēd cĭtĭūs cēdūnt grăvĭōrĭbŭs ēxsŭpĕrātă.

Āt cōntrā nūllī dē nūllā pārtĕ nĕque ūllō

tēmpŏre ĭnānĕ pŏtēst văcŭūm sūbsīstĕrĕ rēī,

quīn, sŭă quōd nātūră pĕtīt, cōncēdĕrĕ pērgāt;

ōmnĭă quāprōptēr dēbēnt pĕr ĭnānĕ quĭētūm

aēquē pōndĕrĭbūs nōn aēquīs cōncĭtă fērrī.

Haūd ĭgĭtūr pŏtĕrūnt lĕvĭōrĭbŭs īncĭdĕre ūmquām

ēx sŭpĕrō grăvĭōră nĕque īctūs gīgnĕrĕ pēr sē

quī vărĭēnt mōtūs pēr quōs nātūră gĕrāt rēs.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām paūlum īnclīnārĕ nĕcēssēst

cōrpŏră; nēc plūs quām mĭnĭmūm, nē fīngĕrĕ mōtūs

ōblīquōs vĭdĕāmŭr ĕt īd rēs vēră rĕfūtēt.

Nāmque hōc īn prōmptū mănĭfēstūmque ēssĕ vĭdēmūs,

pōndĕră, quāntum īn sēst, nōn pōsse ōblīquă mĕārĕ,

ēx sŭpĕrō cūm praēcĭpĭtānt, quōd cērnĕrĕ pōssīs.

Sēd nīl ōmnīnō ‹rēctā› rĕgĭōnĕ vĭāī

dēclīnārĕ quĭs ēst quī † pōssīt cērnĕrĕ sēsē †?

Dēnĭquĕ sī sēmpēr mōtūs cōnēctĭtŭr ōmnīs

ēt vĕtĕre ēxŏrĭtūr ‹sēmpēr› nŏvŭs ōrdĭnĕ cērtō

nēc dēclīnāndō făcĭūnt prīmōrdĭă mōtūs

prīncĭpĭūm quōddām quōd fātī foēdĕră rūmpāt,

ēx īnfīnītō nē caūsām caūsă sĕquātūr,

lībĕră pēr tērrās ūnde haēc ănĭmāntĭbŭs ēxstāt,

ūnde ēst haēc, īnquām, fātīs āvūlsă vŏlūntās

pēr quām prōgrĕdĭmūr quō dūcīt quēmquĕ vŏlūptās,

dēclīnāmŭs ĭtēm mōtūs nēc tēmpŏrĕ cērtō

nēc rĕgĭōnĕ lŏcī cērtā, sĕd ŭbi īpsă tŭlīt mēns?

Nām dŭbĭō prŏcŭl hīs rēbūs sŭă cuīquĕ vŏlūntās

prīncĭpĭūm dăt ĕt hīnc mōtūs pēr mēmbră rĭgāntūr.

Nōnnĕ vĭdēs ĕtĭām pătĕfāctīs tēmpŏrĕ pūnctō

cārcĕrĭbūs nōn pōssĕ tămēn prōrūmpĕre ĕquōrūm

vīm cŭpĭdām tām dē sŭbĭtō quām mēns ăvĕt īpsă?

Ōmnĭs ĕnīm tōtūm pēr cōrpūs mātĕrĭāī

cōpĭă cōncīrī dēbēt, cōncītă pĕr ārtūs

ōmnīs ūt stŭdĭūm mēntīs cōnīxă sĕquātūr;

ūt vĭdĕās ĭnĭtūm mōtūs ā cōrdĕ crĕārī

ēx ănĭmīquĕ vŏlūntāte īd prōcēdĕrĕ prīmūm

īndĕ dărī pōrrō pēr tōtūm cōrpŭs ĕt ārtūs.

Nēc sĭmĭlēst ūt cum īmpūlsī prōcēdĭmŭs īctū

vīrĭbŭs āltĕrĭūs māgnīs māgnōquĕ cŏāctū.

nām tūm mātĕrĭēm tōtīūs cōrpŏrĭs ōmnēm

pērspĭcŭūmst nōbīs īnvītīs īrĕ răpīquĕ,

dōnĕc ĕām rēfrēnāvīt pēr mēmbră vŏlūntās.

Iāmnĕ vĭdēs ĭgĭtūr, quāmquām vīs ēxtĕră mūltōs

pēllăt ĕt īnvītōs cōgāt prōcēdĕrĕ saēpĕ

praēcĭpĭtēsquĕ răpī, tămĕn ēsse īn pēctŏrĕ nōstrō

quīddām quōd cōntrā pūgnāre ōbstārĕquĕ pōssīt?

Cūiŭs ăd ārbĭtrĭūm quŏquĕ cōpĭă mātĕrĭāī

cōgĭtŭr īntērdūm flēctī pēr mēmbră pĕr ārtūs

ēt prōiēctă rĕfrēnātūr rētrōquĕ rĕsīdīt.

Quāre īn sēmĭnĭbūs quŏque ĭdēm fătĕārĕ nĕcēssēst,

ēsse ălĭām praētēr plāgās ēt pōndĕră caūsām

mōtĭbŭs, ūnde haēc ēst nōbīs īnnātă pŏtēstās,

dē nīlō quŏnĭām fĭĕrī nīl pōssĕ vĭdēmūs.

Pōndŭs ĕnīm prŏhĭbēt nē plāgīs ōmnĭă fīānt

ēxtērnā quăsĭ vī. Sēd nē mēns īpsă nĕcēssūm

īntēstīnum hăbĕāt cūnctīs īn rēbŭs ăgēndīs

ēt dēvīctă quăsī cōgātūr fērrĕ pătīquĕ,

īd făcĭt ēxĭgŭūm clīnāmēn prīncĭpĭōrūm

nēc rĕgĭōnĕ lŏcī cērtā nēc tēmpŏrĕ cērtō.

Nēc stīpātă măgīs fŭĭt ūmquām mātĕrĭāī

cōpĭă nēc pōrrō māiōrĭbŭs īntērvāllīs.

Nām nĕque ădaūgēscīt quīcquām nĕquĕ dēpĕrĭt īndĕ.

Quāprōptēr quō nūnc īn mōtū prīncĭpĭōrūm

cōrpŏră sūnt, ĭn ĕōdem ānte ācta aētātĕ fŭērĕ

ēt pōsthāc sēmpēr sĭmĭlī rătĭōnĕ fĕrēntūr,

ēt quaē cōnsŭĕrīnt gīgnī gīgnēntŭr ĕādēm

cōndĭcĭōne ĕt ĕrūnt ēt crēscēnt vīquĕ vălēbūnt,

quāntūm cuīquĕ dătum ēst pēr foēdĕră nātūrāī.

Nēc rērūm sūmmām cōmmūtāre ūllă pŏtēst vīs;

nām nĕquĕ, quō pōssīt gĕnŭs ūllūm mātĕrĭāī

ēffŭgĕre ēx ōmnī, quīcquam ēst ‹ēxtrā›, nĕque ĭn ōmnĕ

ūndĕ cŏōrtă quĕāt nŏvă vīs īrrūmpĕre ĕt ōmnēm

nātūrām rērūm mūtāre ēt vērtĕrĕ mōtūs.

Īllŭd ĭn hīs rēbūs nōn ēst mīrābĭlĕ, quārē,

ōmnĭă cūm rērūm prīmōrdĭă sīnt īn mōtū,

sūmmă tămēn sūmmā vĭdĕātūr stārĕ quĭētĕ,

praētērquām sīquīd prŏprĭō dāt cōrpŏrĕ mōtūs.

Ōmnĭs ĕnīm lōngē nōstrīs āb sēnsĭbŭs īnfrā

prīmōrūm nātūră iăcēt; quāprōptĕr, ŭbi īpsă

cērnĕrĕ iām nĕquĕās, mōtūs quŏquĕ sūrpĕrĕ dēbēnt;

praēsērtīm cūm, quaē pōssīmūs cērnĕrĕ, cēlēnt

saēpĕ tămēn mōtūs spătĭō dīdūctă lŏcōrūm.

Nām saēpe īn cōllī tōndēntēs pābŭlă laētă

lānĭgĕraē rēptānt pĕcŭdēs quō quām‹quĕ› vŏcāntēs

īnvītānt hērbaē gēmmāntēs rōrĕ rĕcēntī,

ēt sătĭāti āgnī lūdūnt blāndēquĕ cŏrūscānt;

ōmnĭă quaē nōbīs lōngē cōnfūsă vĭdēntūr

ēt vĕlŭt īn vĭrĭdī cāndōr cōnsīstĕrĕ cōllī.

Praētĕrĕā māgnaē lĕgĭōnēs cūm lŏcă cūrsū

cāmpōrūm cōmplēnt bēllī sĭmŭlācră cĭēntēs,

fūlgŏr ĭbi ād caēlūm sē tōllīt tōtăquĕ cīrcūm

aērĕ rĕnīdēscīt tēllūs sūbtērquĕ vĭrūm vī

ēxcītūr pĕdĭbūs sŏnĭtūs clāmōrĕquĕ mōntēs

īctī rēiēctānt vōcēs ād sīdĕră mūndī

ēt cīrcūmvŏlĭtānt ĕquĭtēs mĕdĭōsquĕ rĕpēntē

trānsmīttūnt vălĭdō quătĭēntēs īmpĕtĕ cāmpōs.

Ēt tămĕn ēst quīdām lŏcŭs āltīs mōntĭbŭs ‹ūndĕ›

stārĕ vĭdēntŭr ĕt īn cāmpīs cōnsīstĕrĕ fūlgōr.

Nūnc ăgĕ iām deīncēps cūnctārum ēxōrdĭă rērūm

quālĭă sīnt ēt quām lōngē dīstāntĭă fōrmīs

pērcĭpĕ, mūltĭgĕnīs quām sīnt vărĭātă fĭgūrīs;

nōn quō mūltă părūm sĭmĭlī sīnt praēdĭtă fōrmā,

sēd quĭă nōn vūlgō părĭa ōmnĭbŭs ōmnĭă cōnstānt.

Nēc mīrūm; nām cūm sĭt ĕōrūm cōpĭă tāntă

ūt nĕquĕ fīnĭs, ŭtī dŏcŭī, nĕquĕ sūmmă sĭt ūllă,

dēbēnt nīmīrūm nōn ōmnĭbŭs ōmnĭă prōrsūm

ēssĕ părī fīlō sĭmĭlīque ādfēctă fĭgūrā.

Praētĕrĕā gĕnŭs hūmānūm mūtaēquĕ nătāntēs

squāmĭgĕrūm pĕcŭdēs ēt laēta ārmēntă fĕraēquĕ

ēt vărĭaē vŏlŭcrēs, laētāntĭă quaē lŏca ăquārūm

cōncĕlĕbrānt cīrcūm rīpās fōntīsquĕ lăcūsquĕ,

ēt quaē pērvūlgānt nĕmŏra āvĭă pērvŏlĭtāntēs;

quōrum ūnūm quīdvīs gĕnĕrātīm sūmĕrĕ pērgĕ,

īnvĕnĭēs tămĕn īntēr sē dīffērrĕ fĭgūrīs.

Nēc rătĭōne ălĭā prōlēs cōgnōscĕrĕ mātrēm

nēc mātēr pōssēt prōlēm; quōd pōssĕ vĭdēmūs

nēc mĭnŭs ātque hŏmĭnēs īntēr sē nōtă clŭērĕ.

