"Iamdudum ausculto et cupiens tibi dicere seruus
pauca reformido." Dauusne? " ita, Dauus, amicum
mancipium domino et frugi quod sit satis, hoc est
ut uitale putes." age, libertate Decembri,
quando ita maiores uoluerunt, utere; narra.
"pars hominum uitiis gaudet constanter et urget
propositum; pars multa natat, modo recta capessens,
interdum prauis obnoxia saepe notatus
cum tribus anellis, modo laeua Priscus inani,
uixit inaequalis, clauum ut mutaret in horas,
aedibus ex magnis subito se conderet, unde
mundior exiret uix libertinus honeste;
iam moechus Romae, iam mallet doctus Athenis
uiuere, Vertumnis quotquot sunt natus iniquis.
Scurra Volanerius, postquam illi iusta cheragra
contudit articulos, qui pro se tolleret atque
mitteret in phimum talos, mercede diurna
conductum pauit; quanto constantior isdem
in uitiis, tanto leuius miser ac prior illo,
qui iam contento, iam laxo fune laborat."
Non dices hodie, quorsum haec tam putida tendant,
furcifer? "ad te, inquam." quo pacto, pessime? "laudas
fortunam et mores antiquae plebis, et idem
si quis ad illa deus subito te agat, usque recuses,
aut quia non sentis quod clamas rectius esse,
aut quia non firmus rectum defendis, et haeres
nequiquam caeno cupiens euellere plantam.
Romae rus optas, absentem rusticus urbem
tollis ad astra leuis. Si nusquam es forte uocatus
ad cenam laudas securum holus ac, uelut usquam
uinctus eas, ita te felicem dicis amasque
quod nusquam tibi sit potandum. Iusserit ad se
Maecenas serum sub lumina prima uenire
conuiuam: "nemon oleum fert ocius? Ecquis
audit?" cum magno blateras clamore fugisque.
Muluius et scurrae tibi non referenda precati
discedunt. "etenim fateor me" dixerit ille
"duci uentre leuem, nasum nidore supinor,
imbecillus, iners, si quid uis, adde, popino.
tu cum sis quod ego et fortassis nequior, ultro
insectere uelut melior uerbisque decoris
obuoluas uitium?" quid, si me stultior ipso
quingentis empto drachmis deprenderis? Aufer
me uultu terrere; manum stomachumque teneto,
dum quae Crispini docuit me ianitor edo.
te coniunx aliena capit, meretricula Dauum:
peccat uter nostrum cruce dignius? Acris ubi me
natura intendit, sub clara nuda lucerna
quaecumque excepit turgentis uerbera caudae,
clunibus aut agitauit equum lasciua supinum,
dimittit neque famosum neque sollicitum ne
ditior aut formae melioris meiat eodem.
tu cum proiectis insignibus, anulo equestri
Romanoque habitu, prodis ex iudice Dama
turpis, odoratum caput obscurante lacerna,
non es quod simulas? Metuens induceris atque
altercante libidinibus tremis ossa pauore.
quid refert, uri uirgis, ferroque necari
auctoratus eas, an turpi clausus in arca,
quo te demisit peccati conscia erilis,
contractum genibus tangas caput? Estne marito
matronae peccantis in ambo iusta potestas?
in corruptorem uel iustior. Illa tamen se
non habitu mutatue loco, peccatue superne.
cum te formidet mulier neque credat amanti,
ibis sub furcam prudens, dominoque furenti
committes rem omnem et uitam et cum corpore famam.
Euasti: credo, metues doctusque cauebis:
quaeres quando iterum paueas iterumque perire
possis, o totiens seruus! Quae belua ruptis,
cum semel effugit, reddit se praua catenis?
"Non sum moechus" ais. Neque ego, hercule, fur, ubi uasa
praetereo sapiens argentea: tolle periclum,
iam uaga prosiliet frenis natura remotis.
tune mihi dominus, rerum imperiis hominumque
tot tantisque minor, quem ter uindicta quaterque
imposita haud umquam misera formidine priuet?
adde super, dictis quod non leuius ualeat: nam
siue uicarius est qui seruo paret, uti mos
uester ait, seu conseruus, tibi quid sum ego? Nempe
tu mihi qui imperitas alii seruis miser atque
duceris ut neruis alienis mobile lignum.
