Scire uelim quare totiens mihi, Naeuole, tristis
occurras fronte obducta ceu Marsya uictus.
quid tibi cum uultu, qualem deprensus habebat
Rauola dum Rhodopes uda terit inguina barba?
[nos colaphum incutimus lambenti crustula seruo.]
non erit hac facie miserabilior Crepereius
Pollio, qui triplicem usuram praestare paratus
circumit et fatuos non inuenit. unde repente
tot rugae? certe modico contentus agebas
uernam equitem, conuiua ioco mordente facetus
et salibus uehemens intra pomeria natis.
omnia nunc contra, uultus grauis, horrida siccae
silua comae, nullus tota nitor in cute, qualem
Bruttia praestabat calidi tibi fascia uisci,
sed fruticante pilo neglecta et squalida crura.
quid macies aegri ueteris, quem tempore longo
torret quarta dies olimque domestica febris?
deprendas animi tormenta latentis in aegro
corpore, deprendas et gaudia; sumit utrumque
inde habitum facies. igitur flexisse uideris
propositum et uitae contrarius ire priori.
nuper enim, ut repeto, fanum Isidis et Ganymedem
Pacis et aduectae secreta Palatia matris
et Cererem (nam quo non prostat femina templo?)
notior Aufidio moechus celebrare solebas,
quodque taces, ipsos etiam inclinare maritos.
"utile et hoc multis uitae genus, at mihi nullum
inde operae pretium. pingues aliquando lacernas,
munimenta togae, duri crassique coloris
et male percussas textoris pectine Galli
accipimus, tenue argentum uenaeque secundae.
fata regunt homines, fatum est et partibus illis
quas sinus abscondit. nam si tibi sidera cessant,
nil faciet longi mensura incognita nerui,
quamuis te nudum spumanti Virro labello
uiderit et blandae adsidue densaeque tabellae
sollicitent, αὐτὸς γὰρ ἐφέλκεται ἄνδρα κίναιδος.
quod tamen ulterius monstrum quam mollis auarus?
"haec tribui, deinde illa dedi, mox plura tulisti."
computat et ceuet. ponatur calculus, adsint
cum tabula pueri; numera sestertia quinque
omnibus in rebus, numerentur deinde labores.
an facile et pronum est agere intra uiscera penem
legitimum atque illic hesternae occurrere cenae?
seruus erit minus ille miser qui foderit agrum
quam dominum. sed tu sane tenerum et puerum te
et pulchrum et dignum cyatho caeloque putabas.
uos humili adseculae, uos indulgebitis umquam
cultori, iam nec morbo donare parati?
en cui tu uiridem umbellam, cui sucina mittas
grandia, natalis quotiens redit aut madidum uer
incipit et strata positus longaque cathedra
munera femineis tractat secreta kalendis.
dic, passer, cui tot montis, tot praedia seruas
Apula, tot miluos intra tua pascua lassas?
te Trifolinus ager fecundis uitibus implet
suspectumque iugum Cumis et Gaurus inanis
(nam quis plura linit uicturo dolia musto?)
quantum erat exhausti lumbos donare clientis
iugeribus paucis! meliusne hic rusticus infans
cum matre et casulis et collusore catello
cymbala pulsantis legatum fiet amici?
"improbus es cum poscis" ait. sed pensio clamat
"posce," sed appellat puer unicus ut Polyphemi
lata acies per quam sollers euasit Vlixes.
alter emendus erit, namque hic non sufficit, ambo
pascendi. quid agam bruma spirante? quid, oro,
quid dicam scapulis puerorum aquilone Decembri
et pedibus? "durate atque exspectate cicadas"?
uerum, ut dissimules, ut mittas cetera, quanto
metiris pretio quod, ni tibi deditus essem
deuotusque cliens, uxor tua uirgo maneret?
