0

Aeneadum genetrix, hominum divumque voluptas,

alma Venus, caeli subter labentia signa

quae mare navigerum, quae terras frugiferentis

concelebras, per te quoniam genus omne animantum

concipitur visitque exortum lumina solis:

te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli

adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus

summittit flores, tibi rident aequora ponti

placatumque nitet diffuso lumine caelum.

Nam simul ac species patefactast verna diei

et reserata viget genitabilis aura favoni,

aëriae primum volucres te, diva, tuumque

significant initum perculsae corda tua vi.

Inde ferae pecudes persultant pabula laeta

et rapidos tranant amnis: ita capta lepore

te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.

Denique per maria ac montis fluviosque rapaces

frondiferasque domos avium camposque virentis

omnibus incutiens blandum per pectora amorem

efficis ut cupide generatim saecla propagent.

Quae quoniam rerum naturam sola gubernas

nec sine te quicquam dias in luminis oras

exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam,

te sociam studeo scribendis versibus esse

quos ego de rerum natura pangere conor

Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni

omnibus ornatum voluisti excellere rebus.

Quo magis aeternum da dictis, diva, leporem.

Effice ut interea fera moenera militiai

per maria ac terras omnis sopita quiescant.

Nam tu sola potes tranquilla pace iuvare

mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors

armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se

reicit aeterno devictus vulnere amoris,

atque ita suspiciens tereti cervice reposta

pascit amore avidos inhians in te, dea, visus,

eque tuo pendet resupini spiritus ore.

Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto

circumfusa super, suavis ex ore loquelas

funde petens placidam Romanis, incluta, pacem.

Nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo

possumus aequo animo nec Memmi clara propago

talibus in rebus communi desse saluti.

***

Quod superest, vacuas auris ‹animumque sagacem›

semotum a curis adhibe veram ad rationem,

ne mea dona tibi studio disposta fideli,

intellecta prius quam sint, contempta relinquas.

Nam tibi de summa caeli ratione deumque

disserere incipiam et rerum primordia pandam,

unde omnis natura creet res auctet alatque

quove eadem rursum natura perempta resolvat,

quae nos materiem et genitalia corpora rebus

reddunda in ratione vocare et semina rerum

appellare suemus et haec eadem usurpare

corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis.

Humana ante oculos foede cum vita iaceret

in terris oppressa gravi sub religione

quae caput a caeli regionibus ostendebat

horribili super aspectu mortalibus instans,

primum Graius homo mortalis tollere contra

est oculos ausus primusque obsistere contra,

quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti

murmure compressit caelum, sed eo magis acrem

irritat animi virtutem, effringere ut arta

naturae primus portarum claustra cupiret.

Ergo vivida vis animi pervicit, et extra

processit longe flammantia moenia mundi

atque omne immensum peragravit mente animoque,

unde refert nobis victor quid possit oriri,

quid nequeat, finita potestas denique cuique

quanam sit ratione atque alte terminus haerens.

Quare religio pedibus subiecta vicissim

obteritur, nos exaequat victoria caelo.

Illud in his rebus vereor, ne forte rearis

impia te rationis inire elementa viamque

indugredi sceleris. Quod contra saepius illa

religio peperit scelerosa atque impia facta.

Aulide quo pacto Triviai virginis aram

Iphianassai turparunt sanguine foede

ductores Danaum delecti, prima virorum.

Cui simul infula virgineos circumdata comptus

ex utraque pari malarum parte profusast,

et maestum simul ante aras adstare parentem

sensit et hunc propter ferrum celare ministros

aspectuque suo lacrimas effundere civis,

muta metu terram genibus summissa petebat.

Nec miserae prodesse in tali tempore quibat

quod patrio princeps donarat nomine regem.

Nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras

deductast, non ut sollemni more sacrorum

perfecto posset claro comitari Hymenaeo,

sed casta inceste nubendi tempore in ipso

hostia concideret mactatu maesta parentis,

exitus ut classi felix faustusque daretur.

Tantum religio potuit suadere malorum.

Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum

terriloquis victus dictis desciscere quaeres.

Quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt

somnia quae vitae rationes vertere possint

fortunasque tuas omnis turbare timore!

Et merito. Nam si certam finem esse viderent

aerumnarum homines, aliqua ratione valerent

religionibus atque minis obsistere vatum.

Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas,

aeternas quoniam poenas in morte timendumst.

Ignoratur enim quae sit natura animai,

nata sit an contra nascentibus insinuetur,

et simul intereat nobiscum morte dirempta

an tenebras Orci visat vastasque lacunas

an pecudes alias divinitus insinuet se,

Ennius ut noster cecinit qui primus amoeno

detulit ex Helicone perenni fronde coronam,

per gentis Italas hominum quae clara clueret;

etsi praeterea tamen esse Acherusia templa

Ennius aeternis exponit versibus edens,

quo neque permaneant animae neque corpora nostra,

sed quaedam simulacra modis pallentia miris;

unde sibi exortam semper florentis Homeri

commemorat speciem lacrimas effundere salsas

coepisse et rerum naturam expandere dictis.

Quapropter bene cum superis de rebus habenda

nobis est ratio, solis lunaeque meatus

qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur

in terris, tunc cum primis ratione sagaci

unde anima atque animi constet natura videndum

et quae res nobis vigilantibus obvia mentis

terrificet morbo adfectis somnoque sepultis,

cernere uti videamur eos audireque coram,

morte obita quorum tellus amplectitur ossa.

Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta

difficile inlustrare Latinis versibus esse,

multa novis verbis praesertim cum sit agendum

propter egestatem linguae et rerum novitatem;

sed tua me virtus tamen et sperata voluptas

suavis amicitiae quemvis efferre laborem

suadet et inducit noctes vigilare serenas

quaerentem dictis quibus et quo carmine demum

clara tuae possim praepandere lumina menti,

res quibus occultas penitus convisere possis.

Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

non radii solis neque lucida tela diei

discutiant, sed naturae species ratioque.

Principium cuius hinc nobis exordia sumet,

nullam rem e nilo gigni divinitus umquam.

Quippe ita formido mortalis continet omnis,

quod multa in terris fieri caeloque tuentur

quorum operum causas nulla ratione videre

possunt ac fieri divino numine rentur.

Quas ob res ubi viderimus nil posse creari

de nilo, tum quod sequimur iam rectius inde

perspiciemus, et unde queat res quaeque creari

et quo quaeque modo fiant opera sine divum.

Nam si de nilo fierent, ex omnibu' rebus

omne genus nasci posset, nil semine egeret.

E mare primum homines, e terra posset oriri

squamigerum genus et volucres erumpere caelo;

armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum,

incerto partu culta ac deserta tenerent.

Nec fructus idem arboribus constare solerent,

sed mutarentur, ferre omnes omnia possent.

Quippe ubi non essent genitalia corpora cuique,

qui posset mater rebus consistere certa?

At nunc seminibus quia certis quaeque creantur,

inde enascitur atque oras in luminis exit,

materies ubi inest cuiusque et corpora prima;

atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni,

quod certis in rebus inest secreta facultas.

Praeterea cur vere rosam, frumenta calore,

vitis autumno fundi suadente videmus,

si non, certa suo quia tempore semina rerum

cum confluxerunt, patefit quodcumque creatur,

dum tempestates adsunt et vivida tellus

tuto res teneras effert in luminis oras?

Quod si de nilo fierent, subito exorerentur

incerto spatio atque alienis partibus anni,

quippe ubi nulla forent primordia quae genitali

concilio possent arceri tempore iniquo.

Nec porro augendis rebus spatio foret usus

seminis ad coitum, si e nilo crescere possent.

Nam fierent iuvenes subito ex infantibu' parvis

e terraque exorta repente arbusta salirent.

Quorum nil fieri manifestum est, omnia quando

paulatim crescunt, ut par est, semine certo

crescentesque genus servant; ut noscere possis

quidque sua de materia grandescere alique.

Huc accedit uti sine certis imbribus anni

laetificos nequeat fetus summittere tellus

nec porro secreta cibo natura animantum

propagare genus possit vitamque tueri;

ut potius multis communia corpora rebus

multa putes esse, ut verbis elementa videmus,

quam sine principiis ullam rem exsistere posse.

Denique cur homines tantos natura parare

non potuit, pedibus qui pontum per vada possent

transire et magnos manibus divellere montis

multaque vivendo vitalia vincere saecla,

si non, materies quia rebus reddita certast

gignundis e qua constat quid possit oriri?

Nil igitur fieri de nilo posse fatendumst,

semine quando opus est rebus quo quaeque creatae

aëris in teneras possint proferrier auras.

Postremo quoniam incultis praestare videmus

culta loca et manibus meliores reddere fetus,

esse videlicet in terris primordia rerum

quae nos fecundas vertentes vomere glebas

terraique solum subigentes cimus ad ortus.

Quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore

sponte sua multo fieri meliora videres.

Huc accedit uti quidque in sua corpora rursum

dissolvat natura neque ad nilum interimat res.

Nam si quid mortale ‹e› cunctis partibus esset,

ex oculis res quaeque repente erepta periret.

Nulla vi foret usus enim quae partibus eius

discidium parere et nexus exsolvere posset.

Quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque,

donec vis obiit quae res diverberet ictu

aut intus penetret per inania dissolvatque,

nullius exitium patitur natura videri.

Praeterea quaecumque vetustate amovet aetas,

si penitus perimit consumens materiem omnem,

unde animale genus generatim in lumina vitae

redducit Venus, aut redductum daedala tellus

unde alit atque auget generatim pabula praebens?

Unde mare ingenui fontes externaque longe

flumina suppeditant? Unde aether sidera pascit?

Omnia enim debet, mortali corpore quae sunt,

infinita aetas consumpse anteacta diesque.

Quod si in eo spatio atque anteacta aetate fuere

e quibus haec rerum consistit summa refecta,

immortali sunt natura praedita certe;

haud igitur possunt ad nilum quaeque reverti.

Denique res omnis eadem vis causaque vulgo

conficeret, nisi materies aeterna teneret,

inter se nexu minus aut magis indupedita.

Tactus enim leti satis esset causa profecto,

quippe ubi nulla forent aeterno corpore quorum

contextum vis deberet dissolvere quaeque.

At nunc, inter se quia nexus principiorum

dissimiles constant aeternaque materies est,

incolumi remanent res corpore, dum satis acris

vis obeat pro textura cuiusque reperta.

Haud igitur redit ad nilum res ulla, sed omnes

discidio redeunt in corpora materiai.

Postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether

in gremium matris terrai praecipitavit;

at nitidae surgunt fruges ramique virescunt

arboribus, crescunt ipsae fetuque gravantur;

hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum,

hinc laetas urbis pueris florere videmus

frondiferasque novis avibus canere undique silvas;

hinc fessae pecudes pingui per pabula laeta

corpora deponunt et candens lacteus umor

uberibus manat distentis; hinc nova proles

artubus infirmis teneras lasciva per herbas

ludit lacte mero mentis perculsa novellas.

Haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur,

quando alid ex alio reficit natura nec ullam

rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena.

Nunc age, res quoniam docui non posse creari

de nilo neque item genitas ad nil revocari,

nequa forte tamen coeptes diffidere dictis,

quod nequeunt oculis rerum primordia cerni,

accipe praeterea quae corpora tute necessest

confiteare esse in rebus nec posse videri.

Principio venti vis verberat incita pontum

ingentisque ruit navis et nubila differt,

interdum rapido percurrens turbine campos

arboribus magnis sternit montisque supremos

silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri

cum fremitu saevitque minaci murmure ventus.

Sunt igitur venti nimirum corpora caeca

quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli

verrunt ac subito vexantia turbine raptant,

nec ratione fluunt alia stragemque propagant

et cum mollis aquae fertur natura repente

flumine abundanti, quam largis imbribus auget

montibus ex altis magnus decursus aquai

fragmina coniciens silvarum arbustaque tota,

nec validi possunt pontes venientes aquai

vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri

molibus incurrit validis cum viribus amnis.

Dat sonitu magno stragem volvitque sub undis

grandia saxa ruit †qua quidquid† fluctibus obstat.

Sic igitur debent venti quoque flamina ferri,

quae veluti validum cum flumen procubuere

quamlibet in partem, trudunt res ante ruuntque

impetibus crebris, interdum vertice torto

corripiunt rapideque rotanti turbine portant.

Quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca,

quandoquidem factis et moribus aemula magnis

amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt.

Tum porro varios rerum sentimus odores

nec tamen ad naris venientis cernimus umquam,

nec calidos aestus tuimur nec frigora quimus

usurpare oculis nec voces cernere suemus;

quae tamen omnia corporea constare necessest

natura, quoniam sensus impellere possunt.

Tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res.

Denique fluctifrago suspensae in litore vestes

uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt.

At neque quo pacto persederit umor aquai

visumst nec rursum quo pacto fugerit aestu.

In parvas igitur partis dispergitur umor

quas oculi nulla possunt ratione videre.

Quin etiam multis solis redeuntibus annis

anulus in digito subter tenuatur habendo,

stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri

ferreus occulte decrescit vomer in arvis,

strataque iam vulgi pedibus detrita viarum

saxea conspicimus; tum portas propter aena

signa manus dextras ostendunt attenuari

saepe salutantum tactu praeterque meantum.

Haec igitur minui, cum sint detrita, videmus.

Sed quae corpora decedant in tempore quoque,

invida praeclusit speciem natura videndi.

Postremo quaecumque dies naturaque rebus

paulatim tribuit, moderatim crescere cogens,

nulla potest oculorum acies contenta tueri,

nec porro quaecumque aevo macieque senescunt;

nec, mare quae impendent, vesco sale saxa peresa

quid quoque amittant in tempore cernere possis.

Corporibus caecis igitur natura gerit res.

Nec tamen undique corporea stipata tenentur

omnia natura; namque est in rebus inane.

Quod tibi cognosse in multis erit utile rebus

nec sinet errantem dubitare et quaerere semper

de summa rerum et nostris diffidere dictis.

Quapropter locus est intactus inane vacansque.

Quod si non esset, nulla ratione moveri

res possent; namque officium quod corporis exstat,

officere atque obstare, id in omni tempore adesset

omnibus; haud igitur quicquam procedere posset,

principium quoniam cedendi nulla daret res.

At nunc per maria ac terras sublimaque caeli

multa modis multis varia ratione moveri

cernimus ante oculos, quae, si non esset inane,

non tam sollicito motu privata carerent

quam genita omnino nulla ratione fuissent,

undique materies quoniam stipata quiesset.

Praeterea quamvis solidae res esse putentur,

hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas.

In saxis ac speluncis permanat aquarum

liquidus umor et uberibus flent omnia guttis.

Dissipat in corpus sese cibus omne animantum.

Crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt,

quod cibus in totas usque ab radicibus imis

per truncos ac per ramos diffunditur omnis.

Inter saepta meant voces et clausa domorum

transvolitant, rigidum permanat frigus ad ossa,

quod, nisi inania sint, qua possent corpora quaeque

transire, haud ulla fieri ratione videres.

Denique cur alias aliis praestare videmus

pondere res rebus nilo maiore figura?

Nam si tantundemst in lanae glomere quantum

corporis in plumbo est, tantundem pondere par est,

corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum,

contra autem natura manet sine pondere inanis.

Ergo quod magnumst aeque leviusque videtur,

nimirum plus esse sibi declarat inanis;

at contra gravius plus in se corporis esse

dedicat et multo vacui minus intus habere.

Est igitur nimirum id quod ratione sagaci

quaerimus, admixtum rebus, quod inane vocamus.

Illud in his rebus ne te deducere vero

possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor.

Cedere squamigeris latices nitentibus aiunt

et liquidas aperire vias, quia post loca pisces

linquant, quo possint cedentes confluere undae.

Sic alias quoque res inter se posse moveri

et mutare locum, quamvis sint omnia plena.

Scilicet id falsa totum ratione receptumst.

Nam quo squamigeri poterunt procedere tandem,

ni spatium dederint latices? concedere porro

quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt?

Aut igitur motu privandumst corpora quaeque

aut esse admixtum dicendumst rebus inane

unde initum primum capiat res quaeque movendi.

Postremo duo de concursu corpora lata

si cita dissiliant, nempe aër omne necessest,

inter corpora quod fiat, possidat inane.

Is porro quamvis circum celerantibus auris

confluat, haud poterit tamen uno tempore totum

compleri spatium; nam primum quemque necessest

occupet ille locum, deinde omnia possideantur.

Quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere,

tum putat id fieri quia se condenseat aër,

errat; nam vacuum tum fit quod non fuit ante

et repletur item vacuum quod constitit ante,

nec tali ratione potest denserier aër,

nec, si iam posset, sine inani posset, opinor,

ipse in se trahere et partis conducere in unum.

Quapropter, quamvis causando multa moreris,

esse in rebus inane tamen fateare necessest.

Multaque praeterea tibi possum commemorando

argumenta fidem dictis corradere nostris.

Verum animo satis haec vestigia parva sagaci

sunt per quae possis cognoscere cetera tute.

Namque canes ut montivagae persaepe ferarum

naribus inveniunt intectas fronde quietes,

cum semel institerunt vestigia certa viai,

sic alid ex alio per te tute ipse videre

talibus in rebus poteris caecasque latebras

insinuare omnis et verum protrahere inde.

Quod si pigraris paulumve recesseris ab re,

hoc tibi de plano possum promittere, Memmi:

usque adeo largos haustus e fontibu' magnis

lingua meo suavis diti de pectore fundet,

ut verear ne tarda prius per membra senectus

serpat et in nobis vitai claustra resolvat,

quam tibi de quavis una re versibus omnis

argumentorum sit copia missa per auris.

Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis,

omnis, ut est igitur per se, natura duabus

constitit in rebus; nam corpora sunt et inane,

haec in quo sita sunt et qua diversa moventur.

Corpus enim per se communis dedicat esse

sensus; cui nisi prima fides fundata valebit,

haud erit occultis de rebus quo referentes

confirmare animi quicquam ratione queamus.

Tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus,

si nullum foret, haud usquam sita corpora possent

esse neque omnino quoquam diversa meare;

id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante.

Praeterea nil est quod possis dicere ab omni

corpore seiunctum secretumque esse ab inani,

quod quasi tertia sit numero natura reperta.

Nam quodcumque erit, esse aliquid debebit id ipsum;

cui si tactus erit quamvis levis exiguusque,

augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit,

corporis augebit numerum summamque sequetur.

Sin intactile erit, nulla de parte quod ullam

rem prohibere queat per se transire meantem,

scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus.

Praeterea per se quodcumque erit, aut faciet quid

aut aliis fungi debebit agentibus ipsum

aut erit ut possint in eo res esse gerique.

At facere et fungi sine corpore nulla potest res

nec praebere locum porro nisi inane vacansque.

Ergo praeter inane et corpora tertia per se

nulla potest rerum in numero natura relinqui,

nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros

nec ratione animi quam quisquam possit apisci.

Nam quaecumque cluent, aut his coniuncta duabus

rebus ea invenies aut horum eventa videbis.

Coniunctum est id quod nusquam sine permitiali

discidio potis est seiungi seque gregari,

pondus uti saxis, calor ignist, liquor aquai,

tactus corporibus cunctis, intactus inani.