Nām saēpe āntĕ dĕūm vĭtŭlūs dēlūbră dĕcōră

tūrĭcrĕmās prōptēr māctātūs cōncĭdĭt ārās

sānguĭnĭs ēxspīrāns călĭdūm dē pēctŏrĕ flūmēn.

Āt mātēr vĭrĭdīs sāltūs ōrbātă pĕrāgrāns

† nōn quĭt † hŭmī pĕdĭbūs vēstīgĭă prēssă bĭsūlcīs,

ōmnĭă cōnvīsēns ŏcŭlīs lŏcă sī quĕăt ūsquām

cōnspĭcĕre āmīssūm fētūm, cōmplētquĕ quĕrēlīs

frōndĭfĕrūm nĕmŭs ādsīstēns ēt crēbră rĕvīsīt

ād stăbŭlūm dēsīdĕrĭō pērfīxă iŭvēncī,

nēc tĕnĕraē sălĭcēs ātque hērbaē rōrĕ vĭgēntēs

flūmĭnăque īllă quĕūnt sūmmīs lābēntĭă rīpīs

ōblēctāre ănĭmūm sŭbĭtāmque āvērtĕrĕ cūrām,

nēc vĭtŭlōrum ălĭaē spĕcĭēs pēr pābŭlă laētă

dērīvārĕ quĕūnt ănĭmūm cūrāquĕ lĕvārĕ:

ūsque ădĕō quīddām prŏprĭūm nōtūmquĕ rĕquīrīt.

Praētĕrĕā tĕnĕrī trĕmŭlīs cūm vōcĭbŭs haēdī

cōrnĭgĕrās nōrūnt mātrēs āgnīquĕ pĕtūlcī

bālāntūm pĕcŭdēs: ĭtă, quōd nātūră rĕpōscīt,

ād sŭă quīsquĕ fĕrē dēcūrrūnt ūbĕră lāctīs.

Pōstrēmō quōdvīs frūmēntūm nōn tămĕn ōmnĕ

quīsquĕ sŭō gĕnĕre īntēr sē sĭmĭle ēssĕ vĭdēbīs,

quīn īntērcūrrāt quaēdām dīstāntĭă fōrmīs.

Cōnchārūmquĕ gĕnūs părĭlī rătĭōnĕ vĭdēmūs

pīngĕrĕ tēllūrīs grĕmĭūm, quā mōllĭbŭs ūndīs

lītŏrĭs īncūrvī bĭbŭlām păvĭt aēquŏr hărēnām.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām sĭmĭlī rătĭōnĕ nĕcēssēst,

nātūrā quŏnĭām cōnstānt nĕquĕ fāctă mănū sūnt

ūnĭŭs ād cērtām fōrmām prīmōrdĭă rērūm,

dīssĭmĭli īntēr sē quaēdām vŏlĭtārĕ fĭgūrā.

Pērfăcĭle ēst ănĭmī rătĭōne ēxsōlvĕrĕ nōbīs

quārē fūlmīneūs mūltō pĕnĕtrālĭŏr īgnīs

quām nōstēr fŭăt ē taēdīs tērrēstrĭbŭs ōrtūs.

Dīcĕre ĕnīm pōssīs caēlēstēm fūlmĭnĭs īgnēm

sūbtīlēm măgĭs ē pārvīs cōnstārĕ fĭgūrīs

ātque ĭdĕō trānsīrĕ fŏrāmĭnă quaē nĕquĭt īgnīs

nōstĕr hĭc ē līgnīs ōrtūs taēdāquĕ crĕātūs.

Praētĕrĕā lūmēn pēr cōrnūm trānsĭt, ăt īmbēr

rēspŭĭtūr. Quārē? nĭsĭ lūmĭnĭs īllă mĭnōră

cōrpŏră sūnt quām dē quĭbŭs ēst lĭquŏr ālmŭs ăquārūm.

Ēt quāmvīs sŭbĭtō pēr cōlūm vīnă vĭdēmūs

pērflŭĕre; āt cōntrā tārdūm cūnctātŭr ŏlīvūm,

aūt quĭă nīmīrūm māiōrĭbŭs ēst ĕlĕmēntīs

aūt măgĭs hāmātīs īntēr sē pērquĕ plĭcātīs,

ātque ĭdĕō fĭt ŭtī nōn tām dīdūctă rĕpēntē

īntēr sē pōssīnt prīmōrdĭă sīngŭlă quaēquĕ

sīngŭlă pēr cūiūsquĕ fŏrāmĭnă pērmānārĕ.

Hūc āccēdĭt ŭtī mēllīs lāctīsquĕ lĭquōrēs

iūcūndō sēnsū līnguaē trāctētŭr ĭn ōrĕ;

āt cōntrā taētra ābsīnthī nātūră fĕrīquĕ

cēntaūrī foēdō pērtōrquēnt ōră săpōrĕ;

ūt făcĭle āgnōscās ē lēvĭbŭs ātquĕ rŏtūndīs

ēsse ĕă quaē sēnsūs iūcūndē tāngĕrĕ pōssūnt,

āt cōntrā quae āmāra ātque āspĕră cūmquĕ vĭdēntūr,

haēc măgĭs hāmātīs īntēr sē nēxă tĕnērī

prōptĕrĕāquĕ sŏlērĕ vĭās rēscīndĕrĕ nōstrīs

sēnsĭbŭs īntrŏĭtūquĕ sŭō pērrūmpĕrĕ cōrpūs.

Ōmnĭă pōstrēmō bŏnă sēnsĭbŭs ēt mălă tāctū

dīssĭmĭli īntēr sē pūgnānt pērfēctă fĭgūrā;

nē tū fōrtĕ pŭtēs sērraē strīdēntĭs ăcērbūm

hōrrōrēm cōnstāre ĕlĕmēntīs lēvĭbŭs aēquē

āc mūsaēă mĕlē, pēr chōrdās ōrgănĭcī quaē

mōbĭlĭbūs dĭgĭtīs ēxpērgēfāctă fĭgūrānt;

neū sĭmĭlī pĕnĕtrārĕ pŭtēs prīmōrdĭă fōrmā

īn nārīs hŏmĭnūm, cūm taētră cădāvĕră tōrrēnt,

ēt cūm scēnă crŏcō Cĭlĭcī pērfūsă rĕcēns ēst

ārăquĕ Pānchaēōs ēxhālāt prōptĕr ŏdōrēs;

nēvĕ bŏnōs rērūm sĭmĭlī cōnstārĕ cŏlōrēs

sēmĭnĕ cōnstĭtŭās, ŏcŭlōs quī pāscĕrĕ pōssūnt,

ēt quī cōmpūngūnt ăcĭēm lăcrĭmārĕquĕ cōgūnt

aūt foēdā spĕcĭē dīrī tūrpēsquĕ vĭdēntūr.

Ōmnĭs ĕnīm, sēnsūs quaē mūlcēt cūmquĕ, ‹fĭgūră›

haūd sĭnĕ prīncĭpĭāli ălĭquō lēvōrĕ crĕātāst;

āt cōntrā quaēcūmquĕ mŏlēsta ātque āspĕră cōnstāt,

nōn ălĭquō sĭnĕ mātĕrĭaē squālōrĕ rĕpērtāst.

Sūnt ĕtĭām quaē iām nēc lēvĭă iūrĕ pŭtāntūr

ēssĕ nĕque ōmnīnō flēxīs mūcrōnĭbŭs ūncă,

sēd măgĭs āngēllīs paūlūm prōstāntĭbŭs ‹ūtquī›

tītīllārĕ măgīs sēnsūs quām laēdĕrĕ pōssīnt;

fēcŭlă iām quō dē gĕnĕre ēst ĭnŭlaēquĕ săpōrēs.

Dēnĭquĕ iām călĭdōs īgnīs gĕlĭdāmquĕ prŭīnām

dīssĭmĭlī dēntātă mŏdō cōmpūngĕrĕ sēnsūs

cōrpŏrĭs, īndĭcĭō nōbīs ēst tāctŭs ŭtērquĕ.

Tāctŭs ĕnīm, tāctūs, prō dīvūm nūmĭnă sānctă,

cōrpŏrĭs ēst sēnsūs, vēl cūm rēs ēxtĕră sēsē

īnsīnvāt, vēl cūm laēdīt quae īn cōrpŏrĕ nātāst

aūt iŭvăt ēgrĕdĭēns gĕnĭtālīs pēr Vĕnĕrīs rēs,

aūt ēx ōffēnsū cūm tūrbānt cōrpŏre ĭn īpsō

sēmĭnă cōnfūndūnt‹que› īntēr sē cōncĭtă sēnsūm;

ūt sī fōrtĕ mănū quāmvīs iām cōrpŏrĭs īpsĕ

tūtĕ tĭbī pārtēm fĕrĭās ātque ēxpĕrĭārĕ.

Quāprōptēr lōngē fōrmās dīstārĕ nĕcēssēst

prīncĭpĭīs, vărĭōs quaē pōssīnt ēdĕrĕ sēnsūs.

Dēnĭquĕ quaē nōbīs dūrāta āc spīssă vĭdēntūr,

haēc măgĭs hāmātīs īntēr sēse ēssĕ nĕcēssēst

ēt quăsĭ rāmōsīs āltē cōmpāctă tĕnērī.

Īn quō iām gĕnĕre īn prīmīs ădămāntĭnă sāxă

prīma ăcĭē cōnstānt īctūs cōntēmnĕrĕ suētă

ēt vălĭdī sĭlĭcēs āc dūrī rōbŏră fērrī

aērăquĕ quaē claūstrīs rēstāntĭă vōcĭfĕrāntūr.

Īllă quĭdēm dēbēnt ē lēvĭbŭs ātquĕ rŏtūndīs

ēssĕ măgīs, flŭvĭdō quaē cōrpŏrĕ līquĭdă cōnstānt;

nāmquĕ păpāvĕrĭs haūstŭs ĭtēmst făcĭlīs quăsi ăquārūm;

nēc rĕtĭnēntŭr ĕnim īntēr sē glŏmĕrāmĭnă quaēquĕ

ēt pērcūlsŭs ĭtēm prōclīvĕ vŏlūbĭlĭs ēxstāt.

Ōmnĭă pōstrēmō quaē pūnctō tēmpŏrĕ cērnīs

dīffŭgĕre, ūt fūmūm nĕbŭlās flāmmāsquĕ, nĕcēssēst,

sī mĭnŭs ōmnĭă sūnt ē lēvĭbŭs ātquĕ rŏtūndīs,

aūt nōn ēssĕ tămēn pērplēxīs īndŭpĕdītă,

pūngĕre ŭtī pōssīnt cōrpūs pĕnĕtrārĕquĕ sāxă

nēc tămĕn haērēre īntēr sē; quōdcūmquĕ vĭdēmūs

†sēnsĭbŭ' sēdātūm†, făcĭle ūt cōgnōscĕrĕ pōssīs

nōn ē pērplēxīs sĕd ăcūtīs ēsse ĕlĕmēntīs.

Sēd quŏd ămāră vĭdēs ĕădēm quaē flūvĭdă cōnstānt,

sūdŏr ŭtī mărĭs ēst, mĭnĭmē mīrābĭle hăbētō.

Nām quōd flūvĭdŭs ēst, ē lēvĭbŭs ātquĕ rŏtūndīs

ēst, ēt squālĭdă mūltă crĕānt ādmīxtă dŏlōrēs

cōrpŏră; nēc tămĕn haēc rĕtĭnēri hāmātă nĕcēssūmst;

scīlĭcĕt ēssĕ glŏbōsă tămēn, cūm squālĭdă cōnstēnt,

prōvŏlŭī sĭmŭl ūt pōssīnt ēt laēdĕrĕ sēnsūs.