quisnam igitur liber? Sapiens sibi qui imperiosus,
quem neque pauperies neque mors neque uincula terrent,
responsare cupidinibus, contemnere honores
fortis, et in se ipso totus, teres, atque rotundus,
externi ne quid ualeat per leue morari,
in quem manca ruit semper fortuna. Potesne
ex his ut proprium quid noscere? Quinque talenta
poscit te mulier, uexat foribusque repulsum
perfundit gelida, rursus uocat: eripe turpi
colla iugo; "liber, liber sum" dic age. Non quis;
urget enim dominus mentem non lenis et acris
subiectat lasso stimulos uersatque negantem.
uel cum Pausiaca torpes, insane, tabella,
qui peccas minus atque ego, cum Fului Rutubaeque
aut Pacideiani contento poplite miror
proelia rubrica picta aut carbone, uelut si
re uera pugnent, feriant, uitentque mouentes
arma uiri? Nequam et cessator Dauus; at ipse
subtilis ueterum iudex et callidus audis.
Nil ego, si ducor libo fumante: tibi ingens
uirtus atque animus cenis responsat opimis?
Obsequium uentris mihi perniciosius est cur?
Tergo plector enim. Qui tu impunitior illa
quae paruo sumi nequeunt obsonia captas?
nempe inamarescunt epulae sine fine petitae.
illusique pedes uitiosum ferre recusant
corpus. An hic peccat, sub noctem qui puer uuam
furtiua mutat strigili? Qui praedia uendit,
nil seruile gulae parens habet? Adde quod idem
non horam tecum esse potes, non otia recte
ponere, teque ipsum uitas fugitiuus et erro,
iam uino quaerens, iam somno fallere curam:
frustra; nam comes atra premit sequiturque fugacem."
unde mihi lapidem? "quorsum est opus?" unde sagittas?
"aut insanit homo aut uersus facit." ocius hinc te
ni rapis, accedes opera agro nona Sabino.
"Iāmdūdum aūscūlto ēt cŭpĭēns tĭbĭ dīcĕrĕ sērvūs
paūcă rĕfōrmīdō." Dāvūsne? " ĭtă, Dāvŭs, ămīcūm
māncĭpĭūm dŏmĭno ēt frūgī quōd sīt sătĭs, hōc ēst
ūt vītālĕ pŭtēs." ăgĕ, lībērtātĕ Dĕcēmbrī,
quāndo ĭtă māiōrēs vŏlŭērūnt, ūtĕrĕ; nārrā.
"pārs hŏmĭnūm vĭtĭīs gaūdēt cōnstāntĕr ĕt ūrgēt
prōpŏsĭtūm; pārs mūltă nătāt, mŏdŏ rēctă căpēssēns,
īntērdūm prāvīs ōbnōxĭă saēpĕ nŏtātūs
cūm trĭbŭs ānēllīs, mŏdŏ laēvā Prīscŭs ĭnānī,
vīxĭt ĭnaēquālīs, clāvum ūt mūtārĕt ĭn hōrās,
aēdĭbŭs ēx māgnīs sŭbĭtō sē cōndĕrĕt, ūndĕ
mūndĭŏr ēxīrēt vīx lībērtīnŭs hŏnēstē;
iām moēchūs Rōmaē, iām māllēt dōctŭs Ăthēnīs
vīvĕrĕ, Vērtūmnīs quōtquōt sūnt nātŭs ĭnīquīs.
Scūrră Vŏlānĕrĭūs, pōstquam īllī iūstă chĕrāgră
cōntŭdĭt ārtĭcŭlōs, quī prō sē tōllĕrĕt ātquĕ
mīttĕrĕt īn phīmūm tālōs, mērcēdĕ dĭūrnā
cōndūctūm pāvīt; quāntō cōnstāntĭŏr īsdēm
īn vĭtĭīs, tāntō lĕvĭūs mĭsĕr āc prĭŏr īllō,
quī iām cōntēntō, iām lāxō fūnĕ lăbōrāt."
Nōn dīcēs hŏdĭē, quōrsum haēc tām pūtĭdă tēndānt,
fūrcĭfĕr? "ād te, īnquām." quō pāctō, pēssĭmĕ? "laūdās
fōrtūnam ēt mōrēs āntīquaē plēbĭs, ĕt īdēm
sī quĭs ăd īllă dĕūs sŭbĭtō te ăgăt, ūsquĕ rĕcūsēs,
aūt quĭă nōn sēntīs quōd clāmās rēctĭŭs ēssĕ,
aūt quĭă nōn fīrmūs rēctūm dēfēndĭs, ĕt haērēs
nēquīquām caēnō cŭpĭēns ēvēllĕrĕ plāntām.
