Qui fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem
seu ratio dederit seu fors obiecerit, illa
contentus vivat, laudet diversa sequentis?
"O fortunati mercatores" gravis annis
miles ait, multo iam fractus membra labore;
contra mercator navim iactantibus Austris:
"militia est potior. Quid enim? Concurritur: horae
momento cita mors venit aut victoria laeta."
Agricolam laudat iuris legumque peritus,
sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat;
ille, datis vadibus qui rure extractus in urbem est,
solos felicis viventis clamat in urbe.
Cetera de genere hoc - adeo sunt multa - loquacem
delassare valent Fabium. Ne te morer, audi,
quo rem deducam. Si quis deus "en ego" dicat
"iam faciam quod voltis: eris tu, qui modo miles,
mercator; tu, consultus modo, rusticus: hinc vos,
vos hinc mutatis discedite partibus. Eia,
quid statis?" nolint. Atqui licet esse beatis.
Quid causae est, merito quin illis Iuppiter ambas
iratus buccas inflet neque se fore posthac
tam facilem dicat, votis ut praebeat aurem?
Praeterea, ne sic ut qui iocularia ridens
percurram - quamquam ridentem dicere verum
quid vetat? Ut pueris olim dant crustula blandi
doctores, elementa velint ut discere prima -
sed tamen amoto quaeramus seria ludo:
ille gravem duro terram qui vertit aratro,
perfidus hic caupo, miles nautaeque, per omne
audaces mare qui currunt, hac mente laborem
sese ferre, senes ut in otia tuta recedant,
aiunt, cum sibi sint congesta cibaria: sicut
parvula - nam exemplo est - magni formica laboris
ore trahit quodcumque potest atque addit acervo
quem struit, haud ignara ac non incauta futuri.
Quae, simul inversum contristat Aquarius annum,
non usquam prorepit et illis utitur ante
quaesitis sapiens, cum te neque fervidus aestus
demoveat lucro neque hiems, ignis mare ferrum,
nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.
Quid iuvat immensum te argenti pondus et auri
furtim defossa timidum deponere terra?
Quod, si comminuas, vilem redigatur ad assem?
At ni id fit, quid habet pulcri constructus acervus?
Milia frumenti tua triverit area centum:
non tuus hoc capiet venter plus ac meus: ut, si
reticulum panis venalis inter onusto
forte vehas umero, nihilo plus accipias quam
qui nil portarit. Vel dic quid referat intra
naturae finis viventi, iugera centum an
mille aret? "At suave est ex magno tollere acervo."
Dum ex parvo nobis tantundem haurire relinquas,
cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?
Ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna
vel cyatho et dicas "magno de flumine mallem
quam ex hoc fonticulo tantundem sumere." Eo fit,
plenior ut siquos delectet copia iusto,
cum ripa simul avolsos ferat Aufidus acer.
At qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo
turbatam haurit aquam neque vitam amittit in undis.
At bona pars hominum decepta cupidine falso
"nil satis est", inquit, "quia tanti quantum habeas sis":
quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter
quatenus id facit: ut quidam memoratur Athenis
sordidus ac dives, populi contemnere voces
sic solitus: "populus me sibilat, at mihi plaudo
ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca."
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
flumina - qui rides? Mutato nomine de te
fabula narratur: congestis undique saccis
indormis inhians et tamquam parcere sacris
cogeris aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis, quo valeat nummus, quem praebeat usum?
Panis ematur, holus, vini sextarius, adde
quis humana sibi doleat natura negatis.
An vigilare metu exanimem, noctesque diesque
formidare malos fures, incendia, servos,
ne te compilent fugientes, hoc iuvat? Horum
semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
At si condoluit temptatum frigore corpus
aut alius casus lecto te adflixit, habes qui
adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
suscitet ac reddat gnatis carisque propinquis?
Non uxor salvum te volt, non filius; omnes
vicini oderunt, noti, pueri atque puellae.
Miraris, cum tu argento post omnia ponas,
si nemo praestet, quem non merearis, amorem?
An si cognatos, nullo natura labore
quos tibi dat, retinere velis servareque amicos,
infelix operam perdas, ut siquis asellum
in campo doceat parentem currere frenis?
Denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus,
pauperiem metuas minus et finire laborem
incipias, parto quod avebas, ne facias quod
Ummidius quidam; non longa est fabula: dives
ut metiretur nummos, ita sordidus, ut se
non umquam servo melius vestiret, ad usque
supremum tempus, ne se penuria victus
opprimeret, metuebat. At hunc liberta securi
divisit medium, fortissima Tyndaridarum.
"Quid mi igitur suades? Ut vivam Naevius aut sic
ut Nomentanus?" Pergis pugnantia secum
frontibus adversis componere: non ego avarum
cum veto te, fieri vappam iubeo ac nebulonem:
est inter Tanain quiddam socerumque Viselli:
est modus in rebus, sunt certi denique fines,
quos ultra citraque nequit consistere rectum.
Illuc, unde abii, redeo, qui nemo, ut avarus,
se probet ac potius laudet diversa sequentis,
quodque aliena capella gerat distentius uber,
tabescat neque se maiori pauperiorum
turbae comparet, hunc atque hunc superare laboret.
Sic festinanti semper locupletior obstat,
ut, cum carceribus missos rapit ungula currus,
instat equis auriga suos vincentibus, illum
praeteritum temnens extremos inter euntem.
Inde fit, ut raro, qui se vixisse beatum
dicat et exacto contentus tempore vita
cedat uti conviva satur, reperire queamus.
Iam satis est. Ne me Crispini scrinia lippi
compilasse putes, verbum non amplius addam.
Quī fīt, Maēcēnās, ūt nēmō, quām sĭbĭ sōrtēm
seū rătĭō dĕdĕrīt seū fōrs ŏbĭēcĕrĭt, īllā
cōntēntūs vīvāt, laūdēt dīvērsă sĕquēntīs?
"Ō fōrtūnātī mērcātōrēs" grăvĭs ānnīs
mīlĕs ăīt, mūltō iām frāctūs mēmbră lăbōrĕ;
cōntrā mērcātōr nāvīm iāctāntĭbŭs Aūstrīs:
"mīlĭtĭa ēst pŏtĭōr. Quĭd ĕnīm? Cōncūrrĭtŭr: hōraē
mōmēntō cĭtă mōrs vĕnĭt aūt vīctōrĭă laētă."
Āgrĭcŏlām laūdāt iūrīs lēgūmquĕ pĕrītūs,
sūb gāllī cāntūm cōnsūltŏr ŭbi ōstĭă pūlsāt;
īllĕ, dătīs vădĭbūs quī rūre ēxtrāctŭs ĭn ūrbem ēst,
sōlōs fēlīcīs vīvēntīs clāmăt ĭn ūrbĕ.
Cētĕră dē gĕnĕre hōc - ădĕō sūnt mūltă - lŏquācēm
dēlāssārĕ vălēnt Făbĭūm. Nē tē mŏrĕr, aūdī,
quō rēm dēdūcām. Sī quīs dĕŭs "ēn ĕgŏ" dīcāt
"iām făcĭām quōd vōltĭs: ĕrīs tū, quī mŏdŏ mīlēs,
mērcātōr; tū, cōnsūltūs mŏdŏ, rūstĭcŭs: hīnc vōs,
vōs hīnc mūtātīs dīscēdĭtĕ pārtĭbŭs. Ēiā,
quīd stātīs?" nōlīnt. Ātquī lĭcĕt ēssĕ bĕātīs.
Quīd caūsae ēst, mĕrĭtō quīn īllīs Iūppĭtĕr āmbās
īrātūs būccās īnflēt nĕquĕ sē fŏrĕ pōsthāc
tām făcĭlēm dīcāt, vōtīs ūt praēbĕăt aūrēm?