Ēt quō mīxtă pŭtēs măgĭs āspĕră lēvĭbŭs ēssĕ

prīncĭpĭīs, ūnde ēst Nēptūnī cōrpŭs ăcērbūm,

ēst rătĭō sēcērnēndī, sōrsūmquĕ vĭdēndī

ūmōr dūlcĭs, ŭbī pēr tērrās crēbrĭŭs īdēm

pērcōlātŭr, ŭt īn fŏvĕām flŭăt āc mānsuēscāt;

līnquĭt ĕnīm sŭpĕrā taētrī prīmōrdĭă vīrī,

āspĕră cūm măgĭs īn tērrīs haērēscĕrĕ pōssīnt.

Quōd quŏnĭām dŏcŭī, pērgām cōnēctĕrĕ rēm quaē

ēx hōc āptă fĭdēm dūcāt, prīmōrdĭă rērūm

fīnītā vărĭārĕ fĭgūrārūm rătĭōnĕ.

Quōd sī nōn ĭtă sīt, rūrsūm iām sēmĭnă quaēdām

ēsse īnfīnītō dēbēbūnt cōrpŏrĭs aūctū.

Nāmque ĭn ĕādem ūnā cūiūsvīs iām brĕvĭtātĕ

cōrpŏrĭs īntēr sē mūltūm vărĭārĕ fĭgūraē

nōn pōssūnt: făc ĕnīm mĭnĭmīs ē pārtĭbŭs ēssĕ

cōrpŏră prīmă trĭbūs, vēl paūlō plūrĭbŭs aūgē;

nēmpe ŭbi ĕās pārtīs ūnīūs cōrpŏrĭs ōmnīs,

sūmma ātque īmă lŏcāns, trānsmūtāns dēxtĕră laēvīs,

ōmnĭmŏdīs ēxpērtŭs ĕrīs, quām quīsquĕ dĕt ōrdō

fōrmāī spĕcĭēm tōtīūs cōrpŏrĭs ēiūs,

quōd sŭpĕrēst, sī fōrtĕ vŏlēs vărĭārĕ fĭgūrās,

āddēndūm pārtīs ălĭās ĕrĭt; īndĕ sĕquētūr,

āssĭmĭlī rătĭōne ălĭās ūt pōstŭlĕt ōrdŏ,

sī tū fōrtĕ vŏlēs ĕtĭām vărĭārĕ fĭgūrās:

ērgō fōrmārūm nŏvĭtātēm cōrpŏrĭs aūgmēn

sūbsĕquĭtūr. Quārē nōn ēst ūt crēdĕrĕ pōssīs

ēsse īnfīnītīs dīstāntĭă sēmĭnă fōrmīs,

nē quaēdām cōgās īmmānī māxĭmĭtātĕ

ēssĕ, sŭprā quōd iām dŏcŭī nōn pōssĕ prŏbārī.

Iām tĭbĭ bārbărĭcaē vēstēs Mĕlĭboēăquĕ fūlgēns

pūrpŭră Thēssălĭcō cōnchārūm tāctă cŏlōrĕ,

aūrĕă pāvōnūm rīdēnti īmbūtă lĕpōrĕ

saēclă, nŏvō rērūm sŭpĕrātă cŏlōrĕ iăcērēnt

ēt cōntēmptŭs ŏdōr smŷrnaē mēllīsquĕ săpōrēs,

ēt cŷcnēă mĕlē Phoēbēăquĕ daēdălă chōrdīs

cārmĭnă cōnsĭmĭlī rătĭōne ōpprēssă sĭlērēnt.

Nāmque ălĭīs ălĭūd praēstāntĭŭs ēxŏrĕrētūr.

Cēdĕre ĭtēm rētrō pōssēnt īn dētĕrĭōrēs

ōmnĭă sīc pārtīs, ūt dīxĭmŭs īn mĕlĭōrēs.

Nāmque ălĭīs ălĭūd rētrō quŏquĕ taētrĭŭs ēssēt

nārĭbŭs aūrĭbŭs ātque ŏcŭlīs ōrīsquĕ săpōrī.

Quaē quŏnĭām nōn sūnt, ‹sēd› rēbūs rēddĭtă cērtă

fīnĭs ŭtrīmquĕ tĕnēt sūmmām, fătĕārĕ nĕcēssēst

mātĕrĭēm quŏquĕ fīnītīs dīffērrĕ fĭgūrīs.

Dēnĭque ăb īgnĭbŭs ād gĕlĭdās †hĭĕmīsquĕ† prŭīnās

fīnītūmst rētrōquĕ părī rătĭōnĕ rĕmēnsūmst.

Ōmnĭs ĕnīm călŏr āc frīgūs, mĕdĭīquĕ tĕpōrēs

īntĕrŭtrāsquĕ iăcēnt ēxplēntēs ōrdĭnĕ sūmmām.

Ērgō fīnītā dīstānt rătĭōnĕ crĕātă,

āncĭpĭtī quŏnĭām mūcrōni ūtrīmquĕ nŏtāntūr,

hīnc flāmmīs īllīnc rĭgĭdīs īnfēstă prŭīnīs.

Quōd quŏnĭām dŏcŭī, pērgām cōnēctĕrĕ rēm quaē

ēx hōc āptă fĭdēm dūcāt, prīmōrdĭă rērūm,

īntēr sē sĭmĭlī quaē sūnt pērfēctă fĭgūrā,

īnfīnītă clŭēre. Ĕtĕnīm dīstāntĭă cūm sīt

fōrmārūm fīnītă, nĕcēsse ēst quaē sĭmĭlēs sīnt

ēsse īnfīnītās aūt sūmmām mātĕrĭāī

fīnītām cōnstāre, īd quōd nōn ēssĕ prŏbāvī

vērsĭbŭs † ōstēndām † cōrpūscŭlă mātĕrĭāī

ēx īnfīnītō sūmmām rērum ūsquĕ tĕnērĕ,

ūndĭquĕ prōtēlō plāgārūm cōntĭnŭātō.

Nām quōd rāră vĭdēs măgĭs ēsse ănĭmālĭă quaēdām

fēcūndāmquĕ mĭnūs nātūrām cērnĭs ĭn īllīs,

āt rĕgĭōnĕ lŏcōque ălĭō tērrīsquĕ rĕmōtīs

mūltă lĭcēt gĕnĕre ēsse ĭn ĕō nŭmĕrūmquĕ rĕplērī;

sīcūt quādrŭpĕdūm cūm prīmīs ēssĕ vĭdēmūs

īn gĕnĕre ānguĭmănūs ĕlĕphāntōs, Īndĭă quōrūm

mīlĭbŭs ē mūltīs vāllō mūnītŭr ĕbūrnō,

ūt pĕnĭtūs nĕquĕāt pĕnĕtrārī: tāntă fĕrārūm

vīs ēst, quārūm nōs pērpaūca ēxēmplă vĭdēmūs.

Sēd tămĕn īd quŏque ŭtī cōncēdām, quāmlĭbĕt ēstō

ūnĭcă rēs quaēdām nātīvō cōrpŏrĕ sōlă,

cuī sĭmĭlīs tōtō tērrārūm ‹nōn› sĭt ‹ĭn› ōrbĕ;

īnfīnītă tămēn nĭsi ĕrīt vīs mātĕrĭāī

ūnde ĕă prōgīgnī pōssīt cōncēptă, crĕārī

nōn pŏtĕrīt, nĕquĕ, quōd sŭpĕrēst, prōcrēscĕre ălīquĕ.

Quīppe ĕtĕnīm sūmmam hōc quŏque ŭtī fīnītă pĕr ōmnĕ

cōrpŏră iāctāri ūnīūs gĕnĭtālĭă rēī,

ūnde ŭbĭ quā vi ēt quō pāctō cōngrēssă cŏībūnt

mātĕrĭaē tānto īn pĕlăgō tūrbāque ălĭēnā?

Nōn, ŭt ŏpīnŏr, hăbēnt rătĭōnēm cōncĭlĭāndī

sēd quăsĭ naūfrāgīīs māgnīs mūltīsquĕ cŏōrtīs

dīsiēctārĕ sŏlēt māgnūm mărĕ trānstră căvērnās

āntēmnās prōrām mālōs tōnsāsquĕ nătāntīs,

pēr tērrārum ōmnīs ōrās flŭĭtāntĭa ăplūstră

ūt vīdeāntŭr ĕt īndĭcĭūm mōrtālĭbŭs ēdānt,

īnfīdī mărĭs īnsĭdĭās vīrīsquĕ dŏlūmquĕ

ūt vītārĕ vĕlīnt, nēve ūllō tēmpŏrĕ crēdānt,

sūbdŏlă cūm rīdēt plăcĭdī pēllācĭă pōntī,

sīc tĭbĭ sī fīnītă sĕmēl prīmōrdĭă quaēdām

cōnstĭtŭēs, aēvūm dēbēbūnt spārsă pĕr ōmnēm

dīsiēctāre aēstūs dīvērsī mātĕrĭāī,

nūmquam īn cōncĭlĭum ūt pōssīnt cōmpūlsă cŏīrĕ

nēc rĕmŏrāri īn cōncĭlĭō nēc crēscĕre ădaūctă;

quōrum ūtrūmquĕ pălām fĭĕrī mănĭfēstă dŏcēt rēs,

ēt rēs prōgīgni ēt gĕnĭtās prōcrēscĕrĕ pōssĕ.

Ēsse ĭgĭtūr gĕnĕre īn quōdvīs prīmōrdĭă rērūm

īnfīnītă pălam ēst ūnde ōmnĭă sūppĕdĭtāntūr.

Nēc sŭpĕrārĕ quĕūnt mōtūs ĭtăque ēxĭtĭālēs

pērpĕtŭō nĕque ĭn aētērnūm sĕpĕlīrĕ sălūtēm,

nēc pōrrō rērūm gĕnĭtālēs aūctĭfĭcīquĕ

mōtūs pērpĕtŭō pōssūnt sērvārĕ crĕātă.

Sīc aēquō gĕrĭtūr cērtāmĭnĕ prīncĭpĭōrūm

ēx īnfīnītō cōntrāctūm tēmpŏrĕ bēllūm.

Nūnc hīc nūnc īllīc sŭpĕrānt vītālĭă rērūm

ēt sŭpĕrāntŭr ĭtēm. Mīscētūr fūnĕrĕ vāgōr

quēm pŭĕrī tōllūnt vīsēntēs lūmĭnĭs ōrās;

nēc nōx ūllă dĭēm nĕquĕ nōctem aūrōră sĕcūtāst

quaē nōn aūdĭĕrīt mīxtōs vāgītĭbŭs aēgrīs

plōrātūs mōrtīs cŏmĭtēs ēt fūnĕrĭs ātrī.

Īllŭd ĭn hīs ōbsīgnātūm quŏquĕ rēbŭs hăbērĕ

cōnvĕnĭt ēt mĕmŏrī māndātūm mēntĕ tĕnērĕ,

nīl ēsse, īn prōmptū quōrūm nātūră vĭdētūr,

quōd gĕnĕre ēx ūnō cōnsīstāt prīncĭpĭōrūm,

nēc quīcquām quōd nōn pērmīxtō sēmĭnĕ cōnstēt;

ēt quōdcūmquĕ măgīs vīs mūltās pōssĭdĕt īn sē

ātquĕ pŏtēstātēs, ĭtă plūrĭmă prīncĭpĭōrūm

īn sēsē gĕnĕra āc vărĭās dŏcĕt ēssĕ fĭgūrās.