Servitium contra paupertas divitiaeque,

libertas bellum concordia, cetera quorum

adventu mane incolumis natura abituque,

haec soliti sumus, ut par est, eventa vocare.

Tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis

consequitur sensus, transactum quid sit in aevo,

tum quae res instet, quid porro deinde sequatur.

Nec per se quemquam tempus sentire fatendumst

semotum ab rerum motu placidaque quiete.

Denique Tyndaridem raptam belloque subactas

Troiugenas gentis cum dicunt esse, videndumst

ne forte per se cogant nos esse fateri,

quando ea saecla hominum, quorum haec eventa fuerunt,

irrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas.

Namque aliud terris, aliud regionibus ipsis

eventum dici poterit quodcumque erit actum.

Denique materies si rerum nulla fuisset

nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur,

numquam Tyndaridis forma conflatus amoris

ignis, Alexandri Phrygio sub pectore gliscens,

clara accendisset saevi certamina belli,

nec clam durateus Troianis Pergama partu

inflammasset equus nocturno Graiugenarum;

perspicere ut possis res gestas funditus omnis

non ita uti corpus per se constare neque esse,

nec ratione cluere eadem qua constet inane,

sed magis ut merito possis eventa vocare

corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur.

Corpora sunt porro partim primordia rerum,

partim concilio quae constant principiorum.

Sed quae sunt primordia, nulla potest vis

stinguere; nam solide vincunt ea corpore demum.

Etsi difficile esse videtur credere quicquam

in rebus solido reperiri corpore posse.

Transit enim fulmen caeli per saepta domorum,

clamor ut ac voces; ferrum candescit in igni

dissiliuntque fero ferventia saxa vapore;

tum labefactatus rigor auri solvitur aestu;

tum glacies aeris flamma devicta liquescit;

permanat calor argentum penetraleque frigus,

quando utrumque manu retinentes pocula rite

sensimus infuso lympharum rore superne.

Usque adeo in rebus solidi nil esse videtur.

Sed quia vera tamen ratio naturaque rerum

cogit, ades, paucis dum versibus expediamus

esse ea quae solido atque aeterno corpore constent,

semina quae rerum primordiaque esse docemus,

unde omnis rerum nunc constet summa creata.

Principio quoniam duplex natura duarum

dissimilis rerum longe constare repertast,

corporis atque loci, res in quo quaeque geruntur,

esse utramque sibi per se puramque necessest.

Nam quacumque vacat spatium, quod inane vocamus,

corpus ea non est; qua porro cumque tenet se

corpus, ea vacuum nequaquam constat inane.

Sunt igitur solida ac sine inani corpora prima.

Praeterea quoniam genitis in rebus inanest,

materiem circum solidam constare necessest,

nec res ulla potest vera ratione probari

corpore inane suo celare atque intus habere,

si non, quod cohibet, solidum constare relinquas.

Id porro nil esse potest nisi materiai

concilium, quod inane queat rerum cohibere.

Materies igitur, solido quae corpore constat,

esse aeterna potest, cum cetera dissolvantur.

Tum porro si nil esset quod inane vacaret,

omne foret solidum; nisi contra corpora certa

essent quae loca complerent quaecumque tenerent,

omne quod est spatium vacuum constaret inane.

Alternis igitur nimirum corpus inani

distinctumst, quoniam nec plenum naviter exstat

nec porro vacuum. Sunt ergo corpora certa

quae spatium pleno possint distinguere inane.

Haec neque dissolvi plagis extrinsecus icta

possunt nec porro penitus penetrata retexi

nec ratione queunt alia temptata labare;

id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante.

Nam neque collidi sine inani posse videtur

quicquam nec frangi nec findi in bina secando

nec capere umorem neque item manabile frigus

nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur.

Et quo quaeque magis cohibet res intus inane,

tam magis his rebus penitus temptata labascit.

Ergo si solida ac sine inani corpora prima

sunt ita uti docui, sint haec aeterna necessest.

Praeterea nisi materies aeterna fuisset,

antehac ad nilum penitus res quaeque redissent

de niloque renata forent quaecumque videmus.

At quoniam supra docui nil posse creari

de nilo neque quod genitum est ad nil revocari,

esse immortali primordia corpore debent,

dissolvi quo quaeque supremo tempore possint,

materies ut suppeditet rebus reparandis.

Sunt igitur solida primordia simplicitate

nec ratione queunt alia servata per aevum

ex infinito iam tempore res reparare.

Denique si nullam finem natura parasset

frangendis rebus, iam corpora materiai

usque redacta forent aevo frangente priore,

ut nil ex illis a certo tempore posset

conceptum ‹ad› summum aetatis pervadere finem.

Nam quidvis citius dissolvi posse videmus

quam rursus refici; quapropter longa diei

infinita aetas anteacti temporis omnis

quod fregisset adhuc disturbans dissolvensque,

numquam reliquo reparari tempore posset.

At nunc nimirum frangendi reddita finis

certa manet, quoniam refici rem quamque videmus

et finita simul generatim tempora rebus

stare, quibus possint aevi contingere florem.

Huc accedit uti, solidissima materiai

corpora cum constant, possint tamen omnia reddi,

mollia quae fiunt, aër aqua terra vapores,

quo pacto fiant et qua vi quaeque gerantur,

admixtum quoniam semel est in rebus inane.

At contra si mollia sint primordia rerum,

unde queant validi silices ferrumque creari

non poterit ratio reddi; nam funditus omnis

principio fundamenti natura carebit.

Sunt igitur solida pollentia simplicitate

quorum condenso magis omnia conciliatu

artari possunt validasque ostendere viris.

Porro si nullast frangendis reddita finis

corporibus, tamen ex aeterno tempore quaeque

nunc etiam superare necessest corpora rebus,

quae nondum clueant ullo temptata periclo.

At quoniam fragili natura praedita constant,

discrepat aeternum tempus potuisse manere

innumerabilibus plagis vexata per aevum.

Denique iam quoniam generatim reddita finis

crescendi rebus constat vitamque tenendi,

et quid quaeque queant per foedera naturai,

quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat,

nec commutatur quicquam, quin omnia constant

usque adeo, variae volucres ut in ordine cunctae

ostendant maculas generalis corpore inesse,

immutabili' materiae quoque corpus habere

debent nimirum. Nam si primordia rerum

commutari aliqua possint ratione revicta,

incertum quoque iam constet quid possit oriri,

quid nequeat, finita potestas denique cuique

quanam sit ratione atque alte terminus haerens,

nec totiens possent generatim saecla referre

naturam mores victum motusque parentum.

Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen

***

corporis illius quod nostri cernere sensus

iam nequeunt, id nimirum sine partibus exstat

et minima constat natura nec fuit umquam

per se secretum neque posthac esse valebit,

alterius quoniamst ipsum pars, primaque et una,

inde aliae atque aliae similes ex ordine partes

agmine condenso naturam corporis explent,

quae quoniam per se nequeunt constare, necessest

haerere unde queant nulla ratione revelli.

Sunt igitur solida primordia simplicitate

quae minimis stipata cohaerent partibus arte,

non ex illarum conventu conciliata,

sed magis aeterna pollentia simplicitate,

unde neque avelli quicquam neque deminui iam

concedit natura reservans semina rebus.

Praeterea nisi erit minimum, parvissima quaeque

corpora constabunt ex partibus infinitis,

quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit

dimidiam partem nec res praefiniet ulla.

Ergo rerum inter summam minimamque quid escit?

Nil erit ut distet; nam quamvis funditus omnis

summa sit infinita, tamen, parvissima quae sunt,

ex infinitis constabunt partibus aeque.

Quod quoniam ratio reclamat vera negatque

credere posse animum, victus fateare necessest

esse ea quae nullis iam praedita partibus exstent

et minima constent natura. quae quoniam sunt,

illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum.

Denique si minimas in partis cuncta resolvi

cogere consuesset rerum natura creatrix,

iam nil ex illis eadem reparare valeret

propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta,

non possunt ea quae debet genitalis habere

materies, varios conexus pondera plagas

concursus motus, per quae res quaeque geruntur.

Quapropter qui materiem rerum esse putarunt

ignem atque ex igni summam consistere solo,

magno opere a vera lapsi ratione videntur;

Heraclitus init quorum dux proelia primus,

clarus ‹ob› obscuram linguam magis inter inanis

quamde gravis inter Graios qui vera requirunt.

Omnia enim stolidi magis admirantur amantque,

inversis quae sub verbis latitantia cernunt,

veraque constituunt quae belle tangere possunt

auris et lepido quae sunt fucata sonore.

Nam cur tam variae res possent esse requiro,

ex uno si sunt igni puroque creatae.

Nil prodesset enim calidum denserier ignem

nec rarefieri, si partes ignis eandem

naturam quam totus habet super ignis haberent.

Acrior ardor enim conductis partibus esset,

languidior porro disiectis disque sipatis.

Amplius hoc fieri nil est quod posse rearis

talibus in causis, nedum variantia rerum

tanta queat densis rarisque ex ignibus esse.

Id quoque, si faciant admixtum rebus inane,

denseri poterunt ignes rarique relinqui.

Sed quia multa sibi cernunt contraria †muse†

et fugitant in rebus inane relinquere purum,

ardua dum metuunt, amittunt vera viai,

nec rursum cernunt exempto rebus inani

omnia denseri fierique ex omnibus unum

corpus, nil ad se quod possit mittere raptim;

aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem,

ut videas non e stipatis partibus esse.

Quod si forte alia credunt ratione potesse

ignis in coetu stingui mutareque corpus,

scilicet ex nulla facere id si parte reparcent,

occidet ad nilum nimirum funditus ardor

omnis et ‹e› nilo fierent quaecumque creantur.

Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,

continuo hoc mors est illius quod fuit ante.

Proinde aliquid superare necesse est incolume ollis,

ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes

de niloque renata vigescat copia rerum.

Nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam

sunt quae conservant naturam semper eandem,

quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant

naturam res et convertunt corpora sese,

scire licet non esse haec ignea corpora rerum.

Nil referret enim quaedam decedere, abire,

atque alia attribui, mutarique ordine quaedam,

si tamen ardoris naturam cuncta tenerent;

ignis enim foret omnimodis quodcumque crearent.

Verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora quorum

concursus motus ordo positura figurae

efficiunt ignis, mutatoque ordine mutant

naturam neque sunt igni simulata neque ulli

praeterea rei quae corpora mittere possit

sensibus et nostros adiectu tangere tactus.

Dicere porro ignem res omnis esse neque ullam

rem veram in numero rerum constare nisi ignem,

quod facit hic idem, perdelirum esse videtur.

Nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat

et labefactat eos, unde omnia credita pendent,

unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem.

Credit enim sensus ignem cognoscere vere,

cetera non credit, quae nilo clara minus sunt.

Quod mihi cum vanum tum delirum esse videtur.

Quo referemus enim? Quid nobis certius ipsis

sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus?

Praeterea quare quisquam magis omnia tollat

et velit ardoris naturam linquere solam,

quam neget esse ignis, ‹aliam› tamen esse relinquat?

Aequa videtur enim dementia dicere utrumque.

Quapropter qui materiem rerum esse putarunt

ignem atque ex igni summam consistere posse,

et qui principium gignundis aëra rebus

constituere, aut umorem quicumque putarunt

fingere res ipsum per se, terramve creare

omnia et in rerum naturas vertier omnis,

magno opere a vero longe derrasse videntur.

Adde etiam qui conduplicant primordia rerum

aëra iungentes igni terramque liquori,

et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur

ex igni terra atque anima procrescere et imbri.

Quorum Acragantinus cum primis Empedocles est,

insula quem triquetris terrarum gessit in oris,

quam fluitans circum magnis anfractibus aequor

Ionium glaucis aspergit virus ab undis,

angustoque fretu rapidum mare dividit undis

Italiae terrarum oras a finibus eius.

Hic et vasta Charybdis et hic Aetnaea minantur

murmura flammarum rursum se colligere iras,

faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis

ad caelumque ferat flammai fulgura rursum.

Quae cum magna modis multis miranda videtur

gentibus humanis regio visendaque fertur,

rebus opima bonis, multa munita virum vi,

nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se

nec sanctum magis et mirum carumque videtur.

Carmina quin etiam divini pectoris eius

vociferantur et exponunt praeclara reperta,

ut vix humana videatur stirpe creatus.

Hic tamen et supra quos diximus inferiores

partibus egregie multis multoque minores,

quamquam multa bene ac divinitus invenientes

ex adyto tamquam cordis responsa dedere

sanctius et multo certa ratione magis quam

Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur,

principiis tamen in rerum fecere ruinas

et graviter magni magno cecidere ibi casu;

primum quod motus exempto rebus inani

constituunt et res mollis rarasque relinquunt,

aëra solem ignem terras animalia fruges,

nec tamen admiscent in eorum corpus inane;

deinde quod omnino finem non esse secandis

corporibus faciunt neque pausam stare fragori

nec prorsum in rebus minimum consistere quicquam;

cum videamus id extremum cuiusque cacumen

esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur,

conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis

extremum quod habent, minimum consistere ‹in illis›.

Huc accedit item, quoniam primordia rerum

mollia constituunt, quae nos nativa videmus

esse et mortali cum corpore funditus, utqui

debeat ad nilum iam rerum summa reverti

de niloque renata vigescere copia rerum;

quorum utrumque quid a vero iam distet habebis.

Deinde inimica modis multis sunt atque veneno

ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt

aut ita diffugient ut tempestate coacta

fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.

Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur

atque in eas rursus res omnia dissolvuntur,

qui magis illa queunt rerum primordia dici

quam contra res illorum retroque putari?

Alternis gignuntur enim mutantque colorem

et totam inter se naturam tempore ab omni.

[fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.]

sin ita forte putas ignis terraeque coire

corpus et aërias auras roremque liquoris,

nil in concilio naturam ut mutet eorum,

nulla tibi ex illis poterit res esse creata,

non animans, non exanimo cum corpore, ut arbor.

Quippe suam quidque in coetu variantis acervi

naturam ostendet mixtusque videbitur aër

cum terra simul atque ardor cum rore manere.

At primordia gignundis in rebus oportet

naturam clandestinam caecamque adhibere,

emineat nequid quod contra pugnet et obstet

quominus esse queat proprie quodcumque creatur.

Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius

et primum faciunt ignem se vertere in auras

aëris, hinc imbrem gigni terramque creari

ex imbri retroque a terra cuncta reverti,

umorem primum, post aëra, deinde calorem,

nec cessare haec inter se mutare, meare

a caelo ad terram, de terra ad sidera mundi.

Quod facere haud ullo debent primordia pacto.

Immutabile enim quiddam superare necessest,

ne res ad nilum redigantur funditus omnes.

Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,

continuo hoc mors est illius quod fuit ante.

Quapropter quoniam quae paulo diximus ante

in commutatum veniunt, constare necessest

ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam,

ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Quin potius tali natura praedita quaedam

corpora constituas, ignem si forte crearint,

posse eadem demptis paucis paucisque tributis,

ordine mutato et motu, facere aëris auras,

sic alias aliis rebus mutarier omnis?

«At manifesta palam res indicat» inquis «in auras

aëris e terra res omnis crescere alique;

et nisi tempestas indulget tempore fausto

imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent,

solque sua pro parte fovet tribuitque calorem,

crescere non possint fruges arbusta animantes.»

Scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor

adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis

omnibus e nervis atque ossibus exsolvatur.

Adiutamur enim dubio procul atque alimur nos

certis ab rebus, certis aliae atque aliae res.

Nimirum quia multa modis communia multis

multarum rerum in rebus primordia mixta

sunt, ideo variis variae res rebus aluntur.

Atque eadem magni refert primordia saepe

cum quibus et quali positura contineantur

et quos inter se dent motus accipiantque;

namque eadem caelum mare terras flumina solem

constituunt, eadem fruges arbusta animantis,

verum aliis alioque modo commixta moventur.

Quin etiam passim nostris in versibus ipsis

multa elementa vides multis communia verbis,

cum tamen inter se versus ac verba necessest

confiteare et re et sonitu distare sonanti.

Tantum elementa queunt permutato ordine solo.

At rerum quae sunt primordia, plura adhibere

possunt unde queant variae res quaeque creari.

Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian

quam Grai memorant nec nostra dicere lingua

concedit nobis patrii sermonis egestas,

sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis.

Principio, rerum quam dicit homoeomerian,

ossa videlicet e pauxillis atque minutis

ossibus hic et de pauxillis atque minutis

visceribus viscus gigni sanguenque creari

sanguinis inter se multis coeuntibu' guttis

ex aurique putat micis consistere posse

aurum et de terris terram concrescere parvis,

ignibus ex ignis, umorem umoribus esse,

cetera consimili fingit ratione putatque.

Nec tamen esse ulla de parte in rebus inane

concedit neque corporibus finem esse secandis.

Quare in utraque mihi pariter ratione videtur

errare atque illi, supra quos diximus ante.

Adde quod imbecilla nimis primordia fingit;

si primordia sunt, simili quae praedita constant

natura atque ipsae res sunt aequeque laborant

et pereunt neque ab exitio res ulla refrenat.

Nam quid in oppressu valido durabit eorum,

ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis?

Ignis an umor an aura? quid horum? sanguen et ossa?

Nil, ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis

tam mortalis erit quam quae manifesta videmus

ex oculis nostris aliqua vi victa perire.

At neque reccidere ad nilum res posse neque autem

crescere de nilo testor res ante probatas.

Praeterea quoniam cibus auget corpus alitque,

scire licet nobis venas et sanguen et ossa

sive cibos omnis commixto corpore dicent

esse et habere in se nervorum corpora parva

ossaque et omnino venas partisque cruoris,

fiet uti cibus omnis, et aridus et liquor ipse,

ex alienigenis rebus constare putetur,

ossibus et nervis sanieque et sanguine mixto.

Praeterea quaecumque e terra corpora crescunt

si sunt in terris, terram constare necessest

ex alienigenis, quae terris exoriuntur.

Transfer item, totidem verbis utare licebit.

In lignis si flamma latet fumusque cinisque,

ex alienigenis consistant ligna necessest.

Praeterea tellus quae corpora cumque alit, auget

***

ex alienigenis, quae lignis exoriuntur.

Linquitur hic quaedam latitandi copia tenuis,

id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis

res putet immixtas rebus latitare, sed illud

apparere unum cuius sint plurima mixta

et magis in promptu primaque in fronte locata.

Quod tamen a vera longe ratione repulsumst.

Conveniebat enim fruges quoque saepe, minaci

robore cum saxi franguntur, mittere signum

sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur,

cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem.

Consimili ratione herbas quoque saepe decebat

et latices dulcis guttas similique sapore

mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis,

scilicet, et glebis terrarum saepe friatis

herbarum genera et fruges frondisque videri

dispertita inter terram latitare minute,

postremo in lignis cinerem fumumque videri,

cum praefracta forent, ignisque latere minutos.

Quorum nil fieri quoniam manifesta docet res,

scire licet non esse in rebus res ita mixtas,

verum semina multimodis immixta latere

multarum rerum in rebus communia debent.

«At saepe in magnis fit montibus» inquis «ut altis

arboribus vicina cacumina summa terantur

inter se, validis facere id cogentibus austris,

donec flammai fulserunt flore coorto.»