Rōmaē rūs ōptās, ābsēntēm rūstĭcŭs ūrbēm
tōllĭs ăd āstră lĕvīs. Sī nūsquam ēs fōrtĕ vŏcātūs
ād cēnām laūdās sēcūrum hŏlŭs āc, vĕlŭt ūsquām
vīnctŭs ĕās, ĭtă tē fēlīcēm dīcĭs ămāsquĕ
quōd nūsquām tĭbĭ sīt pōtāndūm. Iūssĕrĭt ād sē
Maēcēnās sērūm sūb lūmĭnă prīmă vĕnīrĕ
cōnvīvām: "nēmōn ŏlĕūm fērt ōcĭŭs? Ēcquīs
aūdīt?" cūm māgnō blătĕrās clāmōrĕ fŭgīsquĕ.
Mūlvĭŭs ēt scūrraē tĭbĭ nōn rĕfĕrēndă prĕcātī
dīscēdūnt. "ĕtĕnīm fătĕōr mē" dīxĕrĭt īllĕ
"dūcī vēntrĕ lĕvēm, nāsūm nīdōrĕ sŭpīnōr,
īmbēcīllŭs, ĭnērs, sī quīd vīs, āddĕ, pŏpīnō.
tū cūm sīs quŏd ĕgo ēt fōrtāssīs nēquĭŏr, ūltrō
īnsēctērĕ vĕlūt mĕlĭōr vērbīsquĕ dĕcōrīs
ōbvōlvās vĭtĭūm?" quīd, sī mē stūltĭŏr īpsō
quīngēntīs ēmptō drāchmīs dēprēndĕrĭs? Aūfēr
mē vūltū tērrērĕ; mănūm stŏmăchūmquĕ tĕnētō,
dūm quaē Crīspīnī dŏcŭīt mē iānĭtŏr ēdō.
tē cōniūnx ălĭēnă căpīt, mĕrĕtrīcŭlă Dāvūm:
pēccăt ŭtēr nōstrūm crŭcĕ dīgnĭŭs? Ācrĭs ŭbī mē
nātūra īntēndīt, sūb clārā nūdă lŭcērnā
quaēcūmque ēxcēpīt tūrgēntīs vērbĕră caūdaē,
clūnĭbŭs aūt ăgĭtāvĭt ĕquūm lāscīvă sŭpīnūm,
dīmīttīt nĕquĕ fāmōsūm nĕquĕ sōllĭcĭtūm nē
dītĭŏr aūt fōrmaē mĕlĭōrīs mēiăt ĕōdēm.
tū cūm prōiēctīs īnsīgnĭbŭs, ānŭlo ĕquēstrī
Rōmānōque hăbĭtū, prōdīs ēx iūdĭcĕ Dāmă
tūrpĭs, ŏdōrātūm căpŭt ōbscūrāntĕ lăcērnā,
nōn ēs quōd sĭmŭlās? Mĕtŭēns īndūcĕrĭs ātquĕ
āltērcāntĕ lĭbīdĭnĭbūs trĕmĭs ōssă păvōrĕ.
quīd rēfērt, ūrī vīrgīs, fērrōquĕ nĕcārī
aūctōrātŭs ĕās, ān tūrpī claūsŭs ĭn ārcā,
quō tē dēmīsīt pēccātī cōnscĭa ĕrīlīs,
cōntrāctūm gĕnĭbūs tāngās căpŭt? Ēstnĕ mărītō
mātrōnaē pēccāntĭs ĭn āmbō iūstă pŏtēstās?
īn cōrrūptōrēm vēl iūstĭŏr. Īllă tămēn sē
nōn hăbĭtū mūtātvĕ lŏcō, pēccātvĕ sŭpērnē.
cūm tē fōrmīdēt mŭlĭēr nĕquĕ crēdăt ămāntī,
ībīs sūb fūrcām prūdēns, dŏmĭnōquĕ fŭrēntī
cōmmīttēs rem ōmnem ēt vītam ēt cūm cōrpŏrĕ fāmām.
Ēvāstī: crēdō, mĕtŭēs dōctūsquĕ căvēbīs:
quaērēs quāndo ĭtĕrūm păvĕās ĭtĕrūmquĕ pĕrīrĕ
pōssīs, ō tŏtĭēns sērvūs! Quaē bēlŭă rūptīs,
cūm sĕmĕl ēffūgīt, rēddīt sē prāvă cătēnīs?
"Nōn sūm moēchŭs" ăīs. Nĕque ĕgo, hērcŭlĕ, fūr, ŭbĭ vāsă
praētĕrĕō săpĭēns ārgēntĕă: tōllĕ pĕrīclūm,
iām văgă prōsĭlĭēt frēnīs nātūră rĕmōtīs.
tūnĕ mĭhī dŏmĭnūs, rērum īmpĕrĭīs hŏmĭnūmquĕ
tōt tāntīsquĕ mĭnōr, quēm tēr vīndīctă quătērquĕ
īmpŏsĭta haūd ūmquām mĭsĕrā fōrmīdĭnĕ prīvēt?