Prīncĭpĭō tēllūs hăbĕt īn sē cōrpŏră prīmă

ūndĕ măre īmmēnsūm vōlvēntēs frīgŏră fōntēs

āssĭdŭē rĕnŏvēnt, hăbĕt īgnēs ūnde ŏrĭāntūr.

Nām mūltīs sūccēnsă lŏcīs ārdēnt sŏlă tērraē,

ēx īmīs vērō fŭrĭt īgnĭbŭs īmpĕtŭs Aētnaē.

Tūm pōrrō nĭtĭdās frūgēs ārbūstăquĕ laētă

gēntĭbŭs hūmānīs hăbĕt ūnde ēxtōllĕrĕ pōssīt,

ūnde ĕtĭām flŭvĭōs frōndīs ēt pābŭlă laētă

mōntĭvăgō gĕnĕrī pōssīt praēbērĕ fĕrārūm.

Quārē māgnă dĕūm mātēr mātērquĕ fĕrārūm

ēt nōstrī gĕnĕtrīx haēc dīcta ēst cōrpŏrĭs ūnă.

Hānc vĕtĕrēs Grăĭūm dōctī cĕcĭnērĕ pŏētaē

***

sēdĭbŭs īn cūrrū bĭiŭgōs ăgĭtārĕ lĕōnēs,

āĕrĭs īn spătĭō māgnām pēndērĕ dŏcēntēs

tēllūrēm nĕquĕ pōsse īn tērrā sīstĕrĕ tērrām.

Ādiūnxērĕ fĕrās, quĭă quāmvīs ēffĕră prōlēs

ōffĭcĭīs dēbēt mōllīrī vīctă părēntūm.

Mūrālīquĕ căpūt sūmmūm cīnxērĕ cŏrōnā,

ēxĭmĭīs mūnītă lŏcīs quĭă sūstĭnĕt ūrbīs;

quō nūnc īnsīgnī pēr māgnās praēdĭtă tērrās

hōrrĭfĭcē fērtūr dīvīnaē mātrĭs ĭmāgō.

Hānc vărĭaē gēntēs āntīquō mōrĕ săcrōrūm

Īdaēām vŏcĭtānt mātrēm Phrўgĭāsquĕ cătērvās

dānt cŏmĭtēs, quĭă prīmum ēx īllīs fīnĭbŭs ēdūnt

pēr tērrārum ōrbēm frūgēs coēpīssĕ crĕārī.

Gāllōs āttrĭbŭūnt, quĭă, nūmēn quī vĭŏlārīnt

mātrĭs ĕt īngrātī gĕnĭtōrĭbŭs īnvēntī sīnt,

sīgnĭfĭcārĕ vŏlūnt īndīgnōs ēssĕ pŭtāndōs,

vīvām prōgĕnĭēm qui īn ōrās lūmĭnĭs ēdānt.

Tŷmpănă tēntă tŏnānt pālmīs ēt cŷmbălă cīrcūm

cōncăvă, raūcĭsŏnōquĕ mĭnāntūr cōrnŭă cāntū,

ēt Phrўgĭō stĭmŭlāt nŭmĕrō căvă tībĭă mēntīs,

tēlăquĕ praēpōrtānt vĭŏlēntī sīgnă fŭrōrīs,

īngrātōs ănĭmōs ātque īmpĭă pēctŏră vūlgī

cōntērrērĕ mĕtū quaē pōssīnt nūmĭnĭ' dīvaē.

Ērgō cūm prīmūm māgnās īnvēctă pĕr ūrbīs

mūnĭfĭcāt tăcĭtā mōrtālīs mūtă sălūtĕ,

aēre ātque ārgēntō stērnūnt ĭtĕr ōmnĕ vĭārūm

lārgĭfĭcā stĭpĕ dītāntēs nīngūntquĕ rŏsārūm

flōrĭbŭs ūmbrāntēs mātrēm cŏmĭtūmquĕ cătērvās.

Hīc ārmātă mănūs, Cūrētās nōmĭnĕ Grāī

quōs mĕmŏrānt Phrўgĭōs, īntēr sē fōrtĕ ‹quŏd ārmīs›

lūdūnt īn nŭmĕrūmque ēxsūltānt sānguĭnĕ laētī

tērrĭfĭcās căpĭtūm quătĭēntēs nūmĭnĕ crīstās,

Dīctaēōs rĕfĕrūnt Cūrētās quī Iŏvĭs īllūm

vāgītum īn Crētā quōndam ōccūltāssĕ fĕrūntūr,

cūm pŭĕrī cīrcūm pŭĕrūm pērnīcĕ chŏrēā

ārmāti īn nŭmĕrūm pūlsārēnt aērĭbŭs aēră,

nē Sātūrnŭs ĕūm mālīs māndārĕt ădēptūs

aētērnūmquĕ dărēt mātrī sūb pēctŏrĕ vūlnūs.

Prōptĕrĕā māgnam ārmātī mātrēm cŏmĭtāntūr,

aūt quĭă sīgnĭfĭcānt dīvām praēdīcĕre ŭt ārmīs

āc vīrtūtĕ vĕlīnt pătrĭām dēfēndĕrĕ tērrām

praēsĭdĭōquĕ părēnt dĕcŏrīquĕ părēntĭbŭs ēssĕ.

Quaē bĕne ĕt ēxĭmĭē quāmvīs dīspōstă fĕrāntūr,

lōngē sūnt tămĕn ā vērā rătĭōnĕ rĕpūlsă.

Ōmnĭs ĕnīm pēr sē dīvūm nātūră nĕcēssēst

īmmōrtāli aēvō sūmmā cūm pācĕ frŭātūr

sēmōta āb nōstrīs rēbūs sēiūnctăquĕ lōngē.

Nām prīvātă dŏlōre ōmnī, prīvātă pĕrīclīs,

īpsă sŭīs pōllēns ŏpĭbūs, nīl īndĭgă nōstrī,

nēc bĕnĕ prōmĕrĭtīs căpĭtūr nĕquĕ tāngĭtŭr īrā.

Tērră quĭdēm vērō cărĕt ōmnī tēmpŏrĕ sēnsū,

ēt quĭă mūltārūm pŏtĭtūr prīmōrdĭă rērūm,

mūltă mŏdīs mūltīs ēffērt īn lūmĭnă sōlīs.

Hīc sīquīs mărĕ Nēptūnūm Cĕrĕrēmquĕ vŏcārĕ

cōnstĭtŭēt frūgēs ēt Bācchī nōmĭne ăbūtī

māvūlt quām lătĭcīs prŏprĭūm prōfērrĕ vŏcāmēn,

cōncēdāmŭs ŭt hīc tērrārūm dīctĭtĕt ōrbēm

ēssĕ dĕūm mātrēm, dūm vērā rē tămĕn īpsĕ

rēlĭgĭōne ănĭmūm tūrpī cōntīngĕrĕ pārcāt.

Saēpe ĭtăque ēx ūnō tōndēntēs grāmĭnă cāmpō

lānĭgĕraē pĕcŭdēs ĕt ĕquōrūm duēllĭcă prōlēs

būcĕrĭaēquĕ grĕgēs ĕŏdēm sūb tēgmĭnĕ caēlī

ēx ūnōquĕ sĭtīm sēdāntēs flūmĭne ăquāī

dīssĭmĭlī vīvūnt spĕcĭē rĕtĭnēntquĕ părēntūm

nātūram ēt mōrēs gĕnĕrātīm quaēque ĭmĭtāntūr.

Tānta ēst īn quōvīs gĕnĕre hērbaē mātĕrĭāī

dīssĭmĭlīs rătĭō, tānta ēst īn flūmĭnĕ quōquĕ.

Hīnc pōrrō quāmvīs ănĭmāntem ēx ōmnĭbŭs ūnām

ōssă crŭōr vēnaē călŏr ūmōr vīscĕră nērvī

cōnstĭtŭūnt; quaē sūnt pōrrō dīstāntĭă lōngē,

dīssĭmĭlī pērfēctă fĭgūrā prīncĭpĭōrūm.

Tūm pōrrō quaēcūmque īgnī flāmmātă crĕmāntūr,

sī nīl praētĕrĕā, tămĕn haēc īn cōrpŏrĕ cōndūnt

ūnde īgnēm iăcĕre ēt lūmēn sūmmīttĕrĕ pōssīnt

scīntīllāsque ăgĕre āc lātē dīffērrĕ făvīllām.

Cētĕră cōnsĭmĭlī mēntīs rătĭōnĕ pĕrāgrāns

īnvĕnĭēs ĭgĭtūr mūltārūm sēmĭnă rērūm

cōrpŏrĕ cēlāre ēt vărĭās cŏhĭbērĕ fĭgūrās.

Dēnĭquĕ mūltă vĭdēs quĭbŭs ēt cŏlŏr ēt săpŏr ūnā

rēddĭtă sūnt cum ōdōre. Īn prīmīs plērăquĕ dōnă

***

Haēc ĭgĭtūr vărĭīs dēbēnt cōnstārĕ fĭgūrīs;

nīdŏr ĕnīm pĕnĕtrāt quā fūcūs nōn ĭt ĭn ārtūs,

fūcŭs ĭtēm sōrsūm, ‹sōrsūm› săpŏr īnsĭnŭātūr

sēnsĭbŭs; ūt nōscās prīmīs dīffērrĕ fĭgūrīs.

Dīssĭmĭlēs ĭgĭtūr fōrmaē glŏmĕrāmĕn ĭn ūnūm

cōnvĕnĭūnt ēt rēs pērmīxtō sēmĭnĕ cōnstānt.

Quīn ĕtĭām pāssīm nōstrīs īn vērsĭbŭs īpsīs

mūlta ĕlĕmēntă vĭdēs mūltīs cōmmūnĭă vērbīs,

cūm tămĕn īntēr sē vērsūs āc vērbă nĕcēsse ēst

cōnfĭtĕāre ălĭa ēx ălĭīs cōnstāre ĕlĕmēntīs;

nōn quō mūltă părūm cōmmūnīs līttĕră cūrrāt

aūt nūlla īntēr sē dŭŏ sīnt ēx ōmnĭbŭs īsdēm,

sēd quĭă nōn vūlgō părĭa ōmnĭbŭs ōmnĭă cōnstānt.

Sīc ălĭīs īn rēbŭs ĭtēm cōmmūnĭă mūltă

mūltārūm rērūm cūm sīnt prīmōrdĭă, vērūm

dīssĭmĭlī tămĕn īntēr sē cōnsīstĕrĕ sūmmā

pōssūnt; ūt mĕrĭto ēx ălĭīs cōnstārĕ fĕrātūr

hūmānūm gĕnŭs ēt frūgēs ārbūstăquĕ laētă.

Nēc tămĕn ōmnĭmŏdīs cōnēctī pōssĕ pŭtāndum ēst

ōmnĭă. Nām vūlgō fĭĕrī pōrtēntă vĭdērēs,

sēmĭfĕrās hŏmĭnūm spĕcĭēs ēxsīstĕre ĕt āltōs

īntērdūm rāmōs ēgīgnī cōrpŏrĕ vīvō,

mūltăquĕ cōnēctī tērrēstrĭă mēmbră mărīnīs,

tūm flāmmām taētrō spīrāntīs ōrĕ Chĭmaērās

pāscĕrĕ nātūrām pēr tērrās ōmnĭpărēntīs.