Scilicet et non est lignis tamen insitus ignis,

verum semina sunt ardoris multa, terendo

quae cum confluxere, creant incendia silvis.

Quod si facta foret silvis abscondita flamma,

non possent ullum tempus celarier ignes,

conficerent vulgo silvas, arbusta cremarent.

Iamne vides igitur, paulo quod diximus ante,

permagni referre eadem primordia saepe

cum quibus et quali positura contineantur

et quos inter se dent motus accipiantque,

atque eadem paulo inter se mutata creare

ignis et lignum? quo pacto verba quoque ipsa

inter se paulo mutatis sunt elementis,

cum ligna atque ignis distincta voce notemus.

Denique iam quaecumque in rebus cernis apertis

si fieri non posse putas, quin materiai

corpora consimili natura praedita fingas,

hac ratione tibi pereunt primordia rerum:

fiet uti risu tremulo concussa cachinnent

et lacrimis salsis umectent ora genasque.

Nunc age quod superest cognosce et clarius audi.

Nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri

percussit thyrso laudis spes magna meum cor

et simul incussit suavem mi in pectus amorem

musarum, quo nunc instinctus mente vigenti

avia Pieridum peragro loca nullius ante

trita solo. iuvat integros accedere fontis

atque haurire, iuvatque novos decerpere flores

insignemque meo capiti petere inde coronam

unde prius nulli velarint tempora musae;

primum quod magnis doceo de rebus et artis

religionum animum nodis exsolvere pergo,

deinde quod obscura de re tam lucida pango

carmina, musaeo contingens cuncta lepore.

Id quoque enim non ab nulla ratione videtur;

sed veluti pueris absinthia taetra medentes

cum dare conantur, prius oras pocula circum

contingunt mellis dulci flavoque liquore,

ut puerorum aetas improvida ludificetur

labrorum tenus, interea perpotet amarum

absinthi laticem deceptaque non capiatur,

sed potius tali pacto recreata valescat,

sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur

tristior esse quibus non est tractata, retroque

vulgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti

carmine Pierio rationem exponere nostram

et quasi musaeo dulci contingere melle,

si tibi forte animum tali ratione tenere

versibus in nostris possem, dum perspicis omnem

naturam rerum qua constet compta figura.

Sed quoniam docui solidissima materiai

corpora perpetuo volitare invicta per aevum,

nunc age, summai quaedam sit finis eorum

necne sit, evolvamus; item quod inane repertumst

seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur,

pervideamus utrum finitum funditus omne

constet an immensum pateat vasteque profundum.

Omne quod est igitur nulla regione viarum

finitumst; namque extremum debebat habere.

Extremum porro nullius posse videtur

esse, nisi ultra sit quod finiat; ut videatur

quo non longius haec sensus natura sequatur.

Nunc extra summam quoniam nil esse fatendum,

non habet extremum, caret ergo fine modoque.

Nec refert quibus adsistas regionibus eius;

usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis

tantundem partis infinitum omne relinquit.

Praeterea si iam finitum constituatur

omne quod est spatium, siquis procurrat ad oras

ultimus extremas iaciatque volatile telum,

id validis utrum contortum viribus ire

quo fuerit missum mavis longeque volare,

an prohibere aliquid censes obstareque posse?

Alterutrum fatearis enim sumasque necessest.

Quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne

cogit ut exempta concedas fine patere.

Nam sive est aliquid quod probeat efficiatque

quominu' quo missum est veniat finique locet se,

sive foras fertur, non est a fine profectum.

Hoc pacto sequar atque, oras ubicumque locaris

extremas, quaeram quid telo denique fiat.

Fiet uti numquam possit consistere finis

effugiumque fugae prolatet copia semper.

Postremo ante oculos res rem finire videtur;

aër dissaepit collis atque aëra montes,

terra mare et contra mare terras terminat omnis;

omne quidem vero nil est quod finiat extra.

Praeterea spatium summai totius omne

undique si inclusum certis consisteret oris

finitumque foret, iam copia materiai

undique ponderibus solidis confluxet ad imum

nec res ulla geri sub caeli tegmine posset

nec foret omnino caelum nec lumina solis

quippe ubi materies omnis cumulata iaceret

ex infinito iam tempore subsidendo.

At nunc nimirum requies data principiorum

corporibus nullast, quia nil est funditus imum

quo quasi confluere et sedis ubi ponere possint.

Semper in assiduo motu res quaeque geruntur

partibus ‹e› cunctis infernaque suppeditantur

ex infinito cita corpora materiai.

Est igitur natura loci spatiumque profundi,

quod neque clara suo percurrere fulmina cursu

perpetuo possint aevi labentia tractu

nec prorsum facere ut restet minus ire meando;

usque adeo passim patet ingens copia rebus

finibus exemptis in cunctas undique partis.

Ipsa modum porro sibi rerum summa parare

ne possit, natura tenet, quae corpus inani

et quod inane autem est finiri corpore cogit,

ut sic alternis infinita omnia reddat,

aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum,

simplice natura patet tamen immoderatum.

***

Nec mare nec tellus neque caeli lucida templa

nec mortale genus nec divum corpora sancta

exiguum possent horai sistere tempus.

Nam dispulsa suo de coetu materiai

copia ferretur magnum per inane soluta,

sive adeo potis numquam concreta creasset

ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset.

Nam certe neque consilio primordia rerum

ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt

nec quos quaeque ‹darent motus pepigere profecto›

sed quia multa modis multis mutata per omne

ex infinito vexantur percita plagis,

omne genus motus et coetus experiundo

tandem deveniunt in talis disposituras,

qualibus haec rerum consistit summa creata,

et multos etiam magnos servata per annos

ut semel in motus coniectast convenientis,

efficit ut largis avidum mare fluminis undis

integrent amnes et solis terra vapore

fota novet fetus summissaque gens animantum

floreat et vivant labentes aetheris ignes;

quod nullo facerent pacto, nisi materiai

ex infinito suboriri copia posset,

unde amissa solent reparare in tempore quaeque.

Nam veluti privata cibo natura animantum

diffluit amittens corpus, sic omnia debent

dissolvi simul ac defecerit suppeditare

materies aliqua ratione aversa viai.

Nec plagae possunt extrinsecus undique summam

conservare omnem quaecumque est conciliata.

Cudere enim crebro possunt partemque morari,

dum veniant aliae ac suppleri summa queatur.

Interdum resilire tamen coguntur et una

principiis rerum spatium tempusque fugai

largiri, ut possint a coetu libera ferri.

Quare etiam atque etiam suboriri multa necessest,

et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae,

infinita opus est vis undique materiai.

Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi,

in medium summae quod dicunt omnia niti,

atque ideo mundi naturam stare sine ullis

ictibus externis neque quoquam posse resolvi

summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa

(ipsum si quicquam posse in se sistere credis):

et quae pondera sunt sub terris omnia sursum

nitier in terraque retro requiescere posta,

ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus.

Et simili ratione animalia suppa vagari

contendunt neque posse e terris in loca caeli

reccidere inferiora magis quam corpora nostra

sponte sua possint in caeli templa volare:

illi cum videant solem, nos sidera noctis

cernere, et alternis nobiscum tempora caeli

dividere et noctes parilis agitare diebus.

Sed vanus stolidis haec [error falsa probavit,]

amplexi quod habent perv[ersa rem ratione;]

nam medium nil esse potest, [quando omnia constant]

infinita. neque omnino, si iam [medium sit,]

possit ibi quicquam consistere [eam magis ob rem]

quam quavis alia longe ratione [repelli:]

omnis enim locus ac spatium quod in[ane vocamus]

per medium, per non medium concedere [debet]

aeque ponderibus, motus quacumque feruntur.

Nec quisquam locus est, quo corpora cum venere,

ponderis amissa vi possint stare ‹in› inani;

nec quod inane autem est ulli subsistere debet,

quin, sua quod natura petit, concedere pergat.

Haud igitur possunt tali ratione teneri

res in concilium medii cuppedine victae.

Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt

in medium niti, sed terrarum atque liquoris,

umorem ponti magnasque e montibus undas,

et quasi terreno quae corpore contineantur,

at contra tenuis exponunt aëris auras

et calidos simul a medio differrier ignis,

atque ideo totum circum tremere aethera signis

et solis flammam per caeli caerula pasci,

quod calor a medio fugiens se ibi colligat omnis,

nec prorsum arboribus summos frondescere ramos

posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum

***

ne volucri ritu flammarum moenia mundi

diffugiant subito magnum per inane soluta

et ne cetera consimili ratione sequantur

neve ruant caeli tonitralia templa superne

terraque se pedibus raptim subducat et omnis

inter permixtas rerum caelique ruinas

corpora solventis abeat per inane profundum,

temporis ut puncto nil exstet reliquiarum

desertum praeter spatium et primordia caeca.

nam quacumque prius de parti corpora desse

constitues, haec rebus erit pars ianua leti,

hac se turba foras dabit omnis materiai.

Haec sic pernosces parva perductus opella;

namque alid ex alio clarescet nec tibi caeca

nox iter eripiet quin ultima naturai

pervideas: ita res accendent lumina rebus.

Aēnĕădūm gĕnĕtrīx, hŏmĭnūm dīvūmquĕ vŏlūptās,

ālmă Vĕnūs, caēlī sūbtēr lābēntĭă sīgnă

quaē mărĕ nāvĭgĕrūm, quaē tērrās frūgĭfĕrēntīs

cōncĕlĕbrās, pēr tē quŏnĭām gĕnŭs ōmne ănĭmāntūm

cōncĭpĭtūr vīsītque ēxōrtūm lūmĭnă sōlīs:

tē, dĕă, tē fŭgĭūnt vēntī, tē nūbĭlă caēlī

ādvēntūmquĕ tŭūm, tĭbĭ suāvīs daēdălă tēllūs

sūmmīttīt flōrēs, tĭbĭ rīdēnt aēquŏră pōntī

plācātūmquĕ nĭtēt dīffūsō lūmĭnĕ caēlūm.

Nām sĭmŭl āc spĕcĭēs pătĕfāctāst vērnă dĭēī

ēt rĕsĕrātă vĭgēt gĕnĭtābĭlĭs aūră făvōnī,

āĕrĭaē prīmūm vŏlŭcrēs tē, dīvă, tŭūmquĕ

sīgnĭfĭcānt ĭnĭtūm pērcūlsaē cōrdă tŭā vī.

Īndĕ fĕraē pĕcŭdēs pērsūltānt pābŭlă laētă

ēt răpĭdōs trānānt āmnīs: ĭtă cāptă lĕpōrĕ

tē sĕquĭtūr cŭpĭdē quō quāmque īndūcĕrĕ pērgīs.

Dēnĭquĕ pēr mărĭa āc mōntīs flŭvĭōsquĕ răpācēs

frōndĭfĕrāsquĕ dŏmōs ăvĭūm cāmpōsquĕ vĭrēntīs

ōmnĭbŭs īncŭtĭēns blāndūm pēr pēctŏra ămōrēm

ēffĭcĭs ūt cŭpĭdē gĕnĕrātīm saēclă prŏpāgēnt.

Quaē quŏnĭām rērūm nātūrām sōlă gŭbērnās

nēc sĭnĕ tē quīcquām dīās īn lūmĭnĭs ōrās

ēxŏrĭtūr nĕquĕ fīt laētūm nĕque ămābĭlĕ quīcquām,

tē sŏcĭām stŭdĕō scrībēndīs vērsĭbŭs ēssĕ

quōs ĕgŏ dē rērūm nātūrā pāngĕrĕ cōnōr

Mēmmĭădaē nōstrō, quēm tū, dĕă, tēmpŏre ĭn ōmnī

ōmnĭbŭs ōrnātūm vŏlŭīsti ēxcēllĕrĕ rēbūs.

Quō măgĭs aētērnūm dā dīctīs, dīvă, lĕpōrēm.

Ēffĭce ŭt īntĕrĕā fĕră moēnĕră mīlĭtĭāī

pēr mărĭa āc tērrās ōmnīs sōpītă quĭēscānt.

Nām tū sōlă pŏtēs trānquīllā pācĕ iŭvārĕ

mōrtālīs, quŏnĭām bēllī fĕră moēnĕră Māvōrs

ārmĭpŏtēns rĕgĭt, īn grĕmĭūm quī saēpĕ tŭūm sē

rēĭcĭt aētērnō dēvīctūs vūlnĕre ămōrīs,

ātque ĭtă sūspĭcĭēns tĕrĕtī cērvīcĕ rĕpōstā

pāscĭt ămōre ăvĭdōs ĭnhĭāns īn tē, dĕă, vīsūs,

ēquĕ tŭō pēndēt rĕsŭpīnī spīrĭtŭs ōrĕ.

Hūnc tū, dīvă, tŭō rĕcŭbāntēm cōrpŏrĕ sānctō

cīrcūmfūsă sŭpēr, suāvīs ēx ōrĕ lŏquēlās

fūndĕ pĕtēns plăcĭdām Rōmānīs, īnclŭtă, pācēm.

Nām nĕquĕ nōs ăgĕre hōc pătrĭāī tēmpŏre ĭnīquō

pōssŭmŭs aēquo ănĭmō nēc Mēmmī clāră prŏpāgŏ

tālĭbŭs īn rēbūs cōmmūnī dēssĕ sălūtī.

***

Quōd sŭpĕrēst, văcŭās aūrīs ‹ănĭmūmquĕ săgācēm›

sēmōtum ā cūrīs ădhĭbē vēram ād rătĭōnēm,

nē mĕă dōnă tĭbī stŭdĭō dīspōstă fĭdēlī,

īntēllēctă prĭūs quām sīnt, cōntēmptă rĕlīnquās.

Nām tĭbĭ dē sūmmā caēlī rătĭōnĕ dĕūmquĕ

dīssĕrĕre īncĭpĭam ēt rērūm prīmōrdĭă pāndām,

ūnde ōmnīs nātūră crĕēt rēs aūctĕt ălātquĕ

quōve ĕădēm rūrsūm nātūră pĕrēmptă rĕsōlvāt,

quaē nōs mātĕrĭem ēt gĕnĭtālĭă cōrpŏră rēbūs

rēddūnda īn rătĭōnĕ vŏcāre ēt sēmĭnă rērūm

āppēllārĕ sŭēmŭs ĕt haēc ĕădem ūsūrpārĕ

cōrpŏră prīmă, quŏd ēx īllīs sūnt ōmnĭă prīmīs.

Hūmāna ānte ŏcŭlōs foēdē cūm vītă iăcērēt

īn tērrīs ōpprēssă grăvī sūb rēlĭgĭōnĕ

quaē căpŭt ā caēlī rĕgĭōnĭbŭs ōstēndēbāt

hōrrĭbĭlī sŭpĕr āspēctū mōrtālĭbŭs īnstāns,

prīmūm Grāiŭs hŏmō mōrtālīs tōllĕrĕ cōntrā

ēst ŏcŭlōs aūsūs prīmūsque ōbsīstĕrĕ cōntrā,

quēm nĕquĕ fāmă dĕūm nēc fūlmĭnă nēc mĭnĭtāntī

mūrmŭrĕ cōmprēssīt caēlūm, sĕd ĕō măgĭs ācrēm

īrrītāt ănĭmī vīrtūtem, ēffrīngĕre ŭt ārtă

nātūraē prīmūs pōrtārūm claūstră cŭpīrēt.

Ērgō vīvĭdă vīs ănĭmī pērvīcĭt, ĕt ēxtrā

prōcēssīt lōngē flāmmāntĭă moēnĭă mūndī

ātque ōmne īmmēnsūm pĕrăgrāvīt mēnte ănĭmōquĕ,

ūndĕ rĕfērt nōbīs vīctōr quīd pōssĭt ŏrīrī,

quīd nĕquĕāt, fīnītă pŏtēstās dēnĭquĕ cuīquĕ

quānām sīt rătĭōne ātque āltē tērmĭnŭs haērēns.

Quārē rēlĭgĭō pĕdĭbūs sūbiēctă vĭcīssīm

ōbtĕrĭtūr, nōs ēxaēquāt vīctōrĭă caēlō.

Īllŭd ĭn hīs rēbūs vĕrĕōr, nē fōrtĕ rĕārīs

īmpĭă tē rătĭōnĭs ĭnīre ĕlĕmēntă vĭāmquĕ

īndŭgrĕdī scĕlĕrīs. Quōd cōntrā saēpĭŭs īllă

rēlĭgĭō pĕpĕrīt scĕlĕrōsa ātque īmpĭă fāctă.

Aūlĭdĕ quō pāctō Trĭvĭāī vīrgĭnĭs ārām

Īphĭănāssāī tūrpārūnt sānguĭnĕ foēdē

dūctōrēs Dănăūm dēlēctī, prīmă vĭrōrūm.

Cuī sĭmŭl īnfŭlă vīrgĭnĕōs cīrcūmdătă cōmptūs

ēx ūtrāquĕ părī mālārūm pārtĕ prŏfūsāst,

ēt maēstūm sĭmŭl ānte ārās ādstārĕ părēntēm

sēnsĭt ĕt hūnc prōptēr fērrūm cēlārĕ mĭnīstrōs

āspēctūquĕ sŭō lăcrĭmās ēffūndĕrĕ cīvīs,

mūtă mĕtū tērrām gĕnĭbūs sūmmīssă pĕtēbāt.

Nēc mĭsĕraē prōdēsse īn tālī tēmpŏrĕ quībāt

quōd pătrĭō prīncēps dōnārāt nōmĭnĕ rēgēm.

Nām sūblātă vĭrūm mănĭbūs trĕmĭbūndăque ăd ārās

dēdūctāst, nōn ūt sōllēmnī mōrĕ săcrōrūm

pērfēctō pōssēt clārō cŏmĭtāri Hўmĕnaēō,

sēd cāsta īncēstē nūbēndī tēmpŏre ĭn īpsō

hōstĭă cōncĭdĕrēt māctātū maēstă părēntīs,

ēxĭtŭs ūt clāssī fēlīx faūstūsquĕ dărētūr.

Tāntūm rēlĭgĭō pŏtŭīt suādērĕ mălōrūm.

Tūtĕmĕt ā nōbīs iām quōvīs tēmpŏrĕ vātūm

tērrĭlŏquīs vīctūs dīctīs dēscīscĕrĕ quaērēs.

Quīppe ĕtĕnīm quām mūltă tĭbī iām fīngĕrĕ pōssūnt

sōmnĭă quaē vītaē rătĭōnēs vērtĕrĕ pōssīnt

fōrtūnāsquĕ tŭās ōmnīs tūrbārĕ tĭmōrĕ!

Ēt mĕrĭtō. Nām sī cērtām fīnem ēssĕ vĭdērēnt

aērūmnārum hŏmĭnēs, ălĭquā rătĭōnĕ vălērēnt

rēlĭgĭōnĭbŭs ātquĕ mĭnīs ōbsīstĕrĕ vātūm.

Nūnc rătĭō nūlla ēst rēstāndī, nūllă făcūltās,

aētērnās quŏnĭām poēnās īn mōrtĕ tĭmēndūmst.