Praētĕrĕā, nē sīc ūt quī iŏcŭlārĭă rīdēns
pērcūrrām - quāmquām rīdēntēm dīcĕrĕ vērūm
quīd vĕtăt? Ūt pŭĕrīs ōlīm dānt crūstŭlă blāndī
dōctōrēs, ĕlĕmēntă vĕlīnt ūt dīscĕrĕ prīmă -
sēd tămĕn āmōtō quaērāmūs sērĭă lūdō:
īllĕ grăvēm dūrō tērrām quī vērtĭt ărātrō,
pērfĭdŭs hīc caūpō, mīlēs naūtaēquĕ, pĕr ōmnĕ
aūdācēs mărĕ quī cūrrūnt, hāc mēntĕ lăbōrēm
sēsē fērrĕ, sĕnēs ŭt ĭn ōtĭă tūtă rĕcēdānt,
āiūnt, cūm sĭbĭ sīnt cōngēstă cĭbārĭă: sīcūt
pārvŭlă - nam ēxēmplo ēst - māgnī fōrmīcă lăbōrīs
ōrĕ trăhīt quōdcūmquĕ pŏtēst ātque āddĭt ăcērvō
quēm strŭĭt, haūd īgnāra āc nōn īncaūtă fŭtūrī.
Quaē, sĭmŭl īnvērsūm cōntrīstăt Ăquārĭŭs ānnūm,
nōn ūsquām prōrēpĭt ĕt īllīs ūtĭtŭr āntĕ
quaēsītīs săpĭēns, cūm tē nĕquĕ fērvĭdŭs aēstūs
dēmŏvĕāt lūcrō nĕque hĭēms, īgnīs mărĕ fērrūm,
nīl ōbstēt tĭbĭ, dūm nē sīt tē dītĭŏr āltēr.
Quīd iŭvăt īmmēnsūm te ārgēntī pōndŭs ĕt aūrī
fūrtīm dēfōssā tĭmĭdūm dēpōnĕrĕ tērrā?
Quōd, sī cōmmīnvās, vīlēm rĕdĭgātŭr ăd āssēm?
Āt ni īd fīt, quĭd hăbēt pūlcrī cōnstrūctŭs ăcērvūs?
Mīlĭă frūmēntī tŭă trīvĕrĭt ārĕă cēntūm:
nōn tŭŭs hōc căpĭēt vēntēr plūs āc mĕŭs: ūt, sī
rētĭcŭlūm pānīs vēnālīs īntĕr ŏnūstō
fōrtĕ vĕhās ŭmĕrō, nĭhĭlō plūs āccĭpĭās quām
quī nīl pōrtārīt. Vēl dīc quīd rēfĕrăt īntrā
nātūraē fīnīs vīvēntī, iūgĕră cēntum ān
mīlle ărĕt? "Āt suāve ēst ēx māgnō tōllĕre ăcērvō."
Dum ēx pārvō nōbīs tāntūndem haūrīrĕ rĕlīnquās,
cūr tŭă plūs laūdēs cŭmĕrīs grānārĭă nōstrīs?
Ūt tĭbĭ sī sĭt ŏpūs lĭquĭdī nōn āmplĭŭs ūrnā
vēl cўătho ēt dīcās "māgnō dē flūmĭnĕ māllēm
quam ēx hōc fōntīcūlŏ tăntūndēm sūmĕre." Ĕō fīt,
plēnĭŏr ūt sīquōs dēlēctēt cōpĭă iūstō,
cūm rīpā sĭmŭl āvōlsōs fĕrăt Aūfĭdŭs ācēr.
Āt quī tāntŭli ĕgēt quānto ēst ŏpŭs, īs nĕquĕ līmō
tūrbātam haūrĭt ăquām nĕquĕ vītam āmīttĭt ĭn ūndīs.
Āt bŏnă pārs hŏmĭnūm dēcēptă cŭpīdĭnĕ fālsō
"nīl sătĭs ēst", īnquīt, "quĭă tāntī quāntum hăbĕās sīs":
quīd făcĭās īllī? Iŭbĕās mĭsĕrum ēssĕ, lĭbēntēr
quātĕnŭs īd făcĭt: ūt quīdām mĕmŏrātŭr Ăthēnīs
sōrdĭdŭs āc dīvēs, pŏpŭlī cōntēmnĕrĕ vōcēs
sīc sŏlĭtūs: "pŏpŭlūs mē sībĭlăt, āt mĭhĭ plaūdō
īpsĕ dŏmī, sĭmŭl āc nūmmōs cōntēmplŏr ĭn ārcā."