scis certe quibus ista modis, quam saepe rogaris
et quae pollicitus. fugientem saepe puellam
amplexu rapui; tabulas quoque ruperat et iam
signabat; tota uix hoc ego nocte redemi
te plorante foris. testis mihi lectulus et tu,
ad quem peruenit lecti sonus et dominae uox.
instabile ac dirimi coeptum et iam paene solutum
coniugium in multis domibus seruauit adulter.
quo te circumagas? quae prima aut ultima ponas?
nullum ergo meritum est, ingrate ac perfide, nullum
quod tibi filiolus uel filia nascitur ex me?
tollis enim et libris actorum spargere gaudes
argumenta uiri. foribus suspende coronas:
iam pater es, dedimus quod famae opponere possis.
iura parentis habes, propter me scriberis heres,
legatum omne capis nec non et dulce caducum.
commoda praeterea iungentur multa caducis,
si numerum, si tres impleuero." iusta doloris,
Naeuole, causa tui; contra tamen ille quid adfert?
"neglegit atque alium bipedem sibi quaerit asellum.
haec soli commissa tibi celare memento
et tacitus nostras intra te fige querellas;
nam res mortifera est inimicus pumice leuis.
qui modo secretum commiserat, ardet et odit,
tamquam prodiderim quidquid scio. sumere ferrum,
fuste aperire caput, candelam adponere ualuis
non dubitat. nec contemnas aut despicias quod
his opibus numquam cara est annona ueneni.
ergo occulta teges ut curia Martis Athenis."
o Corydon, Corydon, secretum diuitis ullum
esse putas? serui ut taceant, iumenta loquentur
et canis et postes et marmora. claude fenestras,
uela tegant rimas, iunge ostia, tollite lumen,
e medio fac eant omnes, prope nemo recumbat;
quod tamen ad cantum galli facit ille secundi
proximus ante diem caupo sciet, audiet et quae
finxerunt pariter libarius, archimagiri,
carptores. quod enim dubitant componere crimen
in dominos, quotiens rumoribus ulciscuntur
baltea? nec derit qui te per compita quaerat
nolentem et miseram uinosus inebriet aurem.
illos ergo roges quidquid paulo ante petebas
a nobis, taceant illi. sed prodere malunt
arcanum quam subrepti potare Falerni
pro populo faciens quantum Saufeia bibebat.
uiuendum recte, cum propter plurima, †tunc est†
idcirco ut possis linguam contemnere serui.
[praecipue causis, ut linguas mancipiorum
contemnas; nam lingua mali pars pessima serui.
deterior tamen hic qui liber non erit illis
quorum animas et farre suo custodit et aere.]
"utile consilium modo, sed commune, dedisti.
nunc mihi quid suades post damnum temporis et spes
deceptas? festinat enim decurrere uelox
flosculus angustae miseraeque breuissima uitae
portio; dum bibimus, dum serta, unguenta, puellas
poscimus, obrepit non intellecta senectus."
ne trepida, numquam pathicus tibi derit amicus
stantibus et saluis his collibus; undique ad illos
conuenient et carpentis et nauibus omnes
qui digito scalpunt uno caput. altera maior
spes superest, tu tantum erucis imprime dentem.
"haec exempla para felicibus; at mea Clotho
et Lachesis gaudent, si pascitur inguine uenter.
o parui nostrique Lares, quos ture minuto
aut farre et tenui soleo exorare corona,
quando ego figam aliquid quo sit mihi tuta senectus
a tegete et baculo? uiginti milia fenus
pigneribus positis, argenti uascula puri,
sed quae Fabricius censor notet, et duo fortes
de grege Moesorum, qui me ceruice locata
securum iubeant clamoso insistere circo;
sit mihi praeterea curuus caelator, et alter
qui multas facies pingit cito; sufficiunt haec.
quando ego pauper ero? uotum miserabile, nec spes
his saltem; nam cum pro me Fortuna uocatur,
adfixit ceras illa de naue petitas
quae Siculos cantus effugit remige surdo."