Quōrūm nīl fĭĕrī mănĭfēstum ēst, ōmnĭă quāndō

sēmĭnĭbūs cērtīs cērtā gĕnĕtrīcĕ crĕātă

cōnsērvārĕ gĕnūs crēscēntĭă pōssĕ vĭdēmūs.

Scīlĭcĕt īd fĭĕrī cērtā rătĭōnĕ nĕcēssūst.

Nām sŭă cuīquĕ cĭbīs ēx ōmnĭbŭs īntŭs ĭn ārtūs

cōrpŏră dīscēdūnt cōnēxăquĕ cōnvĕnĭēntīs

ēffĭcĭūnt mōtūs. Āt cōntra ălĭēnă vĭdēmūs

rēĭcĕre īn tērrās nātūrām, mūltăquĕ caēcīs

cōrpŏrĭbūs fŭgĭūnt ē cōrpŏrĕ pērcĭtă plāgīs,

quaē nĕquĕ cōnēctī quōquām pŏtŭērĕ nĕque īntūs

vītālīs mōtūs cōnsēntīre ātque ĭmĭtārī.

Sēd nē fōrtĕ pŭtēs ănĭmālĭă sōlă tĕnērī

lēgĭbŭs hīsce, ĕădēm rătĭō rēs tērmĭnăt ōmnīs.

Nām vĕlŭtī tōtā nātūrā dīssĭmĭlēs sūnt

īntēr sē gĕnĭtaē rēs quaēque, ĭtă quāmquĕ nĕcēssēst

dīssĭmĭlī cōnstārĕ fĭgūrā prīncĭpĭōrūm;

nōn quō mūltă părūm sĭmĭlī sīnt praēdĭtă fōrmā,

sēd quĭă nōn vūlgō părĭa ōmnĭbŭs ōmnĭă cōnstānt.

Sēmĭnă cūm pōrrō dīstēnt, dīffērrĕ nĕcēssūst

īntērvāllă vĭās cōnēxūs pōndĕră plāgās

cōncūrsūs mōtūs, quaē nōn ănĭmālĭă sōlūm

cōrpŏră sēiūngūnt, sēd tērrās āc mărĕ tōtūm

sēcērnūnt caēlūmque ā tērrīs ōmnĕ rĕtēntānt.

Nūnc ăgĕ dīctă mĕō dūlcī quaēsītă lăbōrĕ

pērcĭpĕ, nē fōrte haēc ālbīs ēx ālbă rĕārīs

prīncĭpĭīs ēsse, ānte ŏcŭlōs quaē cāndĭdă cērnīs,

aūt ĕă quaē nīgrānt nīgrō dē cōrpŏrĕ nātă;

nīve ălĭūm quēmvīs quaē sūnt īmbūtă cŏlōrēm,

prōptĕrĕā gĕnĕre hūnc crēdās, quōd mātĕrĭāī

cōrpŏră cōnsĭmĭlī sīnt ēiūs tīnctă cŏlōrĕ.

Nūllŭs ĕnīm cŏlŏr ēst ōmnīnō mātĕrĭāī

cōrpŏrĭbūs, nĕquĕ pār rēbūs nĕquĕ dēnĭquĕ dīspār.

Īn quaē cōrpŏră sī nūllūs tĭbĭ fōrtĕ vĭdētūr

pōsse ănĭmi īniēctūs fĭĕrī, prŏcŭl āvĭŭs ērrās.

Nām cūm caēcĭgĕnī, sōlīs quī lūmĭnă nūmquām

dīspēxērĕ, tămēn cōgnōscānt cōrpŏră tāctū

ēx ĭnĕūnte aēvō nūllō cōniūnctă cŏlōrĕ,

scīrĕ lĭcēt nōstraē quŏquĕ mēntī cōrpŏră pōssĕ

vērti īn nōtĭtĭām nūllō cīrcūmlĭtă fūcō.

Dēnĭquĕ nōs īpsī caēcīs quaēcūmquĕ tĕnēbrīs

tāngĭmŭs, haūd ūllō sēntīmūs tīnctă cŏlōrĕ.

Quōd quŏnĭām vīncō fĭĕrī, nūnc ēssĕ dŏcēbō.

***

Ōmnĭs ĕnīm cŏlŏr ōmnīnō mūtātŭr ĭn ōmnīs;

quōd făcĕre haūd ūllō dēbēnt prīmōrdĭă pāctō.

Īmmūtābĭle ĕnīm quīddām sŭpĕrārĕ nĕcēssēst,

nē rēs ād nīlūm rĕdĭgāntūr fūndĭtŭs ōmnēs.

Nām quōdcūmquĕ sŭīs mūtātūm fīnĭbŭs ēxīt,

cōntĭnŭo hōc mōrs ēst īllīūs quōd fŭĭt āntĕ.

Proīndĕ cŏlōrĕ căvē cōntīngās sēmĭnă rērūm,

nē tĭbĭ rēs rēdeānt ād nīlūm fūndĭtŭs ōmnēs.

Praētĕrĕā sī nūllă cŏlōrīs prīncĭpĭīs ēst

rēddĭtă nātūra ēt vărĭīs sūnt praēdĭtă fōrmīs,

ē quĭbŭs ōmnĕ gĕnūs gīgnūnt vărĭāntquĕ cŏlōrēs

prōptĕrĕā, māgnī quōd rēfērt sēmĭnă quaēquĕ

cūm quĭbŭs ēt quālī pŏsĭtūrā cōntĭnĕāntūr

ēt quōs īntēr sē dēnt mōtūs āccĭpĭāntquĕ,

pērfăcĭle ēxtēmplō rătĭōnēm rēddĕrĕ pōssīs

cūr ĕă quaē nīgrō fŭĕrīnt paūlo āntĕ cŏlōrĕ,

mārmŏrĕō fĭĕrī pōssīnt cāndōrĕ rĕpēntē;

ūt mărĕ, cūm māgnī cōmmōrūnt aēquŏră vēntī,

vērtĭtŭr īn cānōs cāndēntī mārmŏrĕ flūctūs.

Dīcĕre ĕnīm pōssīs, nīgrūm quōd saēpĕ vĭdēmūs,

mātĕrĭēs ŭbĭ pērmīxta ēst īllīŭs ĕt ōrdō

prīncĭpĭīs mūtātŭs ĕt āddĭtă dēmptăquĕ quaēdām,

cōntĭnŭo īd fĭĕri ūt cāndēns vĭdĕātŭr ĕt ālbūm.

Quōd sī caērŭlĕīs cōnstārēnt aēquŏră pōntī

sēmĭnĭbūs, nūllō pōssēnt ālbēscĕrĕ pāctō.

Nām quōcūmquĕ mŏdō pērtūrbēs caērŭlă quaē sīnt,

nūmquam īn mārmŏrĕūm pōssūnt mīgrārĕ cŏlōrēm.

Sīn ălĭo ātque ălĭō sūnt sēmĭnă tīnctă cŏlōrĕ

quaē mărĭs ēffĭcĭūnt ūnūm pūrūmquĕ nĭtōrēm,

ūt saēpe ēx ălĭīs fōrmīs vărĭīsquĕ fĭgūrīs

ēffĭcĭtūr quīddām quādrātum ūnāquĕ fĭgūrā,

cōnvĕnĭēbăt, ŭt īn quādrātō cērnĭmŭs ēssĕ,

dīssĭmĭlīs fōrmās, ĭtă cērnĕre ĭn aēquŏrĕ pōntī

aūt ălĭo īn quōvīs ūnō pūrōquĕ nĭtōrĕ

dīssĭmĭlīs lōnge īntēr sē vărĭōsquĕ cŏlōrēs.

Praētĕrĕā nīl ōffĭcĭūnt ōbstāntquĕ fĭgūraē

dīssĭmĭlēs quō quādrātūm mĭnŭs ōmnĕ sĭt ēxtrā;

āt vărĭī rērum īmpĕdĭūnt prŏhĭbēntquĕ cŏlōrēs

quōmĭnŭs ēsse ūnō pōssīt rēs tōtă nĭtōrĕ.

Tūm pōrrō quaē dūcĭt ĕt īnlĭcĭt ūt trĭbŭāmūs

prīncĭpĭīs rērūm nōnnūmquām caūsă cŏlōrēs,

ōccĭdĭt, ēx ālbīs quŏnĭām nōn ālbă crĕāntūr,

nēc quaē nīgrā cluēnt dē nīgrīs sēd vărĭīs ēx.

Quīppe ĕtĕnīm mūltō prōclīvĭŭs ēxŏrĭēntūr

cāndĭdă dē nūllō quām nīgrō nātă cŏlōrĕ

aūt ălĭō quōvīs quī cōntrā pūgnĕt ĕt ōbstēt.

Praētĕrĕā quŏnĭām nĕquĕūnt sĭnĕ lūcĕ cŏlōrēs

ēssĕ nĕque īn lūcem ēxsīstūnt prīmōrdĭă rērūm,

scīrĕ lĭcēt quām sīnt nūllō vēlātă cŏlōrĕ.

Quālĭs ĕnīm caēcīs pŏtĕrīt cŏlŏr ēssĕ tĕnēbrīs?

Lūmĭnĕ quīn īpsō mūtātūr prōptĕrĕā quōd

rēcta aūt ōblīquā pērcūssūs lūcĕ rĕfūlgēt;

plūmă cŏlūmbārūm quō pācto īn sōlĕ vĭdētūr,

quaē sĭtă cērvīcēs cīrcūm cōllūmquĕ cŏrōnāt;

nāmque ălĭās fĭt ŭtī clārō sīt rūbră pўrōpō,

īntērdūm quōdām sēnsū fĭt ŭtī vĭdĕātūr

īntēr cūrălĭūm vĭrĭdīs mīscērĕ zmărāgdōs.

Caūdăquĕ pāvōnīs, lārgā cūm lūcĕ rĕplēta ēst,

cōnsĭmĭlī mūtāt rătĭōne ōbvērsă cŏlōrēs;

quī quŏnĭām quōdām gīgnūntūr lūmĭnĭs īctū,

scīrĕ lĭcēt, sĭne ĕō fĭĕrī nōn pōssĕ pŭtāndum ēst.

Ēt quŏnĭām plāgaē quōddām gĕnŭs ēxcĭpĭt īn sē

pūpŭlă, cūm sēntīrĕ cŏlōrēm dīcĭtŭr ālbūm,

ātque ălĭūd pōrrō, nīgrūm cum ēt cētĕră sēntīt,

nēc rēfērt ĕă quaē tāngās quō fōrtĕ cŏlōrĕ

praēdĭtă sīnt, vērūm quālī măgĭs āptă fĭgūrā,

scīrĕ lĭcēt nīl prīncĭpĭīs ŏpŭs ēssĕ cŏlōrĕ,

sēd vărĭīs fōrmīs vărĭāntīs ēdĕrĕ tāctūs.

Praētĕrĕā quŏnĭām nōn cērtīs cērtă fĭgūrīs

ēst nātūră cŏlōrĭs ĕt ōmnĭă prīncĭpĭōrūm

fōrmāmēntă quĕūnt īn quōvīs ēssĕ nĭtōrĕ,

cūr ĕă quaē cōnstānt ēx īllīs nōn părĭtēr sūnt

ōmnĕ gĕnūs pērfūsă cŏlōrĭbŭs īn gĕnĕre ōmnī?