Īgnōrātŭr ĕnīm quaē sīt nātūra ănĭmāī,

nātă sĭt ān cōntrā nāscēntĭbŭs īnsĭnŭētūr,

ēt sĭmŭl īntĕrĕāt nōbīscūm mōrtĕ dĭrēmptă

ān tĕnĕbrās Ōrcī vīsāt vāstāsquĕ lăcūnās

ān pĕcŭdēs ălĭās dīvīnĭtŭs īnsĭnŭēt sē,

Ēnnĭŭs ūt nōstēr cĕcĭnīt quī prīmŭs ămoēnō

dētŭlĭt ēx Hĕlĭcōnĕ pĕrēnnī frōndĕ cŏrōnām,

pēr gēntīs Ĭtălās hŏmĭnūm quaē clāră clŭērēt;

ētsī praētĕrĕā tămĕn ēsse Ăchĕrūsĭă tēmplă

Ēnnĭŭs aētērnīs ēxpōnīt vērsĭbŭs ēdēns,

quō nĕquĕ pērmănĕānt ănĭmaē nĕquĕ cōrpŏră nōstră,

sēd quaēdām sĭmŭlācră mŏdīs pāllēntĭă mīrīs;

ūndĕ sĭbi ēxōrtām sēmpēr flōrēntĭs Hŏmērī

cōmmĕmŏrāt spĕcĭēm lăcrĭmās ēffūndĕrĕ sālsās

coēpīsse ēt rērūm nātūram ēxpāndĕrĕ dīctīs.

Quāprōptēr bĕnĕ cūm sŭpĕrīs dē rēbŭs hăbēndă

nōbīs ēst rătĭō, sōlīs lūnaēquĕ mĕātūs

quā fīānt rătĭōne, ēt quā vī quaēquĕ gĕrāntūr

īn tērrīs, tūnc cūm prīmīs rătĭōnĕ săgācī

ūnde ănĭma ātque ănĭmī cōnstēt nātūră vĭdēndūm

ēt quaē rēs nōbīs vĭgĭlāntĭbŭs ōbvĭă mēntīs

tērrĭfĭcēt mōrbo ādfēctīs sōmnōquĕ sĕpūltīs,

cērnĕre ŭtī vĭdĕāmŭr ĕōs aūdīrĕquĕ cōrām,

mōrte ŏbĭtā quōrūm tēllūs āmplēctĭtŭr ōssă.

Nēc me ănĭmī fāllīt Grāiōrum ōbscūră rĕpērtă

dīffĭcĭle īnlūstrārĕ Lătīnīs vērsĭbŭs ēssĕ,

mūltă nŏvīs vērbīs praēsērtīm cūm sĭt ăgēndūm

prōptĕr ĕgēstātēm līnguae ēt rērūm nŏvĭtātēm;

sēd tŭă mē vīrtūs tămĕn ēt spērātă vŏlūptās

suāvĭs ămīcĭtĭaē quēmvīs ēffērrĕ lăbōrēm

suādĕt ĕt īndūcīt nōctēs vĭgĭlārĕ sĕrēnās

quaērēntēm dīctīs quĭbŭs ēt quō cārmĭnĕ dēmūm

clāră tŭaē pōssīm praēpāndĕrĕ lūmĭnă mēntī,

rēs quĭbŭs ōccūltās pĕnĭtūs cōnvīsĕrĕ pōssīs.

Hūnc ĭgĭtūr tērrōrem ănĭmī tĕnĕbrāsquĕ nĕcēssēst

nōn rădĭī sōlīs nĕquĕ lūcĭdă tēlă dĭēī

dīscŭtĭānt, sēd nātūraē spĕcĭēs rătĭōquĕ.

Prīncĭpĭūm cŭiŭs hīnc nōbīs ēxōrdĭă sūmēt,

nūllām rem ē nīlō gīgnī dīvīnĭtŭs ūmquām.

Quīppe ĭtă fōrmīdō mōrtālīs cōntĭnĕt ōmnīs,

quōd mūlta īn tērrīs fĭĕrī caēlōquĕ tŭēntūr

quōrum ŏpĕrūm caūsās nūllā rătĭōnĕ vĭdērĕ

pōssūnt āc fĭĕrī dīvīnō nūmĭnĕ rēntūr.

Quās ōb rēs ŭbĭ vīdĕrĭmūs nīl pōssĕ crĕārī

dē nīlō, tūm quōd sĕquĭmūr iām rēctĭŭs īndĕ

pērspĭcĭēmŭs, ĕt ūndĕ quĕāt rēs quaēquĕ crĕārī

ēt quō quaēquĕ mŏdō fīānt ŏpĕrā sĭnĕ dīvūm.

Nām sī dē nīlō fĭĕrēnt, ēx ōmnĭbŭ' rēbūs

ōmnĕ gĕnūs nāscī pōssēt, nīl sēmĭne ĕgērēt.

Ē mărĕ prīmum hŏmĭnēs, ē tērrā pōssĕt ŏrīrī

squāmĭgĕrūm gĕnŭs ēt vŏlŭcrēs ērūmpĕrĕ caēlō;

ārmēnta ātque ălĭaē pĕcŭdēs, gĕnŭs ōmnĕ fĕrārūm,

īncērtō pārtū cūlta āc dēsērtă tĕnērēnt.

Nēc frūctūs īdem ārbŏrĭbūs cōnstārĕ sŏlērēnt,

sēd mūtārēntūr, fērre ōmnēs ōmnĭă pōssēnt.

Quīppe ŭbĭ nōn ēssēnt gĕnĭtālĭă cōrpŏră cuīquĕ,

quī pōssēt mātēr rēbūs cōnsīstĕrĕ cērtă?

Āt nūnc sēmĭnĭbūs quĭă cērtīs quaēquĕ crĕāntūr,

īnde ēnāscĭtŭr ātque ōrās īn lūmĭnĭs ēxīt,

mātĕrĭēs ŭbi ĭnēst cūiūsque ēt cōrpŏră prīmă;

ātque hāc rē nĕquĕūnt ēx ōmnĭbŭs ōmnĭă gīgnī,

quōd cērtīs īn rēbŭs ĭnēst sēcrētă făcūltās.

Praētĕrĕā cūr vērĕ rŏsām, frūmēntă călōrĕ,

vītīs aūtūmnō fūndī suādēntĕ vĭdēmūs,

sī nōn, cērtă sŭō quĭă tēmpŏrĕ sēmĭnă rērūm

cūm cōnflūxērūnt, pătĕfīt quōdcūmquĕ crĕātūr,

dūm tēmpēstātēs ādsūnt ēt vīvĭdă tēllūs

tūtō rēs tĕnĕrās ēffērt īn lūmĭnĭs ōrās?

Quōd sī dē nīlō fĭĕrēnt, sŭbĭto ēxŏrĕrēntūr

īncērtō spătĭo ātque ălĭēnīs pārtĭbŭs ānnī,

quīppe ŭbĭ nūllă fŏrēnt prīmōrdĭă quaē gĕnĭtālī

cōncĭlĭō pōssēnt ārcērī tēmpŏre ĭnīquō.

Nēc pōrro aūgēndīs rēbūs spătĭō fŏrĕt ūsūs

sēmĭnĭs ād cŏĭtūm, si ē nīlō crēscĕrĕ pōssēnt.

Nām fĭĕrēnt iŭvĕnēs sŭbĭto ēx īnfāntĭbŭ' pārvīs

ē tērrāque ēxōrtă rĕpēnte ārbūstă sălīrēnt.

Quōrūm nīl fĭĕrī mănĭfēstum ēst, ōmnĭă quāndō

paūlātīm crēscūnt, ūt pār ēst, sēmĭnĕ cērtō

crēscēntēsquĕ gĕnūs sērvānt; ūt nōscĕrĕ pōssīs

quīdquĕ sŭā dē mātĕrĭā grāndēscĕre ălīquĕ.

Hūc āccēdĭt ŭtī sĭnĕ cērtīs īmbrĭbŭs ānnī

laētĭfĭcōs nĕquĕāt fētūs sūmmīttĕrĕ tēllūs

nēc pōrrō sēcrētă cĭbō nātūra ănĭmāntūm

prōpāgārĕ gĕnūs pōssīt vītāmquĕ tŭērī;

ūt pŏtĭūs mūltīs cōmmūnĭă cōrpŏră rēbūs

mūltă pŭtēs ēsse, ūt vērbīs ĕlĕmēntă vĭdēmūs,

quām sĭnĕ prīncĭpĭīs ūllām rem ēxsīstĕrĕ pōssĕ.

Dēnĭquĕ cūr hŏmĭnēs tāntōs nātūră părārĕ

nōn pŏtŭīt, pĕdĭbūs quī pōntūm pēr vădă pōssēnt

trānsīre ēt māgnōs mănĭbūs dīvēllĕrĕ mōntīs

mūltăquĕ vīvēndō vītālĭă vīncĕrĕ saēclă,

sī nōn, mātĕrĭēs quĭă rēbūs rēddĭtă cērtāst

gīgnūndīs ē quā cōnstāt quīd pōssĭt ŏrīrī?

Nīl ĭgĭtūr fĭĕrī dē nīlō pōssĕ fătēndūmst,

sēmĭnĕ quāndo ŏpŭs ēst rēbūs quō quaēquĕ crĕātaē

āĕrĭs īn tĕnĕrās pōssīnt prōfērrĭĕr aūrās.

Pōstrēmō quŏnĭam īncūltīs praēstārĕ vĭdēmūs

cūltă lŏca ēt mănĭbūs mĕlĭōrēs rēddĕrĕ fētūs,

ēssĕ vĭdēlĭcĕt īn tērrīs prīmōrdĭă rērūm

quaē nōs fēcūndās vērtēntēs vōmĕrĕ glēbās

tērrāīquĕ sŏlūm sŭbĭgēntēs cīmŭs ăd ōrtūs.

Quōd sī nūllă fŏrēnt, nōstrō sĭnĕ quaēquĕ lăbōrĕ

spōntĕ sŭā mūltō fĭĕrī mĕlĭōră vĭdērēs.

Hūc āccēdĭt ŭtī quīdque īn sŭă cōrpŏră rūrsūm

dīssōlvāt nātūră nĕque ād nīlum īntĕrĭmāt rēs.

Nām sī quīd mōrtāle ‹ē› cūnctīs pārtĭbŭs ēssēt,

ēx ŏcŭlīs rēs quaēquĕ rĕpēnte ērēptă pĕrīrēt.

Nūllā vī fŏrĕt ūsŭs ĕnīm quaē pārtĭbŭs ēiūs

dīscĭdĭūm părĕre ēt nēxūs ēxsōlvĕrĕ pōssēt.

Quōd nūnc, aētērnō quĭă cōnstānt sēmĭnĕ quaēquĕ,

dōnēc vīs ŏbĭīt quaē rēs dīvērbĕrĕt īctū

aūt īntūs pĕnĕtrēt pĕr ĭnānĭă dīssōlvātquĕ,

nūllĭŭs ēxĭtĭūm pătĭtūr nātūră vĭdērī.

Praētĕrĕā quaēcūmquĕ vĕtūstāte āmŏvĕt aētās,

sī pĕnĭtūs pĕrĭmīt cōnsūmēns mātĕrĭem ōmnēm,

ūnde ănĭmālĕ gĕnūs gĕnĕrātim īn lūmĭnă vītaē

rēddūcīt Vĕnŭs, aūt rēddūctūm daēdălă tēllūs

ūnde ălĭt ātque aūgēt gĕnĕrātīm pābŭlă praēbēns?

Ūndĕ măre īngĕnŭī fōntēs ēxtērnăquĕ lōngē

flūmĭnă sūppĕdĭtānt? Ūnde aēthēr sīdĕră pāscīt?

Ōmnĭa ĕnīm dēbēt, mōrtālī cōrpŏrĕ quaē sūnt,

īnfīnīta aētās cōnsūmpse ānteāctă dĭēsquĕ.

Quōd si ĭn ĕō spătĭo ātque ānteācta aētātĕ fŭērĕ

ē quĭbŭs haēc rērūm cōnsīstīt sūmmă rĕfēctă,

īmmōrtālī sūnt nātūrā praēdĭtă cērtē;

haūd ĭgĭtūr pōssūnt ād nīlūm quaēquĕ rĕvērtī.

Dēnĭquĕ rēs ōmnīs ĕădēm vīs caūsăquĕ vūlgō

cōnfĭcĕrēt, nĭsĭ mātĕrĭēs aētērnă tĕnērēt,

īntēr sē nēxū mĭnŭs aūt măgĭs īndŭpĕdītă.

Tāctŭs ĕnīm lētī sătĭs ēssēt caūsă prŏfēctō,

quīppe ŭbĭ nūllă fŏrēnt aētērnō cōrpŏrĕ quōrūm

cōntēxtūm vīs dēbērēt dīssōlvĕrĕ quaēquĕ.

Āt nūnc, īntēr sē quĭă nēxūs prīncĭpĭōrūm

dīssĭmĭlēs cōnstānt aētērnăquĕ mātĕrĭēs ēst,

īncŏlŭmī rĕmănēnt rēs cōrpŏrĕ, dūm sătĭs ācrīs

vīs ŏbĕāt prō tēxtūrā cūiūsquĕ rĕpērtā.

Haūd ĭgĭtūr rĕdĭt ād nīlūm rēs ūllă, sĕd ōmnēs

dīscĭdĭō rĕdĕūnt īn cōrpŏră mātĕrĭāī.

Pōstrēmō pĕrĕūnt īmbrēs, ŭbi ĕōs pătĕr aēthēr

īn grĕmĭūm mātrīs tērrāī praēcĭpĭtāvīt;

āt nĭtĭdaē sūrgūnt frūgēs rāmīquĕ vĭrēscūnt

ārbŏrĭbūs, crēscūnt īpsaē fētūquĕ grăvāntūr;

hīnc ălĭtūr pōrrō nōstrūm gĕnŭs ātquĕ fĕrārūm,

hīnc laētās ūrbīs pŭĕrīs flōrērĕ vĭdēmūs

frōndĭfĕrāsquĕ nŏvīs ăvĭbūs cănĕre ūndĭquĕ sīlvās;

hīnc fēssaē pĕcŭdēs pīnguī pēr pābŭlă laētă

cōrpŏră dēpōnūnt ēt cāndēns lāctĕŭs ūmōr

ūbĕrĭbūs mānāt dīstēntīs; hīnc nŏvă prōlēs

ārtŭbŭs īnfīrmīs tĕnĕrās lāscīvă pĕr hērbās

lūdīt lāctĕ mĕrō mēntīs pērcūlsă nŏvēllās.

Haūd ĭgĭtūr pĕnĭtūs pĕrĕūnt quaēcūmquĕ vĭdēntūr,

quāndo ălĭd ēx ălĭō rĕfĭcīt nātūră nĕc ūllām

rēm gīgnī pătĭtūr nĭsĭ mōrte ādiūta ălĭēnā.

Nūnc ăgĕ, rēs quŏnĭām dŏcŭī nōn pōssĕ crĕārī

dē nīlō nĕque ĭtēm gĕnĭtās ād nīl rĕvŏcārī,

nēquā fōrtĕ tămēn coēptēs dīffīdĕrĕ dīctīs,

quōd nĕquĕūnt ŏcŭlīs rērūm prīmōrdĭă cērnī,

āccĭpĕ praētĕrĕā quaē cōrpŏră tūtĕ nĕcēssēst

cōnfĭtĕāre ēsse īn rēbūs nēc pōssĕ vĭdērī.

Prīncĭpĭō vēntī vīs vērbĕrăt īncĭtă pōntūm

īngēntīsquĕ rŭīt nāvīs ēt nūbĭlă dīffērt,

īntērdūm răpĭdō pērcūrrēns tūrbĭnĕ cāmpōs

ārbŏrĭbūs māgnīs stērnīt mōntīsquĕ sŭprēmōs

sīlvĭfrăgīs vēxāt flābrīs: ĭtă pērfŭrĭt ācrī

cūm frĕmĭtū saēvītquĕ mĭnācī mūrmŭrĕ vēntūs.

Sūnt ĭgĭtūr vēntī nīmīrūm cōrpŏră caēcă

quaē mărĕ, quaē tērrās, quaē dēnĭquĕ nūbĭlă caēlī

vērrūnt āc sŭbĭtō vēxāntĭă tūrbĭnĕ rāptānt,

nēc rătĭōnĕ flŭūnt ălĭā strāgēmquĕ prŏpāgānt

ēt cūm mōllĭs ăquaē fērtūr nātūră rĕpēntē

flūmĭne ăbūndāntī, quām lārgīs īmbrĭbŭs aūgēt

mōntĭbŭs ēx āltīs māgnūs dēcūrsŭs ăquāī

frāgmĭnă cōnĭcĭēns sīlvārum ārbūstăquĕ tōtă,

nēc vălĭdī pōssūnt pōntēs vĕnĭēntĕs ăquāī

vīm sŭbĭtām tŏlĕrāre: ĭtă māgnō tūrbĭdŭs īmbrī

mōlĭbŭs īncūrrīt vălĭdīs cūm vīrĭbŭs āmnīs.

Dāt sŏnĭtū māgnō strāgēm vōlvītquĕ sŭb ūndīs

grāndĭă sāxă rŭīt †quā quīdquīd† flūctĭbŭs ōbstāt.

Sīc ĭgĭtūr dēbēnt vēntī quŏquĕ flāmĭnă fērrī,

quaē vĕlŭtī vălĭdūm cūm flūmēn prōcŭbŭērĕ

quāmlībēt īn pārtēm, trūdūnt rēs āntĕ rŭūntquĕ

īmpĕtĭbūs crēbrīs, īntērdūm vērtĭcĕ tōrtō

cōrrĭpĭūnt răpĭdēquĕ rŏtāntī tūrbĭnĕ pōrtānt.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām sūnt vēntī cōrpŏră caēcă,

quāndŏquĭdēm fāctīs ēt mōrĭbŭs aēmŭlă māgnīs

āmnĭbŭs īnvēniūntŭr, ăpērtō cōrpŏrĕ quī sūnt.

Tūm pōrrō vărĭōs rērūm sēntīmŭs ŏdōrēs

nēc tămĕn ād nārīs vĕnĭēntīs cērnĭmŭs ūmquām,

nēc călĭdōs aēstūs tŭĭmūr nēc frīgŏră quīmūs

ūsūrpāre ŏcŭlīs nēc vōcēs cērnĕrĕ suēmūs;

quaē tămĕn ōmnĭă cōrpŏrĕā cōnstārĕ nĕcēssēst

nātūrā, quŏnĭām sēnsūs īmpēllĕrĕ pōssūnt.

Tāngĕre ĕnim ēt tāngī, nĭsĭ cōrpūs, nūllă pŏtēst rēs.

Dēnĭquĕ flūctĭfrăgō sūspēnsae īn lītŏrĕ vēstēs

ūvēscūnt, eaēdēm dīspānsae īn sōlĕ sĕrēscūnt.

Āt nĕquĕ quō pāctō pērsēdĕrĭt ūmŏr ăquāī

vīsūmst nēc rūrsūm quō pāctō fūgĕrĭt aēstū.

Īn pārvās ĭgĭtūr pārtīs dīspērgĭtŭr ūmōr

quās ŏcŭlī nūllā pōssūnt rătĭōnĕ vĭdērĕ.