Scīrĕ vĕlīm quārē tŏtĭēns mĭhĭ, Naēvŏlĕ, trīstīs
ōccūrrās frōnte ōbdūctā ceū Mārsўă vīctūs.
quīd tĭbĭ cūm vūltū, quālēm dēprēnsŭs hăbēbāt
Rāvŏlă dūm Rhŏdŏpēs ūdā tĕrĭt īnguĭnă bārbā?
[nōs cŏlăphum īncŭtĭmūs lāmbēntī crūstŭlă sērvō.]
nōn ĕrĭt hāc făcĭē mĭsĕrābĭlĭōr Crĕpĕrēiūs
Pōllĭŏ, quī trĭplĭcem ūsūrām praēstārĕ părātūs
cīrcŭmĭt ēt fătŭōs nōn īnvĕnĭt. ūndĕ rĕpēntĕ
tōt rūgaē? cērtē mŏdĭcō cōntēntŭs ăgēbās
vērnam ĕquĭtēm, cōnvīvă iŏcō mōrdēntĕ făcētūs
ēt sălĭbūs vĕhĕmēns īntrā pōmērĭă nātīs.
ōmnĭă nūnc cōntrā, vūltūs grăvĭs, hōrrĭdă sīccaē
sīlvă cŏmaē, nūllūs tōtā nĭtŏr īn cŭtĕ, quālēm
Brūttĭă praēstābāt călĭdī tĭbĭ fāscĭă vīscī,
sēd frŭtĭcāntĕ pĭlō nēglēcta ēt squālĭdă crūră.
quīd măcĭēs aēgrī vĕtĕrīs, quēm tēmpŏrĕ lōngō
tōrrēt quārtă dĭēs ōlīmquĕ dŏmēstĭcă fēbrīs?
dēprēndās ănĭmī tōrmēntă lătēntĭs ĭn aēgrō
cōrpŏrĕ, dēprēndās ēt gaūdĭă; sūmĭt ŭtrūmquĕ
īnde hăbĭtūm făcĭēs. ĭgĭtūr flēxīssĕ vĭdērīs
prōpŏsĭtum ēt vītaē cōntrārĭŭs īrĕ prĭōrī.
nūpĕr ĕnim, ūt rĕpĕtō, fānum Īsĭdĭs ēt Gănўmēdēm
Pācĭs ĕt ādvēctaē sēcrētă Pălātĭă mātrīs
ēt Cĕrĕrēm (nām quō nōn prōstāt fēmĭnă tēmplō?)
nōtĭŏr Aūfĭdĭō moēchūs cĕlĕbrārĕ sŏlēbās,
quōdquĕ tăcēs, īpsōs ĕtĭam īnclīnārĕ mărītōs.
"ūtĭle ĕt hōc mūltīs vītaē gĕnŭs, āt mĭhĭ nūllūm
īnde ŏpĕraē prĕtĭūm. pīnguēs ălĭquāndŏ lăcērnās,
mūnīmēntă tŏgaē, dūrī crāssīquĕ cŏlōrīs
ēt mălĕ pērcūssās tēxtōrīs pēctĭnĕ Gāllī
āccĭpĭmūs, tĕnŭe ārgēntūm vēnaēquĕ sĕcūndaē.
fātă rĕgūnt hŏmĭnēs, fătŭm ēst ēt pārtĭbŭs īllīs
quās sĭnŭs ābscōndīt. nām sī tĭbĭ sīdĕră cēssānt,
nīl făcĭēt lōngī mēnsūra īncōgnĭtă nērvī,
quāmvīs tē nūdūm spūmāntī Vīrrŏ lăbēllō
vīdĕrĭt ēt blāndae ādsĭdŭē dēnsaēquĕ tăbēllaē
sōllĭcĭtēnt, αὐˉτὸˉς γὰ˘ρ ἐ˘φέˉλκε˘ται˘ ἄˉνδρα˘ κί˘ναιˉδοˉς.
quōd tămĕn ūltĕrĭūs mōnstrūm quām mōllĭs ăvārūs?