Cōnvĕnĭēbăt ĕnīm cōrvōs quŏquĕ saēpĕ vŏlāntīs

ēx ālbīs ālbūm pīnnīs iāctārĕ cŏlōrēm

ēt nīgrōs fĭĕrī nīgrō dē sēmĭnĕ cŷcnōs

aūt ălĭō quōvīs ūnō vărĭōquĕ cŏlōrĕ.

Quīn ĕtĭām quānto īn pārtīs rēs quaēquĕ mĭnūtās

dīstrăhĭtūr măgĭs, hōc măgĭs ēst ūt cērnĕrĕ pōssīs

ēvānēscĕrĕ paūlātīm stīnguīquĕ cŏlōrēm;

ūt fĭt ŭbi īn pārvās pārtīs dīscērpĭtŭr aūstrūm:

pūrpŭră poēnĭcĕūsquĕ cŏlōr clārīssĭmŭ' mūltō,

fīlātīm cūm dīstrāctum ēst, dīspērdĭtŭr ōmnīs;

nōscĕre ŭt hīnc pōssīs prĭŭs ōmnem ēfflārĕ cŏlōrēm

pārtĭcŭlās quām dīscēdānt ād sēmĭnă rērūm.

Pōstrēmō quŏnĭām nōn ōmnĭă cōrpŏră vōcēm

mīttĕrĕ cōncēdīs nĕque ŏdōrēm, prōptĕrĕā fīt

ūt nōn ōmnĭbŭs āttrĭbŭās sŏnĭtūs ĕt ŏdōrēs.

Sīc ŏcŭlīs quŏnĭām nōn ōmnĭă cērnĕrĕ quīmūs,

scīrĕ lĭcēt quaēdām tām cōnstāre ōrbă cŏlōrĕ

quām sĭne ŏdōre ūllō quaēdām sŏnĭtūquĕ rĕmōtă,

nēc mĭnŭs haēc ănĭmūm cōgnōscĕrĕ pōssĕ săgācēm

quām quaē sūnt ălĭīs rēbūs prīvātă nŏtārĕ.

Sēd nē fōrtĕ pŭtēs sōlō spŏlĭātă cŏlōrĕ

cōrpŏră prīmă mănēre, ĕtĭām sēcrētă tĕpōrīs

sūnt āc frīgŏrĭs ōmnīnō călĭdīquĕ văpōrīs,

ēt sŏnĭtū stĕrĭla ēt sūcō iēiūnă fĕrūntūr,

nēc iăcĭūnt ūllūm prŏprĭūm dē cōrpŏre ŏdōrēm.

Sīcŭt ămārăcĭnī blāndūm stāctaēquĕ lĭquōrēm

ēt nārdī flōrēm, nēctār quī nārĭbŭs hālāt,

cūm făcĕre īnstĭtŭās, cūm prīmīs quaērĕrĕ pār ēst,

quōd lĭcĕt āc pōssīs rĕpĕrīre, ĭnŏlēntĭs ŏlīvī

nātūrām, nūllām quaē mīttāt nārĭbŭs aūrām,

quām mĭnĭme ūt pōssīt mīxtōs īn cōrpŏre ŏdōrēs

cōncōctōsquĕ sŭō cōntrāctāns pērdĕrĕ vīrō,

prōptĕrĕā tāndēm dēbēnt prīmōrdĭă rērūm

nōn ădhĭbērĕ sŭūm gīgnūndīs rēbŭs ŏdōrēm

nēc sŏnĭtūm, quŏnĭām nīl āb sē mīttĕrĕ pōssūnt,

nēc sĭmĭlī rătĭōnĕ săpōrēm dēnĭquĕ quēmquām

nēc frīgūs nĕque ĭtēm călĭdūm tĕpĭdūmquĕ văpōrēm,

cētĕră; quaē cum ĭtă sūnt tămĕn ūt mōrtālĭă cōnstēnt,

mōllī lēntă, frăgōsă pŭtrī, căvă cōrpŏrĕ rārō,

ōmnĭă sīnt ā prīncĭpĭīs sēiūnctă nĕcēssēst,

īmmōrtālĭă sī vŏlŭmūs sūbiūngĕrĕ rēbūs

fūndāmēntă quĭbūs nītātūr sūmmă sălūtīs;

nē tĭbĭ rēs rĕdĕānt ād nīlūm fūndĭtŭs ōmnēs.

Nūnc ĕă quaē sēntīrĕ vĭdēmūs cūmquĕ nĕcēssēst

ēx īnsēnsĭlĭbūs tămĕn ōmnĭă cōnfĭtĕārĕ

prīncĭpĭīs cōnstārĕ. Nĕque īd mănĭfēstă rĕfūtānt

nēc cōntrā pūgnāt, īn prōmptū cōgnĭtă quaē sūnt,

sēd măgĭs īpsă mănū dūcūnt ēt crēdĕrĕ cōgūnt

ēx īnsēnsĭlĭbūs, quōd dīco, ănĭmālĭă gīgnī.

Quīppĕ vĭdērĕ lĭcēt vīvōs ēxsīstĕrĕ vērmīs

stērcŏrĕ dē taētrō, pūtōrēm cūm sĭbĭ nācta ēst

īntēmpēstīvīs ēx īmbrĭbŭs ūmĭdă tēllūs;

praētĕrĕā cūnctās ĭtĭdēm rēs vērtĕrĕ sēsē.

Vērtūnt sē flŭvĭī frōndēs ēt pābŭlă laētă

īn pĕcŭdēs, vērtūnt pĕcŭdēs īn cōrpŏră nōstră

nātūram, ēt nōstrō dē cōrpŏrĕ saēpĕ fĕrārūm

aūgēscūnt vīrīs ēt cōrpŏră pēnnĭpŏtēntūm.

Ērgo ōmnīs nātūră cĭbōs īn cōrpŏră vīvă

vērtĭt ĕt īn sēnsūs ănĭmāntūm prōcrĕăt ōmnīs,

nōn ălĭā lōngē rătĭōne ātque ārĭdă līgnă

ēxplĭcăt īn flāmmās ĕt ‹ĭn› īgnīs ōmnĭă vērsāt.

Iāmnĕ vĭdēs ĭgĭtūr māgnī prīmōrdĭă rērūm

rēfērre īn quālī sīnt ōrdĭnĕ quaēquĕ lŏcātă

ēt cōmmīxtă quĭbūs dēnt mōtūs āccĭpĭāntquĕ?

Tūm pōrrō quĭd ĭd ēst, ănĭmūm quōd pērcŭtĭt īpsūm,

quōd mŏvĕt ēt vărĭōs sēnsūs ēxprōmĕrĕ cōgīt,

ēx īnsēnsĭlĭbūs nē crēdās sēnsĭlĕ gīgnī?

Nīmīrūm lăpĭdēs ēt līgna ēt tērră quŏd ūnā

mīxtă tămēn nĕquĕūnt vītālēm rēddĕrĕ sēnsūm.

Īllŭd ĭn hīs ĭgĭtūr rēbūs mĕmĭnīssĕ dĕcēbīt,

nōn ēx ōmnĭbŭs ōmnīnō, quaēcūmquĕ crĕānt rēs

sēnsĭlĭa, ēxtēmplō mē gīgnī dīcĕrĕ sēnsūs,

sēd māgnī rēfērre ĕă prīmūm quāntŭlă cōnstēnt,

sēnsĭlĕ quaē făcĭūnt, ēt quā sīnt praēdĭtă fōrmā,

mōtĭbŭs ōrdĭnĭbūs pŏsĭtūrīs dēnĭquĕ quaē sīnt.

Quārūm nīl rērum īn līgnīs glaēbīsquĕ vĭdēmūs;

ēt tămĕn haēc, cūm sūnt quāsī pŭtrĕfāctă pĕr īmbrīs,

vērmĭcŭlōs părĭūnt, quĭă cōrpŏră mātĕrĭāī

āntīquīs ēx ōrdĭnĭbūs pērmōtă nŏvā rē

cōncīliāntŭr ĭta ūt dēbēnt ănĭmālĭă gīgnī.

deīnde ēx sēnsĭlĭbūs quī sēnsĭlĕ pōssĕ crĕārī

cōnstĭtŭūnt pōrro ēx ălĭīs sēntīrĕ sŭētīs,

***

mōllĭă cūm făcĭūnt. Nām sēnsūs iūngĭtŭr ōmnīs

vīscĕrĭbūs nērvīs vēnīs, quaēcūmquĕ vĭdēmūs

mōllĭă mōrtālī cōnsīstĕrĕ cōrpŏră crētā.

Sēd tămĕn ēstō iām pōsse haēc aētērnă mănērĕ:

nēmpĕ tămēn dēbēnt aūt sēnsūm pārtĭs hăbērĕ

aūt sĭmĭlī tōtīs ănĭmālĭbŭs ēssĕ pŭtārī.

Āt nēqueānt pēr sē pārtēs sēntīrĕ nĕcēsse ēst;

nāmque ād nōs sēnsūs mēmbrōrūm rēspĭcĭt ōmnīs,

nēc mănŭs ā nōbīs pŏtĭs ēst sēcrētă nĕque ūllă

cōrpŏrĭs ōmnīnō sēnsūm pārs sōlă tĕnērĕ.

Līnquĭtŭr ūt tōtīs ănĭmāntĭbŭs āssĭmŭlēntūr.

Sīc ĭtĭdēm quaē sēntīmūs sēntīrĕ nĕcēssēst,

vītāli ūt pōssīnt cōnsēntīre ūndĭquĕ sēnsū.

Quī pŏtĕrūnt ĭgĭtūr rērūm prīmōrdĭă dīcī

ēt lētī vītārĕ vĭās, ănĭmālĭă cūm sīnt,

ātque ănĭmālĭă sīnt mōrtālĭbŭs ūna ĕădēmquĕ?

Quōd tămĕn ūt pōssīnt, āt coētū cōncĭlĭōquĕ

nīl făcĭēnt praētēr vūlgūm tūrbāmque ănĭmāntūm,

scīlĭcĕt ūt nēqueānt hŏmĭnēs ārmēntă fĕraēquĕ

īntēr sē nūllām rēm gīgnĕrĕ cōnvĕnĭūndō.

Quōd sī fōrtĕ sŭūm dīmīttūnt cōrpŏrĕ sēnsūm

ātque ălĭūd căpĭūnt, quĭd ŏpūs fŭĭt āttrĭbŭi īd quōd

dētrăhĭtūr? Tūm praētĕrĕā, quōd vīdĭmŭs āntĕ,

quātĕnŭs īn pūllōs ănĭmālīs vērtĭĕr ōvă

cērnĭmŭs ālĭtŭūm vērmīsque ēffērvĕrĕ, tērrām

īntēmpēstīvōs cūm pūtōr cēpĭt ŏb īmbrīs,

scīrĕ lĭcēt gīgnī pōsse ēx nōn sēnsĭbŭ' sēnsūs.

Quōd sī fōrte ălĭquīs dīcēt dūmtāxăt ŏrīrī

pōsse ā nōn sēnsū sēnsūm mūtābĭlĭtātĕ,

aūt ălĭquō tāmquām pārtū quō prōdĭtŭr ēxtrā,

huīc sătĭs īllŭd ĕrīt plānūm făcĕre ātquĕ prŏbārĕ

nōn fĭĕrī pārtūm nĭsĭ cōncĭlĭo āntĕ cŏāctō

nēc quīcquām cōmmūtārī sĭnĕ cōncĭlĭātū.