Quīn ĕtĭām mūltīs sōlīs rĕdĕūntĭbŭs ānnīs

ānŭlŭs īn dĭgĭtō sūbtēr tĕnŭātŭr hăbēndō,

stīlĭcĭdī cāsūs lăpĭdēm căvăt, ūncŭs ărātrī

fērrĕŭs ōccūltē dēcrēscīt vōmĕr ĭn ārvīs,

strātăquĕ iām vūlgī pĕdĭbūs dētrītă vĭārūm

sāxĕă cōnspĭcĭmūs; tūm pōrtās prōptĕr ăēnă

sīgnă mănūs dēxtrās ōstēndūnt āttĕnŭārī

saēpĕ sălūtāntūm tāctū praētērquĕ mĕāntūm.

Haēc ĭgĭtūr mĭnŭī, cūm sīnt dētrītă, vĭdēmūs.

Sēd quaē cōrpŏră dēcēdānt īn tēmpŏrĕ quōquĕ,

īnvĭdă praēclūsīt spĕcĭēm nātūră vĭdēndī.

Pōstrēmō quaēcūmquĕ dĭēs nātūrăquĕ rēbūs

paūlātīm trĭbŭīt, mŏdĕrātīm crēscĕrĕ cōgēns,

nūllă pŏtēst ŏcŭlōrum ăcĭēs cōntēntă tŭērī,

nēc pōrrō quaēcūmque aēvō măcĭēquĕ sĕnēscūnt;

nēc, mărĕ quae īmpēndēnt, vēscō sălĕ sāxă pĕrēsă

quīd quōque āmīttānt īn tēmpŏrĕ cērnĕrĕ pōssīs.

Cōrpŏrĭbūs caēcīs ĭgĭtūr nātūră gĕrīt rēs.

Nēc tămĕn ūndĭquĕ cōrpŏrĕā stīpātă tĕnēntūr

ōmnĭă nātūrā; nāmque ēst īn rēbŭs ĭnānĕ.

Quōd tĭbĭ cōgnōsse īn mūltīs ĕrĭt ūtĭlĕ rēbūs

nēc sĭnĕt ērrāntēm dŭbĭtāre ēt quaērĕrĕ sēmpēr

dē sūmmā rērum ēt nōstrīs dīffīdĕrĕ dīctīs.

Quāprōptēr lŏcŭs ēst īntāctŭs ĭnānĕ văcānsquĕ.

Quōd sī nōn ēssēt, nūllā rătĭōnĕ mŏvērī

rēs pōssēnt; nāmque ōffĭcĭūm quōd cōrpŏrĭs ēxstāt,

ōffĭcĕre ātque ōbstāre, ĭd ĭn ōmnī tēmpŏre ădēssēt

ōmnĭbŭs; haūd ĭgĭtūr quīcquām prōcēdĕrĕ pōssēt,

prīncĭpĭūm quŏnĭām cēdēndī nūllă dărēt rēs.

Āt nūnc pēr mărĭa āc tērrās sūblīmăquĕ caēlī

mūltă mŏdīs mūltīs vărĭā rătĭōnĕ mŏvērī

cērnĭmŭs ānte ŏcŭlōs, quaē, sī nōn ēssĕt ĭnānĕ,

nōn tām sōllĭcĭtō mōtū prīvātă cărērēnt

quām gĕnĭta ōmnīnō nūllā rătĭōnĕ fŭīssēnt,

ūndĭquĕ mātĕrĭēs quŏnĭām stīpātă quĭēssēt.

Praētĕrĕā quāmvīs sŏlĭdaē rēs ēssĕ pŭtēntūr,

hīnc tămĕn ēssĕ lĭcēt rārō cūm cōrpŏrĕ cērnās.

Īn sāxīs āc spēlūncīs pērmānăt ăquārūm

līquĭdŭs ūmŏr ĕt ūbĕrĭbūs flēnt ōmnĭă gūttīs.

Dīssĭpăt īn cōrpūs sēsē cĭbŭs ōmne ănĭmāntūm.

Crēscūnt ārbūsta ēt fētūs īn tēmpŏrĕ fūndūnt,

quōd cĭbŭs īn tōtās ūsque āb rādīcĭbŭs īmīs

pēr trūncōs āc pēr rāmōs dīffūndĭtŭr ōmnīs.

Īntēr saēptă mĕānt vōcēs ēt claūsă dŏmōrūm

trānsvŏlĭtānt, rĭgĭdūm pērmānāt frīgŭs ăd ōssă,

quōd, nĭsi ĭnānĭă sīnt, quā pōssēnt cōrpŏră quaēquĕ

trānsīre, haūd ūllā fĭĕrī rătĭōnĕ vĭdērēs.

Dēnĭquĕ cūr ălĭās ălĭīs praēstārĕ vĭdēmūs

pōndĕrĕ rēs rēbūs nīlō māiōrĕ fĭgūrā?

Nām sī tāntūndēmst īn lānaē glōmĕrĕ quāntūm

cōrpŏrĭs īn plūmbo ēst, tāntūndēm pōndĕrĕ pār ēst,

cōrpŏrĭs ōffĭcĭūmst quōniām prĕmĕre ōmnĭă deōrsūm,

cōntra aūtēm nātūră mănēt sĭnĕ pōndĕre ĭnānīs.

Ērgō quōd māgnūmst aēquē lĕvĭūsquĕ vĭdētūr,

nīmīrūm plūs ēssĕ sĭbī dēclārăt ĭnānīs;

āt cōntrā grăvĭūs plūs īn sē cōrpŏrĭs ēssĕ

dēdĭcăt ēt mūltō văcŭī mĭnŭs īntŭs hăbērĕ.

Ēst ĭgĭtūr nīmīrum īd quōd rătĭōnĕ săgācī

quaērĭmŭs, ādmīxtūm rēbūs, quŏd ĭnānĕ vŏcāmūs.

Īllŭd ĭn hīs rēbūs nē tē dēdūcĕrĕ vērō

pōssīt, quōd quīdām fīngūnt, praēcūrrĕrĕ cōgōr.

Cēdĕrĕ squāmĭgĕrīs lătĭcēs nītēntĭbŭs āiūnt

ēt lĭquĭdās ăpĕrīrĕ vĭās, quĭă pōst lŏcă pīscēs

līnquānt, quō pōssīnt cēdēntēs cōnflŭĕre ūndaē.

Sīc ălĭās quŏquĕ rēs īntēr sē pōssĕ mŏvērī

ēt mūtārĕ lŏcūm, quāmvīs sīnt ōmnĭă plēnă.

Scīlĭcĕt īd fālsā tōtūm rătĭōnĕ rĕcēptūmst.

Nām quō squāmĭgĕrī pŏtĕrūnt prōcēdĕrĕ tāndēm,

nī spătĭūm dĕdĕrīnt lătĭcēs? cōncēdĕrĕ pōrrŏ

quō pŏtĕrūnt ūndaē, cūm pīscēs īrĕ nĕquībūnt?

Aūt ĭgĭtūr mōtū prīvāndūmst cōrpŏră quaēquĕ

aūt ēsse ādmīxtūm dīcēndūmst rēbŭs ĭnānĕ

ūnde ĭnĭtūm prīmūm căpĭāt rēs quaēquĕ mŏvēndī.

Pōstrēmō dŭŏ dē cōncūrsū cōrpŏră lātă

sī cĭtă dīssĭlĭānt, nēmpe āēr ōmnĕ nĕcēssēst,

īntēr cōrpŏră quōd fīāt, pōssīdăt ĭnānĕ.

Īs pōrrō quāmvīs cīrcūm cĕlĕrāntĭbŭs aūrīs

cōnflŭăt, haūd pŏtĕrīt tămĕn ūnō tēmpŏrĕ tōtūm

cōmplērī spătĭūm; nām prīmūm quēmquĕ nĕcēssēst

ōccŭpĕt īllĕ lŏcūm, deīnde ōmnĭă pōssĭdĕāntūr.

Quōd sī fōrte ălĭquīs, cūm cōrpŏră dīssĭlŭērĕ,

tūm pŭtăt īd fĭĕrī quĭă sē cōndēnsĕăt āēr,

ērrāt; nām văcŭūm tūm fīt quōd nōn fŭĭt āntĕ

ēt rēplētŭr ĭtēm văcŭūm quōd cōnstĭtĭt āntĕ,

nēc tālī rătĭōnĕ pŏtēst dēnsērĭĕr āēr,

nēc, sī iām pōssēt, sĭne ĭnānī pōssĕt, ŏpīnōr,

īpse īn sē trăhĕre ēt pārtīs cōndūcĕre ĭn ūnūm.

Quāprōptēr, quāmvīs caūsāndō mūltă mŏrērīs,

ēsse īn rēbŭs ĭnānĕ tămēn fătĕārĕ nĕcēssēst.

Mūltăquĕ praētĕrĕā tĭbĭ pōssūm cōmmĕmŏrāndō

ārgūmēntă fĭdēm dīctīs cōrrādĕrĕ nōstrīs.

Vērum ănĭmō sătĭs haēc vēstīgĭă pārvă săgācī

sūnt pēr quaē pōssīs cōgnōscĕrĕ cētĕră tūtē.

Nāmquĕ cănēs ūt mōntĭvăgaē pērsaēpĕ fĕrārūm

nārĭbŭs īnvĕnĭūnt īntēctās frōndĕ quĭētēs,

cūm sĕmĕl īnstĭtĕrūnt vēstīgĭă cērtă vĭāī,

sīc ălĭd ēx ălĭō pēr tē tūte īpsĕ vĭdērĕ

tālĭbŭs īn rēbūs pŏtĕrīs caēcāsquĕ lătēbrās

īnsĭnŭāre ōmnīs ēt vērūm prōtrăhĕre īndĕ.

Quōd sī pīgrārīs paūlūmvĕ rĕcēssĕrĭs āb rē,

hōc tĭbĭ dē plānō pōssūm prōmīttĕrĕ, Mēmmī:

ūsque ădĕō lārgōs haūstūs ē fōntĭbŭ' māgnīs

līnguă mĕō suāvīs dītī dē pēctŏrĕ fūndēt,

ūt vĕrĕār nē tārdă prĭūs pēr mēmbră sĕnēctūs

sērpăt ĕt īn nōbīs vītāī claūstră rĕsōlvāt,

quām tĭbĭ dē quāvīs ūnā rē vērsĭbŭs ōmnīs

ārgūmēntōrūm sīt cōpĭă mīssă pĕr aūrīs.

Sēd nūnc ūt rĕpĕtām coēptūm pērtēxĕrĕ dīctīs,

ōmnĭs, ŭt ēst ĭgĭtūr pēr sē, nātūră dŭābūs

cōnstĭtĭt īn rēbūs; nām cōrpŏră sūnt ĕt ĭnānĕ,

haēc īn quō sĭtă sūnt ēt quā dīvērsă mŏvēntūr.

Cōrpŭs ĕnīm pēr sē cōmmūnīs dēdĭcăt ēssĕ

sēnsūs; cuī nĭsĭ prīmă fĭdēs fūndātă vălēbīt,

haūd ĕrĭt ōccūltīs dē rēbūs quō rĕfĕrēntēs

cōnfīrmāre ănĭmī quīcquām rătĭōnĕ quĕāmūs.

Tūm pōrrō lŏcŭs āc spătĭūm, quŏd ĭnānĕ vŏcāmūs,

sī nūllūm fŏrĕt, haūd ūsquām sĭtă cōrpŏră pōssēnt

ēssĕ nĕque ōmnīnō quōquām dīvērsă mĕārĕ;

īd quōd iām sŭpĕrā tĭbĭ paūlo ōstēndĭmŭs āntĕ.

Praētĕrĕā nīl ēst quōd pōssīs dīcĕre ăb ōmnī

cōrpŏrĕ sēiūnctūm sēcrētūmque ēsse ăb ĭnānī,

quōd quăsĭ tērtĭă sīt nŭmĕrō nātūră rĕpērtă.

Nām quōdcūmque ĕrĭt, ēsse ălĭquīd dēbēbĭt ĭd īpsūm;

cuī sī tāctŭs ĕrīt quāmvīs lĕvĭs ēxĭgŭūsquĕ,

aūgmĭnĕ vēl grāndī vēl pārvō dēnĭquĕ, dūm sīt,

cōrpŏrĭs aūgēbīt nŭmĕrūm sūmmāmquĕ sĕquētūr.

Sīn īntāctĭle ĕrīt, nūllā dē pārtĕ quŏd ūllām

rēm prŏhĭbērĕ quĕāt pēr sē trānsīrĕ mĕāntēm,

scīlĭcĕt hōc ĭd ĕrīt, văcŭūm quŏd ĭnānĕ vŏcāmūs.

Praētĕrĕā pēr sē quōdcūmque ĕrĭt, aūt făcĭēt quīd

aūt ălĭīs fūngī dēbēbĭt ăgēntĭbŭs īpsūm

aūt ĕrĭt ūt pōssīnt ĭn ĕō rēs ēssĕ gĕrīquĕ.

Āt făcĕre ēt fūngī sĭnĕ cōrpŏrĕ nūllă pŏtēst rēs

nēc praēbērĕ lŏcūm pōrrō nĭsi ĭnānĕ văcānsquĕ.

Ērgō praētĕr ĭnāne ēt cōrpŏră tērtĭă pēr sē

nūllă pŏtēst rērum īn nŭmĕrō nātūră rĕlīnquī,

nēc quaē sūb sēnsūs cădăt ūllō tēmpŏrĕ nōstrōs

nēc rătĭōne ănĭmī quām quīsquām pōssĭt ăpīscī.

Nām quaēcūmquĕ clŭēnt, aūt hīs cōniūnctă dŭābūs

rēbŭs ĕa īnvĕnĭēs aūt hōrum ēvēntă vĭdēbīs.

Cōniūnctum ēst īd quōd nūsquām sĭnĕ pērmĭtĭālī

dīscĭdĭō pŏtĭs ēst sēiūngī sēquĕ grĕgārī,

pōndŭs ŭtī sāxīs, călŏr īgnīst, līquŏr ăquāī,

tāctūs cōrpŏrĭbūs cūnctīs, īntāctŭs ĭnānī.

Sērvĭtĭūm cōntrā paūpērtās dīvĭtĭaēquĕ,

lībērtās bēllūm cōncōrdĭă, cētĕră quōrūm

ādvēntū māne īncŏlŭmīs nātūra ăbĭtūquĕ,

haēc sŏlĭtī sŭmŭs, ūt pār ēst, ēvēntă vŏcārĕ.

Tēmpŭs ĭtēm pēr sē nōn ēst, sēd rēbŭs ăb īpsīs

cōnsĕquĭtūr sēnsūs, trānsāctūm quīd sĭt ĭn aēvō,

tūm quaē rēs īnstēt, quīd pōrrō deīndĕ sĕquātūr.

Nēc pēr sē quēmquām tēmpūs sēntīrĕ fătēndūmst

sēmōtum āb rērūm mōtū plăcĭdāquĕ quĭētĕ.

Dēnĭquĕ Tŷndărĭdēm rāptām bēllōquĕ sŭbāctās

Trōiŭgĕnās gēntīs cūm dīcūnt ēssĕ, vĭdēndūmst

nē fōrtē pēr sē cōgānt nōs ēssĕ fătērī,

quāndo ĕă saēcla hŏmĭnūm, quōrum haēc ēvēntă fŭērūnt,

īrrĕvŏcābĭlĭs ābstŭlĕrīt iām praētĕrĭta aētās.

Nāmque ălĭūd tērrīs, ălĭūd rĕgĭōnĭbŭs īpsīs

ēvēntūm dīcī pŏtĕrīt quōdcūmque ĕrĭt āctūm.

Dēnĭquĕ mātĕrĭēs sī rērūm nūllă fŭīssēt

nēc lŏcŭs āc spătĭūm, rēs īn quō quaēquĕ gĕrūntūr,

nūmquām Tŷndărĭdīs fōrmā cōnflātŭs ămōrīs

īgnĭs, Ălēxāndrī Phrўgĭō sūb pēctŏrĕ glīscēns,

clāra āccēndīssēt saēvī cērtāmĭnă bēllī,

nēc clām dūrāteūs Trōiānīs Pērgămă pārtū

īnflāmmāssĕt ĕquūs nōctūrnō Grāiŭgĕnārūm;

pērspĭcĕre ūt pōssīs rēs gēstās fūndĭtŭs ōmnīs

nōn ĭta ŭtī cōrpūs pēr sē cōnstārĕ nĕque ēssĕ,

nēc rătĭōnĕ clŭēre ĕădēm quā cōnstĕt ĭnānĕ,

sēd măgĭs ūt mĕrĭtō pōssīs ēvēntă vŏcārĕ

cōrpŏrĭs ātquĕ lŏcī, rēs īn quō quaēquĕ gĕrāntūr.

Cōrpŏră sūnt pōrrō pārtīm prīmōrdĭă rērūm,

pārtīm cōncĭlĭō quaē cōnstānt prīncĭpĭōrūm.

Sēd quaē sūnt prīmōrdĭă, nūllă pŏtēst vīs

stīnguĕrĕ; nām sŏlĭdē vīncūnt ĕă cōrpŏrĕ dēmūm.

Ētsī dīffĭcĭle ēssĕ vĭdētūr crēdĕrĕ quīcquām

īn rēbūs sŏlĭdō rĕpĕrīrī cōrpŏrĕ pōssĕ.

Trānsĭt ĕnīm fūlmēn caēlī pēr saēptă dŏmōrūm,

clāmŏr ŭt āc vōcēs; fērrūm cāndēscĭt ĭn īgnī

dīssĭlĭūntquĕ fĕrō fērvēntĭă sāxă văpōrĕ;

tūm lăbĕfāctātūs rĭgŏr aūrī sōlvĭtŭr aēstū;

tūm glăcĭēs aērīs flāmmā dēvīctă lĭquēscīt;

pērmānāt călŏr ārgēntūm pĕnĕtrālĕquĕ frīgūs,

quāndo ūtrūmquĕ mănū rĕtĭnēntēs pōcŭlă rītē

sēnsĭmŭs īnfūsō lŷmphārūm rōrĕ sŭpērnē.

Ūsque ădĕo īn rēbūs sŏlĭdī nīl ēssĕ vĭdētūr.

Sēd quĭă vēră tămēn rătĭō nātūrăquĕ rērūm

cōgĭt, ădēs, paūcīs dūm vērsĭbŭs ēxpĕdĭāmūs

ēsse ĕă quaē sŏlĭdo ātque aētērnō cōrpŏrĕ cōnstēnt,

sēmĭnă quaē rērūm prīmōrdĭăque ēssĕ dŏcēmūs,

ūnde ōmnīs rērūm nūnc cōnstēt sūmmă crĕātă.

Prīncĭpĭō quŏnĭām dūplēx nātūră dŭārūm

dīssĭmĭlīs rērūm lōngē cōnstārĕ rĕpērtāst,

cōrpŏrĭs ātquĕ lŏcī, rēs īn quō quaēquĕ gĕrūntūr,

ēsse ūtrāmquĕ sĭbī pēr sē pūrāmquĕ nĕcēssēst.

Nām quācūmquĕ văcāt spătĭūm, quŏd ĭnānĕ vŏcāmūs,

cōrpŭs ĕā nōn ēst; quā pōrrō cūmquĕ tĕnēt sē

cōrpŭs, ĕā văcŭūm nēquāquām cōnstăt ĭnānĕ.