"haēc trĭbŭī, deīnde īllă dĕdī, mōx plūră tŭlīstī."
cōmpŭtăt ēt cēvēt. pōnātūr cālcŭlŭs, ādsīnt
cūm tăbŭlā pŭĕrī; nŭmĕrā sēstērtĭă quīnquĕ
ōmnĭbŭs īn rēbūs, nŭmĕrēntūr deīndĕ lăbōrēs.
ān făcĭle ēt prōnum ēst ăgĕre īntrā vīscĕră pēnēm
lēgĭtĭmum ātque īllīc hēstērnae ōccūrrĕrĕ cēnaē?
sērvŭs ĕrīt mĭnŭs īllĕ mĭsēr quī fōdĕrĭt āgrūm
quām dŏmĭnūm. sēd tū sānē tĕnĕrum ēt pŭĕrūm tē
ēt pūlchrum ēt dīgnūm cўăthō caēlōquĕ pŭtābās.
vōs hŭmĭli ādsĕcŭlaē, vōs īndūlgēbĭtĭs ūmquām
cūltōrī, iām nēc mōrbō dōnārĕ părātī?
ēn cuī tū vĭrĭdem ūmbēllām, cuī sūcĭnă mīttās
grāndĭă, nātālīs quŏtĭēns rĕdĭt aūt mădĭdūm vēr
īncĭpĭt ēt strātā pŏsĭtūs lōngāquĕ căthēdrā
mūnĕră fēmĭnĕīs trāctāt sēcrētă kălēndīs.
dīc, pāssēr, cuī tōt mōntīs, tōt praēdĭă sērvās
Āpŭlă, tōt mīlvōs īntrā tŭă pāscŭă lāssās?
tē Trĭfŏlīnŭs ăgēr fēcūndīs vītĭbŭs īmplēt
sūspēctūmquĕ iŭgūm Cūmīs ēt Gaūrŭs ĭnānīs
(nām quīs plūră lĭnīt vīctūrō dōlĭă mūstō?)
quāntum ĕrăt ēxhaūstī lūmbōs dōnārĕ clĭēntīs
iūgĕrĭbūs paūcīs! mĕlĭūsne hīc rūstĭcŭs īnfāns
cūm mātre ēt căsŭlīs ēt cōllūsōrĕ cătēllō
cŷmbălă pūlsāntīs lēgātūm fīĕt ămīcī?
"īmprŏbŭs ēs cūm pōscĭs" ăīt. sēd pēnsĭŏ clāmāt
"pōscĕ," sĕd āppēllāt pŭĕr ūnĭcŭs ūt Pŏlўphēmī
lāta ăcĭēs pēr quām sōllērs ēvāsĭt Ŭlīxēs.
āltĕr ĕmēndŭs ĕrīt, nāmque hīc nōn sūffĭcĭt, āmbō
pāscēndī. quĭd ăgām brūmā spīrāntĕ? quĭd, ōrō,
quīd dīcām scăpŭlīs pŭĕrōrum ăquĭlōnĕ Dĕcēmbrī
ēt pĕdĭbūs? "dūrāte ātque ēxspēctātĕ cĭcādās"?
vērum, ūt dīssĭmŭlēs, ūt mīttās cētĕră, quāntō
mētīrīs prĕtĭō quōd, nī tĭbĭ dēdĭtŭs ēssēm
dēvōtūsquĕ clĭēns, ūxōr tŭă vīrgŏ mănērēt?
scīs cērtē quĭbŭs īstă mŏdīs, quām saēpĕ rŏgārīs
ēt quaē pōllĭcĭtūs. fŭgĭēntēm saēpĕ pŭēllām
āmplēxū răpŭī; tăbŭlās quŏquĕ rūpĕrăt ēt iām
sīgnābāt; tōtā vīx hōc ĕgŏ nōctĕ rĕdēmī
tē plōrāntĕ fŏrīs. tēstīs mĭhĭ lēctŭlŭs ēt tū,
ād quēm pērvēnīt lēctī sŏnŭs ēt dŏmĭnaē vōx.