āddĕ sŭpēr, dīctīs quōd nōn lĕvĭūs vălĕāt: nām
sīvĕ vĭcārĭŭs ēst quī sērvō pārĕt, ŭtī mōs
vēstĕr ăīt, seū cōnsērvūs, tĭbĭ quīd sum ĕgŏ? Nēmpĕ
tū mĭhĭ qui īmpĕrĭtās ălĭī sērvīs mĭsĕr ātquĕ
dūcĕrĭs ūt nērvīs ălĭēnīs mōbĭlĕ līgnūm.
quīsnam ĭgĭtūr lībēr? Săpĭēns sĭbĭ qui īmpĕrĭōsūs,
quēm nĕquĕ paūpĕrĭēs nĕquĕ mōrs nĕquĕ vīncŭlă tērrēnt,
rēspōnsārĕ cŭpīdĭnĭbūs, cōntēmnĕre hŏnōrēs
fōrtĭs, ĕt īn se īpsō tōtūs, tĕrĕs, ātquĕ rŏtūndūs,
ēxtērnī nē quīd vălĕāt pēr lēvĕ mŏrārī,
īn quēm māncă rŭīt sēmpēr fōrtūnă. Pŏtēsnĕ
ēx hīs ūt prŏprĭūm quīd nōscĕrĕ? Quīnquĕ tălēntă
pōscīt tē mŭlĭēr, vēxāt fŏrĭbūsquĕ rĕpūlsūm
pērfūndīt gĕlĭdā, rūrsūs vŏcăt: ērĭpĕ tūrpī
cōllă iŭgō; "lībēr, lībēr sūm" dīc ăgĕ. Nōn quīs;
ūrgĕt ĕnīm dŏmĭnūs mēntēm nōn lēnĭs ĕt ācrīs
sūbiēctāt lāssō stĭmŭlōs vērsātquĕ nĕgāntēm.
vēl cūm Paūsĭăcā tōrpēs, īnsānĕ, tăbēllā,
quī pēccās mĭnŭs ātque ĕgŏ, cūm Fūlvī Rŭtŭbaēquĕ
aūt Păcĭdēiānī cōntēntō pōplĭtĕ mīrōr
proēlĭă rūbrīcā pīcta aūt cārbōnĕ, vĕlūt sī
rē vērā pūgnēnt, fĕrĭānt, vītēntquĕ mŏvēntēs
ārmă vĭrī? Nēquam ēt cēssātōr Dāvŭs; ăt īpsĕ
sūbtīlīs vĕtĕrūm iūdēx ēt cāllĭdŭs aūdīs.
Nīl ĕgŏ, sī dūcōr lībō fūmāntĕ: tĭbi īngēns
vīrtūs ātque ănĭmūs cēnīs rēspōnsăt ŏpīmīs?
Ōbsĕquĭūm vēntrīs mĭhĭ pērnĭcĭōsĭŭs ēst cūr?
Tērgō plēctŏr ĕnīm. Quī tu īmpūnītĭŏr īllă
quaē pārvō sūmī nĕquĕūnt ōbsōnĭă cāptās?
nēmpe ĭnămārēscūnt ĕpŭlaē sĭnĕ fīnĕ pĕtītaē.
īllūsīquĕ pĕdēs vĭtĭōsūm fērrĕ rĕcūsānt
cōrpŭs. Ăn hīc pēccāt, sūb nōctēm quī pŭĕr ūvām
fūrtīvā mūtāt strĭgĭlī? Quī praēdĭă vēndīt,
nīl sērvīlĕ gŭlaē pārēns hăbĕt? Āddĕ quŏd īdēm
nōn hōrām tēcum ēssĕ pŏtēs, nōn ōtĭă rēctē
pōnĕrĕ, tēque īpsūm vītās fŭgĭtīvŭs ĕt ērrō,
iām vīnō quaērēns, iām sōmnō fāllĕrĕ cūrām:
frūstrā; nām cŏmĕs ātră prĕmīt sĕquĭtūrquĕ fŭgācēm."
ūndĕ mĭhī lăpĭdēm? "quōrsum ēst ŏpŭs?" ūndĕ săgīttās?
"aūt īnsānĭt hŏmo aūt vērsūs făcĭt." ōcĭŭs hīnc tē
nī răpĭs, āccēdēs ŏpĕra āgrō nōnă Săbīnō.