Sūnt ĭgĭtūr sŏlĭda āc sĭne ĭnānī cōrpŏră prīmă.

Praētĕrĕā quŏnĭām gĕnĭtīs īn rēbŭs ĭnānēst,

mātĕrĭēm cīrcūm sŏlĭdām cōnstārĕ nĕcēssēst,

nēc rēs ūllă pŏtēst vērā rătĭōnĕ prŏbārī

cōrpŏre ĭnānĕ sŭō cēlāre ātque īntŭs hăbērĕ,

sī nōn, quōd cŏhĭbēt, sŏlĭdūm cōnstārĕ rĕlīnquās.

Īd pōrrō nīl ēssĕ pŏtēst nĭsĭ mātĕrĭāī

cōncĭlĭūm, quŏd ĭnānĕ quĕāt rērūm cŏhĭbērĕ.

Mātĕrĭēs ĭgĭtūr, sŏlĭdō quaē cōrpŏrĕ cōnstāt,

ēsse aētērnă pŏtēst, cūm cētĕră dīssōlvāntūr.

Tūm pōrrō sī nīl ēssēt quŏd ĭnānĕ văcārēt,

ōmnĕ fŏrēt sŏlĭdūm; nĭsĭ cōntrā cōrpŏră cērtă

ēssēnt quaē lŏcă cōmplērēnt quaēcūmquĕ tĕnērēnt,

ōmnĕ quŏd ēst spătĭūm văcŭūm cōnstārĕt ĭnānĕ.

Āltērnīs ĭgĭtūr nīmīrūm cōrpŭs ĭnānī

dīstīnctūmst, quŏnĭām nēc plēnūm nāvĭtĕr ēxstāt

nēc pōrrō văcŭūm. Sūnt ērgō cōrpŏră cērtă

quaē spătĭūm plēnō pōssīnt dīstīnguĕre ĭnānĕ.

Haēc nĕquĕ dīssōlvī plāgīs ēxtrīnsĕcŭs īctă

pōssūnt nēc pōrrō pĕnĭtūs pĕnĕtrātă rĕtēxī

nēc rătĭōnĕ quĕūnt ălĭā tēmptātă lăbārĕ;

īd quōd iām sūprā tĭbĭ paūlo ōstēndĭmŭs āntĕ.

Nām nĕquĕ cōllīdī sĭne ĭnānī pōssĕ vĭdētūr

quīcquām nēc frāngī nēc fīndi īn bīnă sĕcāndō

nēc căpĕre ūmōrēm nĕque ĭtēm mānābĭlĕ frīgūs

nēc pĕnĕtrālem īgnēm, quĭbŭs ōmnĭă cōnfĭcĭūntūr.

Ēt quō quaēquĕ măgīs cŏhĭbēt rēs īntŭs ĭnānĕ,

tām măgĭs hīs rēbūs pĕnĭtūs tēmptātă lăbāscīt.

Ērgō sī sŏlĭda āc sĭne ĭnānī cōrpŏră prīmă

sūnt ĭta ŭtī dŏcŭī, sīnt haēc aētērnă nĕcēssēst.

Praētĕrĕā nĭsĭ mātĕrĭēs aētērnă fŭīssēt,

āntĕhăc ād nīlūm pĕnĭtūs rēs quaēquĕ rĕdīssēnt

dē nīlōquĕ rĕnātă fŏrēnt quaēcūmquĕ vĭdēmūs.

Āt quŏnĭām sūprā dŏcŭī nīl pōssĕ crĕārī

dē nīlō nĕquĕ quōd gĕnĭtum ēst ād nīl rĕvŏcārī,

ēsse īmmōrtālī prīmōrdĭă cōrpŏrĕ dēbēnt,

dīssōlvī quō quaēquĕ sŭprēmō tēmpŏrĕ pōssīnt,

mātĕrĭēs ūt sūppĕdĭtēt rēbūs rĕpărāndīs.

Sūnt ĭgĭtūr sŏlĭdā prīmōrdĭă sīmplĭcĭtātĕ

nēc rătĭōnĕ quĕūnt ălĭā sērvātă pĕr aēvūm

ēx īnfīnītō iām tēmpŏrĕ rēs rĕpărārĕ.

Dēnĭquĕ sī nūllām fīnēm nātūră părāssēt

frāngēndīs rēbūs, iām cōrpŏră mātĕrĭāī

ūsquĕ rĕdāctă fŏrēnt aēvō frāngēntĕ prĭōrĕ,

ūt nīl ēx īllīs ā cērtō tēmpŏrĕ pōssēt

cōncēptum ‹ād› sūmmum aētātīs pērvādĕrĕ fīnēm.

Nām quīdvīs cĭtĭūs dīssōlvī pōssĕ vĭdēmūs

quām rūrsūs rĕfĭcī; quāprōptēr lōngă dĭēī

īnfĭnĭta aētās āntēāctī tēmpŏrĭs ōmnīs

quōd frēgīssĕt ădhūc dīstūrbāns dīssōlvēnsquĕ,

nūmquām rēlīquō rĕpărārī tēmpŏrĕ pōssēt.

Āt nūnc nīmīrūm frāngēndī rēddĭtă fīnīs

cērtă mănēt, quŏnĭām rĕfĭcī rēm quāmquĕ vĭdēmūs

ēt fīnītă sĭmūl gĕnĕrātīm tēmpŏră rēbūs

stārĕ, quĭbūs pōssīnt aēvī cōntīngĕrĕ flōrēm.

Hūc āccēdĭt ŭtī, sŏlĭdīssĭmă mātĕrĭāī

cōrpŏră cūm cōnstānt, pōssīnt tămĕn ōmnĭă rēddī,

mōllĭă quaē fīūnt, ăĕr āquā tērră văpōrēs,

quō pāctō fīānt ēt quā vī quaēquĕ gĕrāntūr,

ādmīxtūm quŏnĭām sĕmĕl ēst īn rēbŭs ĭnānĕ.

Āt cōntrā sī mōllĭă sīnt prīmōrdĭă rērūm,

ūndĕ quĕānt vălĭdī sĭlĭcēs fērrūmquĕ crĕārī

nōn pŏtĕrīt rătĭō rēddī; nām fūndĭtŭs ōmnīs

prīncĭpĭō fūndāmēntī nātūră cărēbīt.

Sūnt ĭgĭtūr sŏlĭdā pōllēntĭă sīmplĭcĭtātĕ

quōrūm cōndēnsō măgĭs ōmnĭă cōncĭlĭātū

ārtārī pōssūnt vălĭdāsque ōstēndĕrĕ vīrīs.

Pōrrō sī nūllāst frāngēndīs rēddĭtă fīnīs

cōrpŏrĭbūs, tămĕn ēx aētērnō tēmpŏrĕ quaēquĕ

nūnc ĕtĭām sŭpĕrārĕ nĕcēssēst cōrpŏră rēbūs,

quaē nōndūm clūeānt ūllō tēmptātă pĕrīclō.

Āt quŏnĭām frăgĭlī nātūrā praēdĭtă cōnstānt,

dīscrĕpăt aētērnūm tēmpūs pŏtŭīssĕ mănērĕ

īnnŭmĕrābĭlĭbūs plāgīs vēxātă pĕr aēvūm.

Dēnĭquĕ iām quŏnĭām gĕnĕrātīm rēddĭtă fīnīs

crēscēndī rēbūs cōnstāt vītāmquĕ tĕnēndī,

ēt quīd quaēquĕ quĕānt pēr foēdĕră nātūrāī,

quīd pōrrō nĕquĕānt, sāncītūm quāndŏquĭdem ēxstāt,

nēc cōmmūtātūr quīcquām, quīn ōmnĭă cōnstānt

ūsque ădĕō, vărĭaē vŏlŭcrēs ŭt ĭn ōrdĭnĕ cūnctaē

ōstēndānt măcŭlās gĕnĕrālīs cōrpŏre ĭnēssĕ,

īmmūtābĭlĭ' mātĕrĭaē quŏquĕ cōrpŭs hăbērĕ

dēbēnt nīmīrūm. Nām sī prīmōrdĭă rērūm

cōmmūtāri ălĭquā pōssīnt rătĭōnĕ rĕvīctă,

īncērtūm quŏquĕ iām cōnstēt quīd pōssĭt ŏrīrī,

quīd nĕquĕāt, fīnītă pŏtēstās dēnĭquĕ cuīquĕ

quānām sīt rătĭōne ātque āltē tērmĭnŭs haērēns,

nēc tŏtĭēns pōssēnt gĕnĕrātīm saēclă rĕfērrĕ

nātūrām mōrēs vīctūm mōtūsquĕ părēntūm.

Tūm pōrrō quŏnĭam ēst ēxtrēmūm quōdquĕ căcūmēn

***

cōrpŏrĭs īllīūs quōd nōstrī cērnĕrĕ sēnsūs

iām nĕquĕūnt, īd nīmīrūm sĭnĕ pārtĭbŭs ēxstāt

ēt mĭnĭmā cōnstāt nātūrā nēc fŭĭt ūmquām

pēr sē sēcrētūm nĕquĕ pōsthāc ēssĕ vălēbīt,

āltĕrĭūs quŏnĭāmst īpsūm pārs, prīmăque ĕt ūnă,

īnde ălĭae ātque ălĭaē sĭmĭlēs ēx ōrdĭnĕ pārtēs

āgmĭnĕ cōndēnsō nātūrām cōrpŏrĭs ēxplēnt,

quaē quŏnĭām pēr sē nĕquĕūnt cōnstārĕ, nĕcēssēst

haērēre ūndē queānt nūllā rătĭōnĕ rĕvēllī.

Sūnt ĭgĭtūr sŏlĭdā prīmōrdĭă sīmplĭcĭtātĕ

quaē mĭnĭmīs stīpātă cŏhaērēnt pārtĭbŭs ārtē,

nōn ēx īllārūm cōnvēntū cōncĭlĭātă,

sēd măgĭs aētērnā pōllēntĭă sīmplĭcĭtātĕ,

ūndĕ nĕque āvēllī quīcquām nĕquĕ dēmĭnŭī iām

cōncēdīt nātūră rĕsērvāns sēmĭnă rēbūs.

Praētĕrĕā nĭsi ĕrīt mĭnĭmūm, pārvīssĭmă quaēquĕ

cōrpŏră cōnstābūnt ēx pārtĭbŭs īnfīnītīs,

quīppe ŭbĭ dīmĭdĭaē pārtīs pārs sēmpĕr hăbēbīt

dīmĭdĭām pārtēm nēc rēs praēfīnĭĕt ūllă.

Ērgō rērum īntēr sūmmām mĭnĭmāmquĕ quĭd ēscīt?

Nīl ĕrĭt ūt dīstēt; nām quāmvīs fūndĭtŭs ōmnīs

sūmmă sĭt īnfīnītă, tămēn, pārvīssĭmă quaē sūnt,

ēx īnfīnītīs cōnstābūnt pārtĭbŭs aēquē.

Quōd quŏnĭām rătĭō rēclāmāt vēră nĕgātquĕ

crēdĕrĕ pōsse ănĭmūm, vīctūs fătĕārĕ nĕcēssēst

ēsse ĕă quaē nūllīs iām praēdĭtă pārtĭbŭs ēxstēnt

ēt mĭnĭmā cōnstēnt nātūrā. quaē quŏnĭām sūnt,

īllă quŏque ēssĕ tĭbī sŏlĭda ātque aētērnă fătēndūm.

Dēnĭquĕ sī mĭnĭmās īn pārtīs cūnctă rĕsōlvī

cōgĕrĕ cōnsuēssēt rērūm nātūră crĕātrīx,

iām nīl ēx īllīs ĕădēm rĕpărārĕ vălērēt

prōptĕrĕā quĭă, quaē nūllīs sūnt pārtĭbŭs aūctă,

nōn pōssūnt ĕă quaē dēbēt gĕnĭtālĭs hăbērĕ

mātĕrĭēs, vărĭōs cōnēxūs pōndĕră plāgās

cōncūrsūs mōtūs, pēr quaē rēs quaēquĕ gĕrūntūr.

Quāprōptēr quī mātĕrĭēm rērum ēssĕ pŭtārūnt

īgnem ātque ēx īgnī sūmmām cōnsīstĕrĕ sōlō,

māgno ŏpĕre ā vērā lāpsī rătĭōnĕ vĭdēntūr;

Hērāclītŭs ĭnīt quōrūm dūx proēlĭă prīmūs,

clārŭs ‹ŏb› ōbscūrām līnguām măgĭs īntĕr ĭnānīs

quāmdĕ grăvīs īntēr Grăĭōs quī vēră rĕquīrūnt.

Ōmnĭa ĕnīm stŏlĭdī măgĭs ādmīrāntŭr ămāntquĕ,

īnvērsīs quaē sūb vērbīs lătĭtāntĭă cērnūnt,

vērăquĕ cōnstĭtŭūnt quaē bēllē tāngĕrĕ pōssūnt

aūrīs ēt lĕpĭdō quaē sūnt fūcātă sŏnōrĕ.

Nām cūr tām vărĭaē rēs pōssēnt ēssĕ rĕquīrō,

ēx ūnō sī sūnt īgnī pūrōquĕ crĕātaē.

Nīl prōdēssĕt ĕnīm călĭdūm dēnsērĭĕr īgnēm

nēc rārēfĭĕrī, sī pārtēs īgnĭs ĕāndēm

nātūrām quām tōtŭs hăbēt sŭpĕr īgnĭs hăbērēnt.

Ācrĭŏr ārdŏr ĕnīm cōndūctīs pārtĭbŭs ēssēt,

lāngŭĭdīōr pōrrŏ dĭsiēctīs dīsquĕ sĭpātīs.

Āmplĭŭs hōc fĭĕrī nīl ēst quōd pōssĕ rĕārīs

tālĭbŭs īn caūsīs, nēdūm vāriāntĭă rērūm

tāntă quĕāt dēnsīs rārīsque ēx īgnĭbŭs ēssĕ.

Īd quŏquĕ, sī făcĭānt ādmīxtūm rēbŭs ĭnānĕ,

dēnsērī pŏtĕrūnt īgnēs rārīquĕ rĕlīnquī.

Sēd quĭă mūltă sĭbī cērnūnt cōntrārĭă †mūsĕ†

ēt fŭgĭtānt īn rēbŭs ĭnānĕ rĕlīnquĕrĕ pūrūm,

ārdŭă dūm mĕtŭūnt, āmīttūnt vēră vĭāī,

nēc rūrsūm cērnūnt ēxēmptō rēbŭs ĭnānī

ōmnĭă dēnsērī fĭĕrīque ēx ōmnĭbŭs ūnūm

cōrpūs, nīl ād sē quōd pōssīt mīttĕrĕ rāptīm;

aēstĭfĕr īgnĭs ŭtī lūmēn iăcĭt ātquĕ văpōrēm,

ūt vĭdĕās nōn ē stīpātīs pārtĭbŭs ēssĕ.

Quōd sī fōrte ălĭā crēdūnt rătĭōnĕ pŏtēssĕ

īgnīs īn coētū stīngūĭ mŭtārĕquĕ cōrpūs,

scīlĭcĕt ēx nūllā făcĕre īd sī pārtĕ rĕpārcēnt,

ōccĭdĕt ād nīlūm nīmīrūm fūndĭtŭs ārdōr

ōmnĭs ĕt ‹ē› nīlō fĭĕrēnt quaēcūmquĕ crĕāntūr.

Nām quōdcūmquĕ sŭīs mūtātūm fīnĭbŭs ēxīt,

cōntĭnŭo hōc mōrs ēst īllīūs quōd fŭĭt āntĕ.

Proīnde ălĭquīd sŭpĕrārĕ nĕcēsse ēst īncŏlŭme ōllīs,

nē tĭbĭ rēs rĕdĕānt ād nīlūm fūndĭtŭs ōmnēs

dē nīlōquĕ rĕnātă vĭgēscāt cōpĭă rērūm.

Nūnc ĭgĭtūr quŏnĭām cērtīssĭmă cōrpŏră quaēdām

sūnt quaē cōnsērvānt nātūrām sēmpĕr ĕāndēm,

quōrum ăbĭtu aūt ădĭtū mūtātōque ōrdĭnĕ mūtānt

nātūrām rēs ēt cōnvērtūnt cōrpŏră sēsē,

scīrĕ lĭcēt nōn ēsse haēc īgnĕă cōrpŏră rērūm.

Nīl rēfērrĕt ĕnīm quaēdām dēcēdĕre, ăbīrĕ,

ātque ălĭa āttrĭbŭī, mūtārīque ōrdĭnĕ quaēdām,

sī tămĕn ārdōrīs nātūrām cūnctă tĕnērēnt;

īgnĭs ĕnīm fŏrĕt ōmnĭmŏdīs quōdcūmquĕ crĕārēnt.

Vērum, ŭt ŏpīnŏr, ĭtāst: sūnt quaēdām cōrpŏră quōrūm

cōncūrsūs mōtūs ōrdō pŏsĭtūră fĭgūraē

ēffĭcĭūnt īgnīs, mūtātōque ōrdĭnĕ mūtānt

nātūrām nĕquĕ sūnt īgnī sĭmŭlātă nĕque ūllī

praētĕrĕā rēī quaē cōrpŏră mīttĕrĕ pōssīt

sēnsĭbŭs ēt nōstrōs ādiēctū tāngĕrĕ tāctūs.

Dīcĕrĕ pōrro īgnēm rēs ōmnīs ēssĕ nĕque ūllām

rēm vēram īn nŭmĕrō rērūm cōnstārĕ nĭsi īgnēm,

quōd făcĭt hīc īdēm, pērdēlīrum ēssĕ vĭdētūr.

Nām cōntrā sēnsūs āb sēnsĭbŭs īpsĕ rĕpūgnāt

ēt lăbĕfāctăt ĕōs, ūnde ōmnĭă crēdĭtă pēndēnt,

ūnde hīc cōgnĭtŭs ēst īpsī quēm nōmĭnăt īgnēm.

Crēdĭt ĕnīm sēnsūs īgnēm cōgnōscĕrĕ vērē,

cētĕră nōn crēdīt, quaē nīlō clāră mĭnūs sūnt.

Quōd mĭhĭ cūm vānūm tūm dēlīrum ēssĕ vĭdētūr.

Quō rĕfĕrēmŭs ĕnīm? Quīd nōbīs cērtĭŭs īpsīs

sēnsĭbŭs ēssĕ pŏtēst, quī vēra āc fālsă nŏtēmūs?

Praētĕrĕā quārē quīsquām măgĭs ōmnĭă tōllāt

ēt vĕlĭt ārdōrīs nātūrām līnquĕrĕ sōlām,

quām nĕgĕt ēsse īgnīs, ‹ălĭām› tămĕn ēssĕ rĕlīnquāt?

Aēquă vĭdētŭr ĕnīm dēmēntĭă dīcĕre ŭtrūmquĕ.

Quāprōptēr quī mātĕrĭēm rērum ēssĕ pŭtārūnt

īgnem ātque ēx īgnī sūmmām cōnsīstĕrĕ pōssĕ,

ēt quī prīncĭpĭūm gīgnūndīs āĕră rēbūs

cōnstĭtŭēre, aūt ūmōrēm quīcūmquĕ pŭtārūnt

fīngĕrĕ rēs īpsūm pēr sē, tērrāmvĕ crĕārĕ

ōmnĭa ĕt īn rērūm nātūrās vērtĭĕr ōmnīs,

māgno ŏpĕre ā vērō lōngē dērrāssĕ vĭdēntūr.