īnstăbĭle āc dĭrĭmī coēptum ēt iām paēnĕ sŏlūtūm
cōniŭgĭum īn mūltīs dŏmĭbūs sērvāvĭt ădūltēr.
quō tē cīrcŭmăgās? quaē prīma aūt ūltĭmă pōnās?
nūllum ērgō mĕrĭtum ēst, īngrāte āc pērfĭdĕ, nūllūm
quōd tĭbĭ fīlĭŏlūs vēl fīlĭă nāscĭtŭr ēx mē?
tōllĭs ĕnim ēt lībrīs āctōrūm spārgĕrĕ gaūdēs
ārgūmēntă vĭrī. fŏrĭbūs sūspēndĕ cŏrōnās:
iām pătĕr ēs, dĕdĭmūs quōd fāmae ōppōnĕrĕ pōssīs.
iūră părēntĭs hăbēs, prōptēr mē scrībĕrĭs hērēs,
lēgātum ōmnĕ căpīs nēc nōn ēt dūlcĕ cădūcūm.
cōmmŏdă praētĕrĕā iūngēntūr mūltă cădūcīs,
sī nŭmĕrūm, sī trēs īmplēvĕrŏ." iūstă dŏlōrīs,
Naēvŏlĕ, caūsă tŭī; cōntrā tămĕn īllĕ quĭd ādfērt?
"nēglĕgĭt ātque ălĭūm bĭpĕdēm sĭbĭ quaērĭt ăsēllūm.
haēc sōlī cōmmīssă tĭbī cēlārĕ mĕmēntō
ēt tăcĭtūs nōstrās īntrā tē fīgĕ quĕrēllās;
nām rēs mōrtĭfĕra ēst ĭnĭmīcūs pūmĭcĕ lēvīs.
quī mŏdŏ sēcrētūm cōmmīsĕrăt, ārdĕt ĕt ōdīt,
tāmquām prōdĭdĕrīm quīdquīd scĭŏ. sūmĕrĕ fērrūm,
fūste ăpĕrīrĕ căpūt, cāndēlam ādpōnĕrĕ vālvīs
nōn dŭbĭtāt. nēc cōntēmnās aūt dēspĭcĭās quōd
hīs ŏpĭbūs nūmquām cāra ēst ānnōnă vĕnēnī.
ērgo ōccūltă tĕgēs ūt cūrĭă Mārtĭs Ăthēnīs."
ō Cŏrўdōn, Cŏrўdōn, sēcrētūm dīvĭtĭs ūllūm
ēssĕ pŭtās? sērvi ūt tāceānt, iūmēntă lŏquēntūr
ēt cănĭs ēt pōstēs ēt mārmŏră. claūdĕ fĕnēstrās,
vēlă tĕgānt rīmās, iūnge ōstĭă, tōllĭtĕ lūmēn,
ē mĕdĭō făc ĕānt ōmnēs, prŏpĕ nēmŏ rĕcūmbāt;
quōd tămĕn ād cāntūm gāllī făcĭt īllĕ sĕcūndī
prōxĭmŭs āntĕ dĭēm caūpō scĭĕt, aūdĭĕt ēt quaē
fīnxērūnt părĭtēr lībārĭŭs, ārchĭmăgīrī,
cārptōrēs. quŏd ĕnīm dŭbĭtānt cōmpōnĕrĕ crīmēn
īn dŏmĭnōs, quŏtĭēns rūmōrĭbŭs ūlcīscūntūr
bāltĕă? nēc dērīt quī tē pēr cōmpĭtă quaērāt
nōlēntem ēt mĭsĕrām vīnōsŭs ĭnēbrĭĕt aūrēm.