Prīncĭpĭō nĕquĕūnt ūllīūs cōrpŏrĭs ēssĕ

sēnsūs ānte īpsām gĕnĭtām nātūram ănĭmāntīs,

nīmīrūm quĭă mātĕrĭēs dīsiēctă tĕnētūr

āĕrĕ flūmĭnĭbūs tērrīs tērrāquĕ crĕātīs,

nēc cōngrēssă mŏdō vītālīs cōnvĕnĭēntī

cōntŭlĭt īntēr sē mōtūs, quĭbŭs ōmnĭtŭēntēs

āccēnsī sēnsūs ănĭmāntēm quāmquĕ tŭēntūr.

Praētĕrĕā quāmvīs ănĭmāntēm grāndĭŏr īctūs,

quām pătĭtūr nātūră, rĕpēnte ādfīgĭt ĕt ōmnīs

cōrpŏrĭs ātque ănĭmī pērgīt cōnfūndĕrĕ sēnsūs.

Dīssōlvūntŭr ĕnīm pŏsĭtūraē prīncĭpĭōrūm

ēt pĕnĭtūs mōtūs vītālēs īmpĕdĭūntūr,

dōnēc mātĕrĭēs, ōmnīs cōncūssă pĕr ārtūs,

vītālīs ănĭmaē nōdōs ā cōrpŏrĕ sōlvīt

dīspērsāmquĕ fŏrās pēr caūlās ēĭcĭt ōmnīs.

Nām quīd praētĕrĕā făcĕre īctūm pōssĕ rĕāmūr

ōblātūm, nĭsĭ dīscŭtĕre āc dīssōlvĕrĕ quaēquĕ?

Fīt quŏque ŭtī sŏlĕānt mĭnŭs ōblāto ācrĭtĕr īctū

rēlīquī mōtūs vītālēs vīncĕrĕ saēpĕ,

vīncĕre, ĕt īngēntīs plāgaē sēdārĕ tŭmūltūs

īnquĕ sŭōs quīdquīd rūrsūs rĕvŏcārĕ mĕātūs

ēt quăsĭ iām lētī dŏmĭnāntem īn cōrpŏrĕ mōtūm

dīscŭtĕre āc paēne āmīssōs āccēndĕrĕ sēnsūs.

Nām quārē pŏtĭūs lētī iām līmĭne ăb īpsō

ād vītām pōssīnt cōllēctā mēntĕ rĕvērtī,

quām quō dēcūrsūm prŏpĕ iām sĭĕt īre ĕt ăbīrĕ?

Praētĕrĕā quŏnĭām dŏlŏr ēst ŭbĭ mātĕrĭāī

cōrpŏră vī quādām pēr vīscĕră vīvă pĕr ārtūs

sōllĭcĭtātă sŭīs trĕpĭdānt īn sēdĭbŭs īntūs,

īnquĕ lŏcūm quāndō rĕmĭgrānt, fīt blāndă vŏlūptās,

scīrĕ lĭcēt nūllō prīmōrdĭă pōssĕ dŏlōrĕ

tēmptārī nūllāmquĕ vŏlūptātēm căpĕre ēx sē;

quāndŏquĭdēm nōn sūnt ēx ūllīs prīncĭpĭōrūm

cōrpŏrĭbūs, quōrūm mōtūs nŏvĭtātĕ lăbōrēnt

aūt ălĭquēm frūctūm căpĭānt dūlcēdĭnĭs ālmaē.

Haūd ĭgĭtūr dēbēnt ēsse ūllō praēdĭtă sēnsū.

Dēnĭque ŭtī pōssīnt sēntīre ănĭmālĭă quaēquĕ,

prīncĭpĭīs sī iam ēst sēnsūs trībuēndŭs ĕōrūm,

quīd, gĕnŭs hūmānūm prōprītīm dē quĭbŭs aūctūmst?

Scīlĭcĕt ēt rīsū trĕmŭlō cōncūssă căchīnnānt

ēt lăcrĭmīs spārgūnt rōrāntĭbŭs ōră gĕnāsquĕ

mūltăquĕ dē rērūm mīxtūrā dīcĕrĕ cāllēnt

ēt sĭbĭ prōpōrrō quaē sīnt prīmōrdĭă quaērūnt;

quāndŏquĭdēm tōtīs mōrtālĭbŭs āssĭmŭlātă

īpsă quŏque ēx ălĭīs dēbēnt cōnstāre ĕlĕmēntīs,

īnde ălĭa ēx ălĭīs, nūsquām cōnsīstĕre ŭt aūsīs:

quīppĕ sĕquār, quōdcūmquĕ lŏquī rīdērĕquĕ dīcēs

ēt săpĕre, ēx ălĭīs ĕădem haēc făcĭēntĭbŭs ūt sīt.

Quōd sī dēlīra haēc fŭrĭōsăquĕ cērnĭmŭs ēssĕ

ēt rīdērĕ pŏtēst nōn ēx rīdēntĭbŭs aūctūs

ēt săpĕre ēt dōctīs rătĭōnēm rēddĕrĕ dīctīs

nōn ēx sēmĭnĭbūs săpĭēntĭbŭs ātquĕ dĭsērtīs,

quī mĭnŭs ēssĕ quĕānt ĕă quaē sēntīrĕ vĭdēmūs

sēmĭnĭbūs pērmīxtă cărēntĭbŭs ūndĭquĕ sēnsū?

Dēnĭquĕ caēlēstī sŭmŭs ōmnēs sēmĭne ŏriūndī;

ōmnĭbŭs īlle īdēm pătĕr ēst, ūnde ālmă lĭquēntīs

ūmōrīs gūttās mātēr cūm tērră rĕcēpīt,

fētă părīt nĭtĭdās frūgēs ārbūstăquĕ laētă

ēt gĕnŭs hūmānūm, părĭt ōmnĭă saēclă fĕrārūm,

pābŭlă cūm praēbēt quĭbŭs ōmnēs cōrpŏră pāscūnt

ēt dūlcēm dūcūnt vītām prōlēmquĕ prŏpāgānt;

quāprōptēr mĕrĭtō mātērnūm nōmĕn ădēpta ēst.

Cēdĭt ĭtēm rētrō, dē tērrā quōd fŭĭt āntĕ,

īn tērrās ēt quōd mīssūmst ēx aēthĕrĭs ōrīs,

īd rūrsūm caēlī rēllātūm tēmplă rĕcēptānt.

Nēc sīs īntĕrĭmīt mōrs rēs ūt mātĕrĭāī

cōrpŏră cōnfĭcĭāt, sēd coētūm dīssĭpăt ōllīs.

Īnde ălĭīs ălĭūd cōniūngĭt ĕt ēffĭcĭt ōmnēs

rēs ĭtă cōnvērtānt fōrmās mūtēntquĕ cŏlōrēs

ēt căpĭānt sēnsūs ēt pūnctō tēmpŏrĕ rēddānt,

ūt nōscās rēfērre ĕădēm prīmōrdĭă rērūm

cūm quĭbŭs ēt quālī pŏsĭtūrā cōntĭnĕāntūr

ēt quōs īntēr sē dēnt mōtūs āccĭpĭāntquĕ,

nēvĕ pŭtēs aētērnă pĕnēs rĕsĭdērĕ pŏtēssĕ

cōrpŏră prīmă quŏd īn sūmmīs flŭĭtārĕ vĭdēmūs

rēbŭs ĕt īntērdūm nāscī sŭbĭtōquĕ pĕrīrĕ.

Quīn ĕtĭām rēfērt nōstrīs īn vērsĭbŭs īpsīs

cūm quĭbŭs ēt quālī sīnt ōrdĭnĕ quaēquĕ lŏcātă;

nāmque ĕădēm caēlūm mărĕ tērrās flūmĭnă sōlēm

sīgnĭfĭcānt, ĕădēm frūgēs ārbūsta ănĭmāntīs;

sī nōn ōmnĭă sūnt āt mūltō māxĭmă pārs ēst

cōnsĭmĭlīs; vērūm pŏsĭtūrā dīscrĕpĭtānt rēs.

Sīc īpsīs īn rēbŭs ĭtēm iām mātĕrĭāī

cōncūrsūs mōtūs ōrdō pŏsĭtūră fĭgūraē

cūm pērmūtāntūr, mūtārī rēs quŏquĕ dēbēnt.

Nūnc ănĭmūm nōbīs ădhĭbē vēram ād rătĭōnēm.

Nām tĭbĭ vēmēntēr nŏvă rēs mōlītŭr ăd aūrīs

āccĭdĕre ēt nŏvă sē spĕcĭēs ōstēndĕrĕ rērūm.

Sēd nĕquĕ tām făcĭlīs rēs ūlla ēst quīn ĕă prīmūm

dīffĭcĭlīs măgĭs ād crēdēndūm cōnstĕt, ĭtēmquĕ

nīl ădĕō māgnūm nĕquĕ tām mīrābĭlĕ quīcquām

quōd nōn paūlātīm mĭnŭānt mīrārĭĕr ōmnēs.

Prīncĭpĭō caēlī clārūm pūrūmquĕ cŏlōrēm,

quaēque īn sē cŏhĭbēt, pālāntĭă sīdĕră pāssīm,

lūnāmque ēt sōlīs praēclārā lūcĕ nĭtōrēm;

ōmnĭă quaē nūnc sī prīmūm mōrtālĭbŭs ēssēnt,

ēx īmprōvīsō sī sīnt ōbiēctă rĕpēntē,

quīd măgĭs hīs rēbūs pŏtĕrāt mīrābĭlĕ dīcī

aūt mĭnŭs āntĕ quŏd aūdērēnt fŏrĕ crēdĕrĕ gēntēs?

Nīl, ŭt ŏpīnŏr: ĭta haēc spĕcĭēs mīrāndă fŭīssēt.

Quām tĭbĭ iām nēmō, fēssūs sătĭātĕ vĭdēndī,

sūspĭcĕre īn caēlī dīgnātūr lūcĭdă tēmplă!

Dēsĭnĕ quāprōptēr nŏvĭtāte ēxtērrĭtŭs īpsā

ēxspŭĕre ēx ănĭmō rătĭōnēm, sēd măgĭs ācrī

iūdĭcĭō pērpēnde ēt, sī tĭbĭ vēră vĭdēntūr,

dēdĕ mănūs, aūt, sī fālsum ēst, āccīngĕrĕ cōntrā.

Quaērĭt ĕnīm rătĭōnem ănĭmūs, cūm sūmmă lŏcī sīt

īnfīnītă fŏrīs haēc ēxtrā moēnĭă mūndī,

quīd sĭt ĭbī pōrrō quō prōspĭcĕre ūsquĕ vĕlīt mēns

ātque ănĭmī iāctūs lībēr quō pērvŏlĕt īpsĕ.

Prīncĭpĭō nōbīs īn cūnctās ūndĭquĕ pārtīs

ēt lătĕre ēx ūtrōquĕ ‹sŭprā› sūbtērquĕ pĕr ōmnĕ

nūlla ēst fīnĭs; ŭtī dŏcŭī, rēs īpsăquĕ pēr sē

vōcĭfĕrātŭr, ĕt ēlūcēt nātūră prŏfūndī.