Ādde ĕtĭām quī cōndŭplĭcānt prīmōrdĭă rērūm

āĕră iūngēntēs īgnī tērrāmquĕ lĭquōrī,

ēt quī quāttŭŏr ēx rēbūs pōsse ōmnĭă rēntūr

ēx īgnī tērra ātque ănĭmā prōcrēscĕre ĕt īmbrī.

Quōrum Ăcrăgāntīnūs cūm prīmīs Ēmpĕdŏclēs ēst,

īnsŭlă quēm trĭquĕtrīs tērrārūm gēssĭt ĭn ōrīs,

quām flŭĭtāns cīrcūm māgnīs ānfrāctĭbŭs aēquōr

Īŏnĭūm glaūcīs āspērgīt vīrŭs ăb ūndīs,

āngūstōquĕ frĕtū răpĭdūm mărĕ dīvĭdĭt ūndīs

Ītălĭaē tērrārum ŏrăs ā fīnībŭs ĕīūs.

Hīc ēt vāstă Chărŷbdĭs ĕt hīc Aētnaēă mĭnāntūr

mūrmŭră flāmmārūm rūrsūm sē cōllĭgĕre īrās,

faūcĭbŭs ērūptōs ĭtĕrūm vīs ūt vŏmăt īgnīs

ād caēlūmquĕ fĕrāt flāmmāī fūlgŭră rūrsūm.

Quaē cūm māgnă mŏdīs mūltīs mīrāndă vĭdētūr

gēntĭbŭs hūmānīs rĕgĭō vīsēndăquĕ fērtūr,

rēbŭs ŏpīmă bŏnīs, mūltā mūnītă vĭrūm vī,

nīl tămĕn hōc hăbŭīssĕ vĭrō praēclārĭŭs īn sē

nēc sānctūm măgĭs ēt mīrūm cārūmquĕ vĭdētūr.

Cārmĭnă quīn ĕtĭām dĭvĭnī pēctōrĭs ĕīūs

vōcĭfĕrāntŭr ĕt ēxpōnūnt praēclāră rĕpērtă,

ūt vīx hūmānā vĭdĕātūr stīrpĕ crĕātūs.

Hīc tămĕn ēt sūprā quōs dīxĭmŭs īnfĕrĭōrēs

pārtĭbŭs ēgrĕgĭē mūltīs mūltōquĕ mĭnōrēs,

quāmquām mūltă bĕne āc dīvīnĭtŭs īnvĕnĭēntēs

ēx ădўtō tāmquām cōrdīs rēspōnsă dĕdērĕ

sānctĭŭs ēt mūltō cērtā rătĭōnĕ măgīs quām

Pŷthĭă quaē trĭpŏdi ā Phoēbī laūrōquĕ prŏfātūr,

prīncĭpĭīs tămĕn īn rērūm fēcērĕ rŭīnās

ēt grăvĭtēr māgnī māgnō cĕcĭdēre ĭbĭ cāsū;

prīmūm quōd mōtūs ēxēmptō rēbŭs ĭnānī

cōnstĭtŭūnt ēt rēs mōllīs rārāsquĕ rĕlīnquūnt,

āĕră sōlem īgnēm tērrās ănĭmālĭă frūgēs,

nēc tămĕn ādmīscēnt ĭn ĕōrūm cōrpŭs ĭnānĕ;

deīndĕ quŏd ōmnīnō fīnēm nōn ēssĕ sĕcāndīs

cōrpŏrĭbūs făcĭūnt nĕquĕ paūsām stārĕ frăgōrī

nēc prōrsum īn rēbūs mĭnĭmūm cōnsīstĕrĕ quīcquām;

cūm vĭdĕāmŭs ĭd ēxtrēmūm cūiūsquĕ căcūmēn

ēssĕ quŏd ād sēnsūs nōstrōs mĭnĭmum ēssĕ vĭdētūr,

cōnĭcĕre ūt pōssīs ēx hōc, quaē cērnĕrĕ nōn quīs

ēxtrēmūm quŏd hăbēnt, mĭnĭmūm cōnsīstĕre ‹ĭn īllīs›.

Hūc āccēdĭt ĭtēm, quŏnĭām prīmōrdĭă rērūm

mōllĭă cōnstĭtŭūnt, quaē nōs nātīvă vĭdēmūs

ēsse ēt mōrtālī cūm cōrpŏrĕ fūndĭtŭs, ūtquī

dēbĕăt ād nīlūm iām rērūm sūmmă rĕvērtī

dē nīlōquĕ rĕnātă vĭgēscĕrĕ cōpĭă rērūm;

quōrum ūtrūmquĕ quĭd ā vērō iām dīstĕt hăbēbīs.

Deīnde ĭnĭmīcă mŏdīs mūltīs sūnt ātquĕ vĕnēnō

īpsă sĭbi īntēr sē; quāre aūt cōngrēssă pĕrībūnt

aūt ĭtă dīffŭgĭēnt ūt tēmpēstātĕ cŏāctă

fūlmĭnă dīffŭgĕre ātque īmbrīs vēntōsquĕ vĭdēmūs.

Dēnĭquĕ quāttŭŏr ēx rēbūs sī cūnctă crĕāntūr

ātque ĭn ĕās rūrsūs rēs ōmnĭă dīssōlvūntūr,

quī măgĭs īllă quĕūnt rērūm prīmōrdĭă dīcī

quām cōntrā rēs īllōrūm rētrōquĕ pŭtārī?

Āltērnīs gīgnūntŭr ĕnīm mūtāntquĕ cŏlōrēm

ēt tōtam īntēr sē nātūrām tēmpŏre ăb ōmnī.

[fūlmĭnă dīffŭgĕre ātque īmbrīs vēntōsquĕ vĭdēmūs.]

sīn ĭtă fōrtĕ pŭtās īgnīs tērraēquĕ cŏīrĕ

cōrpŭs ĕt āĕrĭās aūrās rōrēmquĕ lĭquōrīs,

nīl īn cōncĭlĭō nātūram ūt mūtĕt ĕōrūm,

nūllă tĭbi ēx īllīs pŏtĕrīt rēs ēssĕ crĕātă,

nōn ănĭmāns, nōn ēxănĭmō cūm cōrpŏre, ŭt ārbōr.

Quīppĕ sŭām quīdque īn coētū vărĭāntĭs ăcērvī

nātūram ōstēndēt mīxtūsquĕ vĭdēbĭtŭr āēr

cūm tērrā sĭmŭl ātque ārdōr cūm rōrĕ mănērĕ.

Āt prīmōrdĭă gīgnūndīs īn rēbŭs ŏpōrtēt

nātūrām clāndēstīnām caēcāmque ădhĭbērĕ,

ēmĭnĕāt nēquīd quōd cōntrā pūgnĕt ĕt ōbstēt

quōmĭnŭs ēssĕ quĕāt prŏprĭē quōdcūmquĕ crĕātūr.

Quīn ĕtĭām rĕpĕtūnt ā caēlo ātque īgnĭbŭs ēiūs

ēt prīmūm făcĭūnt īgnēm sē vērtĕre ĭn aūrās

āĕrĭs, hīnc īmbrēm gīgnī tērrāmquĕ crĕārī

ēx īmbrī rētrōque ā tērrā cūnctă rĕvērtī,

ūmōrēm prīmūm, pōst āĕră, deīndĕ călōrēm,

nēc cēssāre haēc īntēr sē mūtārĕ, mĕārĕ

ā caēlo ād tērrām, dē tērra ād sīdĕră mūndī.

Quōd făcĕre haūd ūllō dēbēnt prīmōrdĭă pāctō.

Īmmūtābĭle ĕnīm quīddām sŭpĕrārĕ nĕcēssēst,

nē rēs ād nīlūm rĕdĭgāntūr fūndĭtŭs ōmnēs.

Nām quōdcūmquĕ sŭīs mūtātūm fīnĭbŭs ēxīt,

cōntĭnŭo hōc mōrs ēst īllīūs quōd fŭĭt āntĕ.

Quāprōptēr quŏnĭām quaē paūlō dīxĭmŭs āntĕ

īn cōmmūtātūm vĕnĭūnt, cōnstārĕ nĕcēssēst

ēx ălĭīs ĕă, quaē nĕquĕānt cōnvērtĭĕr ūsquām,

nē tĭbĭ rēs rĕdĕānt ād nīlūm fūndĭtŭs ōmnēs.

Quīn pŏtĭūs tālī nātūrā praēdĭtă quaēdām

cōrpŏră cōnstĭtŭās, īgnēm sī fōrtĕ crĕārīnt,

pōsse ĕădēm dēmptīs paūcīs paūcīsquĕ trĭbūtīs,

ōrdĭnĕ mūtāto ēt mōtū, făcĕre āĕrĭs aūrās,

sīc ălĭās ălĭīs rēbūs mūtārĭĕr ōmnīs?

«Āt mănĭfēstă pălām rēs īndĭcăt» īnquĭs «ĭn aūrās

āĕrĭs ē tērrā rēs ōmnīs crēscĕre ălīquĕ;

ēt nĭsĭ tēmpēstās īndūlgēt tēmpŏrĕ faūstō

īmbrĭbŭs, ūt tābē nīmbōrum ārbūstă văcīllēnt,

sōlquĕ sŭā prō pārtĕ fŏvēt trĭbŭītquĕ călōrēm,

crēscĕrĕ nōn pōssīnt frūgēs ārbūsta ănĭmāntēs.»

Scīlĭcĕt ēt nĭsĭ nōs cĭbŭs ārĭdŭs ēt tĕnĕr ūmōr

adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis

ōmnĭbŭs ē nērvīs ātque ōssĭbŭs ēxsōlvātūr.

Ādĭŭtāmŭr ĕnīm dŭbĭō prŏcŭl ātque ălĭmūr nōs

cērtīs āb rēbūs, cērtīs ălĭae ātque ălĭaē rēs.

Nīmīrūm quĭă mūltă mŏdīs cōmmūnĭă mūltīs

mūltārūm rērum īn rēbūs prīmōrdĭă mīxtă

sūnt, ĭdĕō vărĭīs vărĭaē rēs rēbŭs ălūntūr.

Ātque ĕădēm māgnī rēfērt prīmōrdĭă saēpĕ

cūm quĭbŭs ēt quālī pŏsĭtūrā cōntĭnĕāntūr

ēt quōs īntēr sē dēnt mōtūs āccĭpĭāntquĕ;

nāmque ĕădēm caēlūm mărĕ tērrās flūmĭnă sōlēm

cōnstĭtŭūnt, ĕădēm frūgēs ārbūsta ănĭmāntīs,

vērum ălĭīs ălĭōquĕ mŏdō cōmmīxtă mŏvēntūr.

Quīn ĕtĭām pāssīm nōstrīs īn vērsĭbŭs īpsīs

mūlta ĕlĕmēntă vĭdēs mūltīs cōmmūnĭă vērbīs,

cūm tămĕn īntēr sē vērsūs āc vērbă nĕcēssēst

cōnfĭtĕāre ēt re ēt sŏnĭtū dīstārĕ sŏnāntī.

Tāntum ĕlĕmēntă quĕūnt pērmūtāto ōrdĭnĕ sōlō.

Āt rērūm quaē sūnt prīmōrdĭă, plūra ădhĭbērĕ

pōssūnt ūndĕ quĕānt vărĭaē rēs quaēquĕ crĕārī.

Nūnc ĕt Ănāxăgŏraē scrūtēmŭr hŏmoēŏmĕrīān

quām Grāī mĕmŏrānt nēc nōstrā dīcĕrĕ līnguā

cōncēdīt nōbīs pătrĭī sērmōnĭs ĕgēstās,

sēd tămĕn īpsām rēm făcĭlēst ēxpōnĕrĕ vērbīs.

Prīncĭpĭō, rērūm quām dīcĭt hŏmoēŏmĕrīān,

ōssă vĭdēlĭcĕt ē paūxīllīs ātquĕ mĭnūtīs

ōssĭbŭs hīc ēt dē paūxīllīs ātquĕ mĭnūtīs

vīscĕrĭbūs vīscūs gīgnī sānguēnquĕ crĕārī

sānguĭnĭs īntēr sē mūltīs coēūntĭbŭ' gūttīs

ēx aūrīquĕ pŭtāt mīcīs cōnsīstĕrĕ pōssĕ

aūrum ēt dē tērrīs tērrām cōncrēscĕrĕ pārvīs,

īgnĭbŭs ēx īgnīs, ūmōrem ūmōrĭbŭs ēssĕ,

cētĕră cōnsĭmĭlī fīngīt rătĭōnĕ pŭtātquĕ.

Nēc tămĕn ēsse ūllā dē pārte īn rēbŭs ĭnānĕ

cōncēdīt nĕquĕ cōrpŏrĭbūs fīnem ēssĕ sĕcāndīs.

Quāre ĭn ŭtrāquĕ mĭhī părĭtēr rătĭōnĕ vĭdētūr

ērrāre ātque īllī, sūprā quōs dīxĭmŭs āntĕ.

Āddĕ quŏd īmbēcīllă nĭmīs prīmōrdĭă fīngīt;

sī prīmōrdĭă sūnt, sĭmĭlī quaē praēdĭtă cōnstānt

nātūra ātque īpsaē rēs sūnt aēquēquĕ lăbōrānt

ēt pĕrĕūnt nĕque ăb ēxĭtĭō rēs ūllă rĕfrēnāt.

Nām quĭd ĭn ōpprēssū vălĭdō dūrābĭt ĕōrūm,

ūt mōrtem ēffŭgĭāt, lētī sūb dēntĭbŭs īpsīs?

Īgnĭs ăn ūmŏr ăn aūră? quĭd hōrūm? sānguĕn ĕt ōssă?

Nīl, ŭt ŏpīnŏr, ŭbi ēx aēquō rēs fūndĭtŭs ōmnīs

tām mōrtālĭs ĕrīt quām quaē mănĭfēstă vĭdēmūs

ēx ŏcŭlīs nōstrīs ălĭquā vī vīctă pĕrīrĕ.

Āt nĕquĕ rēccĭdĕre ād nīlūm rēs pōssĕ nĕque aūtēm

crēscĕrĕ dē nīlō tēstōr rēs āntĕ prŏbātās.

Praētĕrĕā quŏnĭām cĭbŭs aūgēt cōrpŭs ălītquĕ,

scire licet nobis venas et sanguen et ossa***

sīvĕ cĭbōs ōmnīs cōmmīxtō cōrpŏrĕ dīcēnt

ēsse ĕt hăbēre īn sē nērvōrūm cōrpŏră pārvă

ōssăque ĕt ōmnīnō vēnās pārtīsquĕ crŭōrīs,

fīĕt ŭtī cĭbŭs ōmnĭs, ĕt ārĭdŭs ēt lĭquŏr īpsĕ,

ēx ălĭēnĭgĕnīs rēbūs cōnstārĕ pŭtētūr,

ōssĭbŭs ēt nērvīs sănĭēque ēt sānguĭnĕ mīxtō.

Praētĕrĕā quaēcūmque ē tērrā cōrpŏră crēscūnt

sī sūnt īn tērrīs, tērrām cōnstārĕ nĕcēssēst

ēx ălĭēnĭgĕnīs, quaē tērrīs ēxŏrĭūntūr.

Trānsfĕr ĭtēm, tŏtĭdēm vērbīs ūtārĕ lĭcēbīt.

Īn līgnīs sī flāmmă lătēt fūmūsquĕ cĭnīsquĕ,

ēx ălĭēnĭgĕnīs cōnsīstānt līgnă nĕcēssēst.

Praētĕrĕā tēllūs quaē cōrpŏră cūmque ălĭt, aūgēt

***

ēx ălĭēnĭgĕnīs, quaē līgnīs ēxŏrĭūntūr.

Līnquĭtŭr hīc quaēdām lătĭtāndĭ cŏpīă tĕnūīs,

īd quŏd Ănāxăgŏrās sĭbĭ sūmĭt, ŭt ōmnĭbŭs ōmnīs

rēs pŭtĕt īmmīxtās rēbūs lătĭtārĕ, sĕd īllūd

āppārēre ūnūm cūiūs sīnt plūrĭmă mīxtă

ēt măgĭs īn prōmptū prīmāque īn frōntĕ lŏcātă.

Quōd tămĕn ā vērā lōngē rătĭōnĕ rĕpūlsūmst.

Cōnvĕnĭēbăt ĕnīm frūgēs quŏquĕ saēpĕ, mĭnācī

rōbŏrĕ cūm sāxī frāngūntūr, mīttĕrĕ sīgnūm

sānguĭnĭs aūt ălĭquīd, nōstrō quaē cōrpŏre ălūntūr,

cūm lăpĭdi īn lăpĭdēm tĕrĭmūs, mānārĕ crŭōrēm.

Cōnsĭmĭlī rătĭōne hērbās quŏquĕ saēpĕ dĕcēbāt

ēt lătĭcēs dūlcīs gūttās sĭmĭlīquĕ săpōrĕ

mīttĕrĕ, lānĭgĕraē quālī sūnt ūbĕrĕ lāctīs,

scīlĭcĕt, ēt glēbīs tērrārūm saēpĕ frĭātīs

hērbārūm gĕnĕra ēt frūgēs frōndīsquĕ vĭdērī

dīspērtīta īntēr tērrām lătĭtārĕ mĭnūtē,

pōstrēmo īn līgnīs cĭnĕrēm fūmūmquĕ vĭdērī,

cūm praēfrāctā fōrēnt, īgnīsquĕ lătērĕ mĭnūtōs.

Quōrūm nīl fĭĕrī quŏnĭām mănĭfēstă dŏcēt rēs,

scīrĕ lĭcēt nōn ēsse īn rēbūs rēs ĭtă mīxtās,

vērūm sēmĭnă mūltĭmŏdīs īmmīxtă lătērĕ

mūltārūm rērum īn rēbūs cōmmūnĭă dēbēnt.

«Āt saēpe īn māgnīs fīt mōntĭbŭs» īnquĭs «ŭt āltīs

ārbŏrĭbūs vīcīnă căcūmĭnă sūmmă tĕrāntūr

īntēr sē, vălĭdīs făcĕre īd cōgēntĭbŭs aūstrīs,

dōnēc flāmmāī fūlsērūnt flōrĕ cŏōrtō.»

Scīlĭcĕt ēt nōn ēst līgnīs tămĕn īnsĭtŭs īgnīs,

vērūm sēmĭnă sūnt ārdōrīs mūltă, tĕrēndō

quaē cūm cōnflūxērĕ, crĕānt īncēndĭă sīlvīs.

Quōd sī fāctă fŏrēt sīlvīs ābscōndĭtă flāmmă,

nōn pōssēnt ūllūm tēmpūs cēlārĭĕr īgnēs,

cōnfĭcĕrēnt vūlgō sīlvās, ārbūstă crĕmārēnt.