īllōs ērgŏ rŏgēs quīdquīd paūlo āntĕ pĕtēbās
ā nōbīs, tăcĕānt īllī. sēd prōdĕrĕ mālūnt
ārcānūm quām sūbrēptī pōtārĕ Fălērnī
prō pŏpŭlō făcĭēns quāntūm Saūfēiă bĭbēbāt.
vīvēndūm rēctē, cūm prōptēr plūrĭmă, †tūnc ēst†
īdcīrco ūt pōssīs līnguām cōntēmnĕrĕ sērvī.
[praēcĭpŭē caūsīs, ūt līnguās māncĭpĭōrūm
cōntēmnās; nām līnguă mălī pārs pēssĭmă sērvī.
dētĕrĭōr tămĕn hīc quī lībēr nōn ĕrĭt īllīs
quōrum ănĭmās ēt fārrĕ sŭō cūstōdĭt ĕt aērĕ.]
"ūtĭlĕ cōnsĭlĭūm mŏdŏ, sēd cōmmūnĕ, dĕdīstī.
nūnc mĭhĭ quīd suādēs pōst dāmnūm tēmpŏrĭs ēt spēs
dēcēptās? fēstīnăt ĕnīm dēcūrrĕrĕ vēlōx
flōscŭlŭs āngūstaē mĭsĕraēquĕ brĕvīssĭmă vītaē
pōrtĭŏ; dūm bĭbĭmūs, dūm sērta, ūnguēntă, pŭēllās
pōscĭmŭs, ōbrēpīt nōn īntēllēctă sĕnēctūs."
nē trĕpĭdā, nūmquām păthĭcūs tĭbĭ dērĭt ămīcūs
stāntĭbŭs ēt sālvīs hīs cōllĭbŭs; ūndĭque ăd īllōs
cōnvĕnĭēnt ēt cārpēntīs ēt nāvĭbŭs ōmnēs
quī dĭgĭtō scālpūnt ūnō căpŭt. āltĕră māiōr
spēs sŭpĕrēst, tū tāntum ērūcīs īmprĭmĕ dēntēm.
"haēc ēxēmplă părā fēlīcĭbŭs; āt mĕă Clōthō
ēt Lăchĕsīs gaūdēnt, sī pāscĭtŭr īnguĭnĕ vēntēr.
ō pārvī nōstrīquĕ Lărēs, quōs tūrĕ mĭnūtō
aūt fārre ēt tĕnŭī sŏlĕo ēxōrārĕ cŏrōnā,
quāndo ĕgŏ fīgam ălĭquīd quō sīt mĭhĭ tūtă sĕnēctūs
ā tĕgĕte ēt băcŭlō? vīgīntī mīlĭă fēnūs
pīgnĕrĭbūs pŏsĭtīs, ārgēntī vāscŭlă pūrī,
sēd quaē Fābrĭcĭūs cēnsōr nŏtĕt, ēt dŭŏ fōrtēs
dē grĕgĕ Moēsōrūm, quī mē cērvīcĕ lŏcātā
sēcūrūm iŭbĕānt clāmōso īnsīstĕrĕ cīrcō;
sīt mĭhĭ praētĕrĕā cūrvūs caēlātŏr, ĕt āltēr
quī mūltās făcĭēs pīngīt cĭtŏ; sūffĭcĭūnt haēc.
quāndo ĕgŏ paūpĕr ĕrō? vōtūm mĭsĕrābĭlĕ, nēc spēs
hīs sāltēm; nām cūm prō mē Fōrtūnă vŏcātūr,
ādfīxīt cērās īllā dē nāvĕ pĕtītās
quaē Sĭcŭlōs cāntūs ēffūgīt rēmĭgĕ sūrdō."