Nūllō iām pāctō vērī sĭmĭle ēssĕ pŭtāndūmst,

ūndĭquĕ cūm vērsūm spătĭūm văcĕt īnfīnītūm

sēmĭnăque īnnŭmĕrō nŭmĕrō sūmmāquĕ prŏfūndā

mūltĭmŏdīs vŏlĭtēnt aētērnō pērcĭtă mōtū,

hūnc ūnūm tērrārum ōrbēm caēlūmquĕ crĕātūm,

nīl ăgĕre īllă fŏrīs tōt cōrpŏră mātĕrĭāī;

cūm praēsērtim hīc sīt nātūrā fāctŭs, ŭt īpsă

spōntĕ sŭā fōrte ōffēnsāndō sēmĭnă rērūm

mūltĭmŏdīs tĕmĕre īncāssūm frūstrāquĕ cŏāctă

tāndēm cōlŭĕrūnt ĕă quaē cōniēctă rĕpēntē

māgnārūm rērūm fĭĕrēnt ēxōrdĭă sēmpēr,

tērrāī mărĭs ēt caēlī gĕnĕrīsque ănĭmāntūm.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām tālīs fătĕārĕ nĕcēsse ēst

ēsse ălĭōs ălĭbī cōngrēssūs mātĕrĭāī,

quālĭs hĭc ēst, ăvĭdō cōmplēxū quēm tĕnĕt aēthēr.

Praētĕrĕā cūm mātĕrĭēs ēst mūltă părātă,

cūm lŏcŭs ēst praēstō nēc rēs nēc caūsă mŏrātūr

ūllă, gĕrī dēbēnt nīmīrum ēt cōnfĭĕrī rēs.

Nūnc ēt sēmĭnĭbūs sī tānta ēst cōpĭă quāntām

ēnŭmĕrāre aētās ănĭmāntūm nōn quĕăt ōmnīs,

vīs‹que› ĕădem ‹ēt› nātūră mănĕt quaē sēmĭnă rērūm

cōnĭcĕre īn lŏcă quaēquĕ quĕāt sĭmĭlī rătĭōnĕ

ātque hūc sūnt cōniēctă, nĕcēsse ēst cōnfĭtĕārĕ

ēsse ălĭōs ălĭīs tērrārum īn pārtĭbŭs ōrbīs

ēt vărĭās hŏmĭnūm gēntīs ēt saēclă fĕrārūm.

Hūc āccēdĭt ŭt īn sūmmā rēs nūllă sĭt ūnă,

ūnĭcă quaē gīgnātŭr ĕt ūnĭcă sōlăquĕ crēscāt,

quīn ălĭcuīŭ' sĭēt saēclī pērmūltăque ĕōdēm

sīnt gĕnĕre. Īn prīmīs ănĭmālĭbŭs īnĭcĕ mēntēm;

īnvĕnĭēs sīc mōntĭvăgūm gĕnŭs ēssĕ fĕrārūm,

sīc hŏmĭnūm gĕnĭtām prōlēm, sīc dēnĭquĕ mūtās

squāmĭgĕrūm pĕcŭdēs ēt cōrpŏră cūnctă vŏlāntūm.

Quāprōptēr caēlūm sĭmĭlī rătĭōnĕ fătēndūmst

tērrāmque ēt sōlēm lūnām mărĕ, cētĕră quaē sūnt,

nōn ēsse ūnĭcă, sēd nŭmĕrō măgĭs īnnŭmĕrālī;

quāndŏquĭdēm vītaē dēpāctūs tērmĭnŭs āltē

tām mănĕt haēc ēt tām nātīvō cōrpŏrĕ cōnstānt,

quām gĕnŭs ōmnĕ quŏd hīc gĕnĕrātīmst rēbŭs ăbūndāns.

Quaē bĕnĕ cōgnĭtă sī tĕnĕās, nātūră vĭdētūr

lībĕră cōntĭnŭō dŏmĭnīs prīvātă sŭpērbīs

īpsă sŭā pēr sē spōnte ōmnĭă dīs ăgĕre ēxpērs.

Nām prō sānctă dĕūm trānquīllā pēctŏră pācĕ

quaē plăcĭdūm dēgūnt aēvūm vītāmquĕ sĕrēnām,

quīs rĕgĕre īmmēnsī sūmmām, quĭs hăbērĕ prŏfūndī

īndŭ mănū vălĭdās pŏtĭs ēst mŏdĕrāntĕr hăbēnās,

quīs părĭtēr caēlōs ōmnīs cōnvērtĕre ĕt ōmnīs

īgnĭbŭs aēthĕrĭīs tērrās sūffīrĕ fĕrācēs,

ōmnĭbŭs īnvĕ lŏcīs ēsse ōmnī tēmpŏrĕ praēstō,

nūbĭbŭs ūt tĕnĕbrās făcĭāt caēlīquĕ sĕrēnă

cōncŭtĭāt sŏnĭtū, tūm fūlmĭnă mīttăt ĕt aēdēs

saēpĕ sŭās dīstūrbĕt ĕt ‹īn› dēsērtă rĕcĕdēns

saēvĭăt ēxērcēns tēlūm quōd saēpĕ nŏcēntīs

praētĕrĭt ēxănĭmātque īndīgnōs īnquĕ mĕrēntīs?

Mūltăquĕ pōst mūndī tēmpūs gĕnĭtālĕ dĭēmquĕ

prīmĭgĕnūm mărĭs ēt tērraē sōlīsquĕ cŏōrtūm

āddĭtă cōrpŏră sūnt ēxtrīnsĕcŭs, āddĭtă cīrcūm

sēmĭnă quaē māgnūm iăcŭlāndō cōntŭlĭt ōmnĕ;

ūndĕ măre ēt tērraē pōssēnt aūgēscĕre ĕt ūndĕ

āppărĕrēt spătĭūm caēlī dŏmŭs āltăquĕ tēctă

tōllĕrĕt ā tērrīs prŏcŭl ēt cōnsūrgĕrĕt āēr.

Nām sŭă cuīquĕ lŏcīs ēx ōmnĭbŭs ōmnĭă plāgīs

cōrpŏră dīstrĭbŭūntŭr ĕt ād sŭă saēclă rĕcēdūnt,

ūmŏr ăd ūmōrēm, tērrēnō cōrpŏrĕ tērră

crēscĭt ĕt īgnem īgnēs prōdūcūnt aēthĕrăque ‹aēthēr›,

dōnĕc ăd ēxtrēmūm crēscēndī pērfĭcă fīnēm

ōmnĭă pērdūxīt rērūm nātūră crĕātrīx;

ūt fĭt ŭbī nīlō iām plūs ēst quōd dătŭr īntrā

vītālīs vēnās quām quōd flŭĭt ātquĕ rĕcēdīt.

Ōmnĭbŭs hīc aētās dēbēt cōnsīstĕrĕ rēbūs,

hīc nātūră sŭīs rēfrēnāt vīrĭbŭs aūctūm.

Nām quaēcūmquĕ vĭdēs hĭlărō grāndēscĕre ădaūctū

paūlātīmquĕ grădūs aētātīs scāndĕre ădūltaē,

plūră sĭbi āssūmūnt quām dē sē cōrpŏră mīttūnt,

dūm făcĭle īn vēnās cĭbŭs ōmnīs īndĭtŭr ēt dūm

nōn ĭtă sūnt lātē dīspēssa ūt mūltă rĕmīttānt

ēt plūs dīspēndī făcĭānt quām vēscĭtŭr aētās.

Nām cērtē flŭĕre ātquĕ rĕcēdĕrĕ cōrpŏră rēbūs

mūltă mănūs dāndum ēst; sēd plūra āccēdĕrĕ dēbēnt,

dōnĕc ălēscēndī sūmmūm tĕtĭgērĕ căcūmēn.

Īndĕ mĭnūtātīm vīrīs ēt rōbŭr ădūltūm

frāngĭt ĕt īn pārtēm pĕĭōrēm līquĭtŭr aētās.

Quīppe ĕtĕnīm quānto ēst rēs āmplĭŏr, aūgmĭne ădēmptō,

ēt quō lātĭŏr ēst, īn cūnctās ūndĭquĕ pārtīs

plūră mŏdō dīspērgĭt ĕt āb sē cōrpŏră mīttīt,

nēc făcĭle īn vēnās cĭbŭs ōmnīs dīdĭtŭr ēī

nēc sătĭs ēst, prō quām lārgōs ēxaēstŭăt aēstūs,

ūndĕ quĕāt tāntūm sŭbŏrīri āc sūppĕdĭtārĕ.

Iūre ĭgĭtūr pērēūnt, cūm rărĕfāctă flŭēndō

sūnt ēt cum ēxtērnīs sūccūmbūnt ōmnĭă plāgīs,

quāndŏquĭdēm grāndī cĭbŭs aēvō dēnĭquĕ dēfīt,

nēc tŭdĭtāntĭă rēm cēssānt ēxtrīnsĕcŭs ūllām

cōrpŏră cōnfĭcĕre ēt plāgīs īnfēstă dŏmārĕ.

Sīc ĭgĭtūr māgnī quŏquĕ cīrcūm moēnĭă mūndī

ēxpūgnātă dăbūnt lābēm pūtīs‹quĕ› rŭīnās.

Ōmnĭă dēbĕt ĕnīm cĭbŭs īntēgrārĕ nŏvāndō

ēt fūlcīrĕ cĭbūs, ‹cĭbŭs› ōmnĭă sūstēntārĕ,

nēquīquām, quŏnĭām nēc vēnaē pērpĕtĭūntūr

quōd sătĭs ēst nĕquĕ quāntum ŏpŭs ēst nātūră mĭnīstrāt.

Iāmque ădĕō frācta ēst aētās ēffētăquĕ tēllūs

vīx ănĭmālĭă pārvă crĕāt quaē cūnctă crĕāvīt

saēclă dĕdītquĕ fĕrārum īngēntĭă cōrpŏră pārtū.

Haūd, ŭt ŏpīnŏr, ĕnīm mōrtālĭă saēclă sŭpērnē

aūrĕă dē caēlō dēmīsīt fūnĭs ĭn ārvă

nēc mărĕ nēc flūctūs plāngēntēs sāxă crĕārūnt,

sēd gĕnŭīt tēllūs ĕădēm quaē nūnc ălĭt ēx sē.

Praētĕrĕā nĭtĭdās frūgēs vīnētăquĕ laētă

spōntĕ sŭā prīmūm mōrtālĭbŭs īpsă crĕāvīt,

īpsă dĕdīt dūlcīs fētūs ēt pābŭlă laētă;

quaē nūnc vīx nōstrō grāndēscūnt aūctă lăbōrĕ,

cōntĕrĭmūsquĕ bŏvēs ēt vīrīs āgrĭcŏlārūm,

cōnfĭcĭmūs fērrūm vīx ārvīs sūppĕdĭtātī:

ūsque ădĕō pārcūnt fētūs aūgēntquĕ lăbōrēm.

Iāmquĕ căpūt quāssāns grāndīs sūspīrăt ărātōr

crēbrĭŭs, īncāssūm māgnōs cĕcĭdīssĕ lăbōrēs,

ēt cūm tēmpŏră tēmpŏrĭbūs praēsēntĭă cōnfērt

praētĕrĭtīs, laūdāt fōrtūnās saēpĕ părēntīs.

Trīstĭs ĭtēm vĕtŭlaē vītīs sătŏr ātquĕ ‹vĭētaē›

tēmpŏrĭs īncūsāt mōmēn caēlūmquĕ fătīgāt,

ēt crĕpăt, āntĭqŭūm gĕnŭs ūt pĭĕtātĕ rĕplētūm

pērfăcĭle āngūstīs tŏlĕrārīt fīnĭbŭs aēvūm,

cūm mĭnŏr ēssĕt ăgrī mūltō mŏdŭs āntĕ vĭrītīm.

Nēc tĕnĕt ōmnĭă paūlātīm tābēscĕre ĕt īrĕ

ād † scŏpŭlūm † spătĭo aētātīs dēfēssă vĕtūstō.