Iāmnĕ vĭdēs ĭgĭtūr, paūlō quōd dīxĭmŭs āntĕ,

pērmāgnī rēfērre ĕădēm prīmōrdĭă saēpĕ

cūm quĭbŭs ēt quālī pŏsĭtūrā cōntĭnĕāntūr

ēt quōs īntēr sē dēnt mōtūs āccĭpĭāntquĕ,

ātque ĕădēm paūlo īntēr sē mūtātă crĕārĕ

īgnīs ēt līgnūm? quō pāctō vērbă quŏque īpsă

īntēr sē paūlō mūtātīs sūnt ĕlĕmēntīs,

cūm līgna ātque īgnīs dīstīnctā vōcĕ nŏtēmūs.

Dēnĭquĕ iām quaēcūmque īn rēbūs cērnĭs ăpērtīs

sī fĭĕrī nōn pōssĕ pŭtās, quīn mātĕrĭāī

cōrpŏră cōnsĭmĭlī nātūrā praēdĭtă fīngās,

hāc rătĭōnĕ tĭbī pĕrĕūnt prīmōrdĭă rērūm:

fīĕt ŭtī rīsū trĕmŭlō cōncūssă căchīnnēnt

ēt lăcrĭmīs sālsīs ūmēctēnt ōră gĕnāsquĕ.

Nūnc ăgĕ quōd sŭpĕrēst cōgnōsce ēt clārĭŭs aūdī.

Nēc me ănĭmī fāllīt quām sīnt ōbscūră; sĕd ācrī

pērcūssīt thŷrsō laūdīs spēs māgnă mĕūm cōr

ēt sĭmŭl īncūssīt suāvēm mi īn pēctŭs ămōrēm

mūsārūm, quō nūnc īnstīnctūs mēntĕ vĭgēntī

āvĭă Pīĕrĭdūm pĕrăgrō lŏcă nūllĭŭs āntĕ

trītă sŏlō. iŭvăt īntēgrōs āccēdĕrĕ fōntīs

ātque haūrīrĕ, iŭvātquĕ nŏvōs dēcērpĕrĕ flōrēs

īnsīgnēmquĕ mĕō căpĭtī pĕtĕre īndĕ cŏrōnām

ūndĕ prĭūs nūllī vēlārīnt tēmpŏră mūsaē;

prīmūm quōd māgnīs dŏcĕō dē rēbŭs ĕt ārtīs

rēlīgiōnum ănĭmūm nōdīs ēxsōlvĕrĕ pērgō,

deīndĕ quŏd ōbscūrā dē rē tām lūcĭdă pāngō

cārmĭnă, mūsaēō cōntīngēns cūnctă lĕpōrĕ.

Īd quŏque ĕnīm nōn āb nūllā rătĭōnĕ vĭdētūr;

sēd vĕlŭtī pŭĕrīs ābsīnthĭă taētră mĕdēntēs

cūm dărĕ cōnāntūr, prĭŭs ōrās pōcŭlă cīrcūm

cōntīngūnt mēllīs dūlcī flāvōquĕ lĭquōrĕ,

ūt pŭĕrōrum aētās īmprōvĭdă lūdĭfĭcētūr

lābrōrūm tĕnŭs, īntĕrĕā pērpōtĕt ămārūm

ābsīnthī lătĭcēm dēcēptăquĕ nōn căpĭātūr,

sēd pŏtĭūs tālī pāctō rĕcrĕātă vălēscāt,

sīc ĕgŏ nūnc, quŏnĭam haēc rătĭō plērūmquĕ vĭdētūr

trīstĭŏr ēssĕ quĭbūs nōn ēst trāctātă, rĕtrōquĕ

vūlgŭs ăbhōrrĕt ăb hāc, vŏlŭī tĭbĭ suāvĭlŏquēntī

cārmĭnĕ Pīĕrĭō rătĭōnem ēxpōnĕrĕ nōstrām

ēt quăsĭ mūsaēō dūlcī cōntīngĕrĕ mēllĕ,

sī tĭbĭ fōrte ănĭmūm tālī rătĭōnĕ tĕnērĕ

vērsĭbŭs īn nōstrīs pōssēm, dūm pērspĭcĭs ōmnēm

nātūrām rērūm quā cōnstēt cōmptă fĭgūrā.

Sēd quŏnĭām dŏcŭī sŏlĭdīssĭmă mātĕrĭāī

cōrpŏră pērpĕtŭō vŏlĭtāre īnvīctă pĕr aēvūm,

nūnc ăgĕ, sūmmāī quaēdām sīt fīnĭs ĕōrūm

nēcnĕ sĭt, ēvōlvāmŭs; ĭtēm quŏd ĭnānĕ rĕpērtūmst

seū lŏcŭs āc spătĭūm, rēs īn quō quaēquĕ gĕrāntūr,

pērvĭdĕāmŭs ŭtrūm fīnītūm fūndĭtŭs ōmnĕ

cōnstĕt ăn īmmēnsūm pătĕāt vāstēquĕ prŏfūndūm.

Ōmnĕ quŏd ēst ĭgĭtūr nūllā rĕgĭōnĕ vĭārūm

fīnītūmst; nāmque ēxtrēmūm dēbēbăt hăbērĕ.

Ēxtrēmūm pōrrō nūllīūs pōssĕ vĭdētūr

ēssĕ, nĭsi ūltrā sīt quōd fīnĭăt; ūt vĭdĕātūr

quō nōn lōngĭŭs haēc sēnsūs nātūră sĕquātūr.

Nūnc ēxtrā sūmmām quŏnĭām nīl ēssĕ fătēndūm,

nōn hăbĕt ēxtrēmūm, cărĕt ērgō fīnĕ mŏdōquĕ.

Nēc rēfērt quĭbŭs ādsīstās rĕgiŏnībŭs ĕīūs;

ūsque ădĕō, quēm quīsquĕ lŏcūm pōssēdĭt, ĭn ōmnīs

tāntūndēm pārtīs īnfīnītum ōmnĕ rĕlīnquīt.

Praētĕrĕā sī iām fīnītūm cōnstĭtŭātūr

ōmnĕ quŏd ēst spătĭūm, sīquīs prōcūrrăt ăd ōrās

ūltĭmŭs ēxtrēmās iăcĭātquĕ vŏlātĭlĕ tēlūm,

īd vălĭdīs ūtrūm cōntōrtūm vīrĭbŭs īrĕ

quō fŭĕrīt mīssūm māvīs lōngēquĕ vŏlārĕ,

ān prŏhĭbēre ălĭquīd cēnsēs ōbstārĕquĕ pōssĕ?

Āltĕrŭtrūm fătĕārĭs ĕnīm sūmāsquĕ nĕcēssēst.

Quōrum ūtrūmquĕ tĭbi ēffŭgĭūm praēclūdĭt ĕt ōmnĕ

cōgĭt ŭt ēxēmptā cōncēdās fīnĕ pătērĕ.

Nām sīve ēst ălĭquīd quōd prōbĕăt ēffĭcĭātquĕ

quōmĭnŭ' quō mīssum ēst vĕnĭāt fīnīquĕ lŏcēt sē,

sīvĕ fŏrās fērtūr, nōn ēst ā fīnĕ prŏfēctūm.

Hōc pāctō sĕquăr ātque, ōrās ŭbĭcūmquĕ lŏcārīs

ēxtrēmās, quaērām quīd tēlō dēnĭquĕ fīāt.

Fīĕt ŭtī nūmquām pōssīt cōnsīstĕrĕ fīnīs

ēffŭgĭūmquĕ fŭgaē prōlātēt cōpĭă sēmpēr.

Pōstrēmo ānte ŏcŭlōs rēs rēm fīnīrĕ vĭdētūr;

āēr dīssaēpīt cōllīs ātque āĕră mōntēs,

tērră măre ēt cōntrā mărĕ tērrās tērmĭnăt ōmnīs;

ōmnĕ quĭdēm vērō nīl ēst quōd fīnĭăt ēxtrā.

Praētĕrĕā spătĭūm sūmmāī tōtĭŭs ōmnĕ

ūndĭquĕ si īnclūsūm cērtīs cōnsīstĕrĕt ōrīs

fīnītūmquĕ fŏrēt, iām cōpĭă mātĕrĭāī

ūndĭquĕ pōndĕrĭbūs sŏlĭdīs cōnflūxĕt ăd īmūm

nēc rēs ūllă gĕrī sūb caēlī tēgmĭnĕ pōssēt

nēc fŏrĕt ōmnīnō caēlūm nēc lūmĭnă sōlīs

quīppe ŭbĭ mātĕrĭēs ōmnīs cŭmŭlātă iăcērēt

ēx īnfīnītō iām tēmpŏrĕ sūbsīdēndō.

Āt nūnc nīmīrūm rĕquĭēs dătă prīncĭpĭōrūm

cōrpŏrĭbūs nūllāst, quĭă nīl ēst fūndĭtŭs īmūm

quō quăsĭ cōnflŭĕre ēt sēdīs ŭbĭ pōnĕrĕ pōssīnt.

Sēmpĕr ĭn āssĭdŭō mōtū rēs quaēquĕ gĕrūntūr

partibus ‹e› cunctis infernaque suppeditantur

ēx īnfīnītō cĭtă cōrpŏră mātĕrĭāī.

Ēst ĭgĭtūr nātūră lŏcī spătĭūmquĕ prŏfūndī,

quōd nĕquĕ clāră sŭō pērcūrrĕrĕ fūlmĭnă cūrsū

pērpĕtŭō pōssīnt aēvī lābēntĭă trāctū

nēc prōrsūm făcĕre ūt rēstēt mĭnŭs īrĕ mĕāndō;

ūsque ădĕō pāssīm pătĕt īngēns cōpĭă rēbūs

fīnĭbŭs ēxēmptīs īn cūnctās ūndĭquĕ pārtīs.

Īpsă mŏdūm pōrrō sĭbĭ rērūm sūmmă părārĕ

nē pōssīt, nātūră tĕnēt, quaē cōrpŭs ĭnānī

ēt quŏd ĭnāne aūtem ēst fīnīrī cōrpŏrĕ cōgīt,

ūt sīc āltērnīs īnfīnīta ōmnĭă rēddāt,

aūt ĕtĭam āltĕrŭtrūm, nĭsĭ tērmĭnĕt āltĕrum ĕōrūm,

sīmplĭcĕ nātūrā pātēt tămĕn īmmŏdĕrātūm.

***

Nēc mărĕ nēc tēllūs nĕquĕ caēlī lūcĭdă tēmplă

nēc mōrtālĕ gĕnūs nēc dīvūm cōrpŏră sānctă

ēxĭgŭūm pōssēnt hōrāī sīstĕrĕ tēmpūs.

Nām dīspūlsă sŭō dē coētū mātĕrĭāī

cōpĭă fērrētūr māgnūm pĕr ĭnānĕ sŏlūtă,

sīve ădĕō pōtīs nūmquām cōncrētă crĕāssēt

ūllām rēm, quŏnĭām cōgī dīsiēctă nĕquīssēt.

Nām cērtē nĕquĕ cōnsĭlĭō prīmōrdĭă rērūm

ōrdĭnĕ sē suō quaēquĕ săgācī mēntĕ lŏcārūnt

nēc quōs quaēquĕ ‹dărēnt mōtūs pĕpĭgērĕ prŏfēctō›

sēd quĭă mūltă mŏdīs mūltīs mūtātă pĕr ōmnĕ

ēx īnfīnītō vēxāntūr pērcĭtă plāgīs,

ōmnĕ gĕnūs mōtūs ēt coētūs ēxpĕrĭūndō

tāndēm dēvĕnĭūnt īn tālīs dīspŏsĭtūrās,

quālĭbŭs haēc rērūm cōnsīstīt sūmmă crĕātă,

ēt mūltōs ĕtĭām māgnōs sērvātă pĕr ānnōs

ūt sĕmĕl īn mōtūs cōniēctāst cōnvĕnĭēntīs,

ēffĭcĭt ūt lārgīs ăvĭdūm mărĕ flūmĭnĭs ūndīs

īntēgrēnt āmnēs ēt sōlīs tērră văpōrĕ

fōtă nŏvēt fētūs sūmmīssăquĕ gēns ănĭmāntūm

flōrĕăt ēt vīvānt lābēntēs aēthĕrĭs īgnēs;

quōd nūllō făcĕrēnt pāctō, nĭsĭ mātĕrĭāī

ēx īnfīnītō sŭbŏrīrī cōpĭă pōssēt,

ūnde āmīssă sŏlēnt rĕpărāre īn tēmpŏrĕ quaēquĕ.

Nām vĕlŭtī prīvātă cĭbō nātūra ănĭmāntūm

dīfflŭĭt āmīttēns cōrpūs, sīc ōmnĭă dēbēnt

dīssōlvī sĭmŭl āc dĕfĕcērīt sūppĕdĭtārĕ

mātĕrĭēs ălĭquā rătĭōne āvērsă vĭāī.

Nēc plāgaē pōssūnt ēxtrīnsĕcŭs ūndĭquĕ sūmmām

cōnsērvāre ōmnēm quaēcūmque ēst cōncĭlĭātă.

Cūdĕre ĕnīm crēbrō pōssūnt pārtēmquĕ mŏrārī,

dūm vĕnĭānt ălĭae āc sūpplērī sūmmă quĕātūr.

Īntērdūm rĕsĭlīrĕ tămēn cōgūntŭr ĕt ūnā

prīncĭpĭīs rērūm spătĭūm tēmpūsquĕ fŭgāī

lārgīri, ūt pōssīnt ā coētū lībĕră fērrī.

Quāre ĕtĭam ātque ĕtĭām sŭbŏrīrī mūltă nĕcēssēst,

ēt tămĕn ūt plāgaē quŏquĕ pōssīnt sūppĕtĕre īpsaē,

īnfīnīta ŏpŭs ēst vīs ūndĭquĕ mātĕrĭāī.

Īllŭd ĭn hīs rēbūs lōngē fŭgĕ crēdĕrĕ, Mēmmī,

īn mĕdĭūm sūmmaē quōd dīcūnt ōmnĭă nītī,

ātque ĭdĕō mūndī nātūrām stārĕ sĭne ūllīs

īctĭbŭs ēxtērnīs nĕquĕ quōquām pōssĕ rĕsōlvī

sūmma ātque īmă, quŏd īn mĕdĭūm sīnt ōmnĭă nīxă

(īpsūm sī quīcquām pōsse īn sē sīstĕrĕ crēdīs):

ēt quaē pōndĕră sūnt sūb tērrīs ōmnĭă sūrsūm

nītĭĕr īn tērrāquĕ rĕtrō rĕquĭēscĕrĕ pōstă,

ūt pĕr ăquās quaē nūnc rērūm sĭmŭlācră vĭdēmūs.

Ēt sĭmĭlī rătĭōne ănĭmālĭă sūppă văgārī

cōntēndūnt nĕquĕ pōsse ē tērrīs īn lŏcă caēlī

rēccĭdĕre īnfĕrĭōră măgīs quām cōrpŏră nōstră

spōntĕ sŭā pōssīnt īn caēlī tēmplă vŏlārĕ:

īllī cūm vīdeānt sōlēm, nōs sīdĕră nōctīs

cērnĕre, ĕt āltērnīs nōbīscūm tēmpŏră caēlī

dīvĭdĕre ēt nōctēs părĭlīs ăgĭtārĕ dĭēbūs.

Sēd vānūs stŏlĭdīs haēc [ērrōr fālsă prŏbāvīt,]

āmplēxī quŏd hăbēnt pērv[ērsā rēm rătĭōnĕ;]

nām mĕdĭūm nīl ēssĕ pŏtēst, [quāndo ōmnĭă cōnstānt]

īnfīnītă. nĕque ōmnīnō, sī iām [mĕdĭūm sīt,]

pōssĭt ĭbī quīcquām cōnsīstĕre [ĕām măgĭs ōb rēm]

quām quāvīs ălĭā lōngē rătĭōnĕ [rĕpēllī:]

ōmnĭs ĕnīm lŏcŭs āc spătĭūm quŏd ĭn[ānĕ vŏcāmūs]

pēr mĕdĭūm, pēr nōn mĕdĭūm cōncēdĕrĕ [dēbēt]

aēquē pōndĕrĭbūs, mōtūs quācūmquĕ fĕrūntūr.

Nēc quīsquām lŏcŭs ēst, quō cōrpŏră cūm vēnērĕ,

pōndĕrĭs āmīssā vī pōssīnt stāre ‹ĭn› ĭnānī;

nēc quŏd ĭnāne aūtem ēst ūllī sūbsīstĕrĕ dēbēt,

quīn, sŭă quōd nātūră pĕtīt, cōncēdĕrĕ pērgāt.

Haūd ĭgĭtūr pōssūnt tālī rătĭōnĕ tĕnērī

rēs īn cōncĭlĭūm mĕdĭī cūppēdĭnĕ vīctaē.

Praētĕrĕā quŏnĭām nōn ōmnĭă cōrpŏră fīngūnt

īn mĕdĭūm nītī, sēd tērrārum ātquĕ lĭquōrīs,

ūmōrēm pōntī māgnāsque ē mōntĭbŭs ūndās,

ēt quăsĭ tērrēnō quaē cōrpŏrĕ cōntĭnĕāntūr,

āt cōntrā tĕnŭīs ēxpōnūnt āĕrĭs aūrās

ēt călĭdōs sĭmŭl ā mĕdĭō dīffērrĭĕr īgnīs,

ātque ĭdĕō tōtūm cīrcūm trĕmĕre aēthĕră sīgnīs

ēt sōlīs flāmmām pēr caēlī caērŭlă pāscī,

quōd călŏr ā mĕdĭō fŭgĭēns se ĭbĭ cōllĭgăt ōmnīs,

nēc prōrsum ārbŏrĭbūs sūmmōs frōndēscĕrĕ rāmōs

pōssĕ, nĭsi ā tērrīs paūlātīm cuīquĕ cĭbātūm

***

nē vŏlŭcrī rītū flāmmārūm moēnĭă mūndī

dīffŭgĭānt sŭbĭtō māgnūm pĕr ĭnānĕ sŏlūtă

ēt nē cētĕră cōnsĭmĭlī rătĭōnĕ sĕquāntūr

nēvē ruānt caēlī tŏnĭtrālĭă tēmplă sŭpērnē

tērrăquĕ sē pĕdĭbūs rāptīm sūbdūcăt ĕt ōmnīs

īntēr pērmīxtās rērūm caēlīquĕ rŭīnās

cōrpŏră sōlvēntīs ăbĕāt pĕr ĭnānĕ prŏfūndūm,

tēmpŏrĭs ūt pūnctō nīl ēxstēt rēlĭquĭārūm

dēsērtūm praētēr spătĭum ēt prīmōrdĭă caēcă.

nām quācūmquĕ prĭūs dē pārtī cōrpŏră dēssĕ

cōnstĭtŭēs, haēc rēbŭs ĕrīt pārs iānŭă lētī,

hāc sē tūrbă fŏrās dăbĭt ōmnīs mātĕrĭāī.

Haēc sīc pērnōscēs pārvā pērdūctŭs ŏpēllā;

nāmque ălĭd ēx ălĭō clārēscēt nēc tĭbĭ caēcă

nōx ĭtĕr ērĭpĭēt quīn ūltĭmă nātūrāī

pērvĭdĕās: ĭtă rēs āccēndēnt lūmĭnă rēbūs.