Tāntălŭs ā lābrīs sĭtĭēns fŭgĭēntĭă cāptāt
flūmĭnă quī rīdēs? - Mūtātō nōmĭnĕ dē tē
fābŭlă nārrātūr: cōngēstīs ūndĭquĕ sāccīs
īndōrmīs īnhiāns ēt tāmquām pārcĕrĕ sācrīs
cōgĕrĭs aūt pīctīs tāmquām gaūdērĕ tăbēllīs.
Nēscīs, quō vălĕāt nūmmūs, quēm praēbĕăt ūsūm?
Pānĭs ĕmātŭr, hŏlūs, vīnī sēxtārĭŭs, āddĕ
quīs hūmānă sĭbī dŏlĕāt nātūră nĕgātīs.
Ān vĭgĭlārĕ mĕtu ēxănĭmēm, nōctēsquĕ dĭēsquĕ
fōrmīdārĕ mălōs fūrēs, īncēndĭă, sērvōs,
nē tē cōmpīlēnt fŭgĭēntēs, hōc iŭvăt? Hōrūm
sēmpĕr ĕgo ōptārīm paūpērrĭmŭs ēssĕ bŏnōrūm.
Āt sī cōndŏlŭīt tēmptātūm frīgŏrĕ cōrpūs
aūt ălĭūs cāsūs lēctō te ādflīxĭt, hăbēs quī
ādsĭdĕāt, fōmēntă părēt, mĕdĭcūm rŏgĕt, ūt tē
sūscĭtĕt āc rēddāt gnātīs cārīsquĕ prŏpīnquīs?
Nōn ūxōr sālvūm tē vōlt, nōn fīlĭŭs; ōmnēs
vīcīni ōdērūnt, nōtī, pŭĕri ātquĕ pŭēllaē.
Mīrārīs, cūm tu ārgēntō pōst ōmnĭă pōnās,
sī nēmō praēstēt, quēm nōn mĕrĕārĭs, ămōrēm?
Ān sī cōgnātōs, nūllō nātūră lăbōrĕ
quōs tĭbĭ dāt, rĕtĭnērĕ vĕlīs sērvārĕque ămīcōs,
īnfēlīx ŏpĕrām pērdās, ūt sīquĭs ăsēllūm
īn cāmpō dŏcĕāt pārēntēm cūrrĕrĕ frēnīs?
Dēnĭquĕ sīt fīnīs quaērēndī, cūmque hăbĕās plūs,
paūpĕrĭēm mĕtŭās mĭnŭs ēt fīnīrĕ lăbōrēm
īncĭpĭās, pārtō quŏd ăvēbās, nē făcĭās quōd
Ūmmĭdĭūs quīdām; nōn lōnga ēst fābŭlă: dīvēs
ūt mētīrētūr nūmmōs, ĭtă sōrdĭdŭs, ūt sē
nōn ūmquām sērvō mĕlĭūs vēstīrĕt, ăd ūsquĕ
sūprēmūm tēmpūs, nē sē pēnūrĭă vīctūs
ōpprĭmĕrēt, mĕtŭēbăt. Ăt hūnc lībērtă sĕcūrī
dīvīsīt mĕdĭūm, fōrtīssĭmă Tŷndărĭdārūm.
"Quīd mi ĭgĭtūr suādēs? Ūt vīvām Naēvĭŭs aūt sīc
ūt Nōmēntānūs?" Pērgīs pūgnāntĭă sēcūm
frōntĭbŭs ādvērsīs cōmpōnĕrĕ: nōn ĕgo ăvārūm
cūm vĕtŏ tē, fĭĕrī vāppām iŭbĕo āc nĕbŭlōnēm:
ēst īntēr Tănăīn quīddām sŏcĕrūmquĕ Vĭsēllī:
ēst mŏdŭs īn rēbūs, sūnt cērtī dēnĭquĕ fīnēs,
quōs ūltrā cītrāquĕ nĕquīt cōnsīstĕrĕ rēctūm.
Īllūc, ūnde ăbĭī, rĕdĕō, quī nēmo, ŭt ăvārūs,
sē prŏbĕt āc pŏtĭūs laūdēt dīvērsă sĕquēntīs,
quōdque ălĭēnă căpēllă gĕrāt dīstēntĭŭs ūbēr,
tābēscāt nĕquĕ sē māiōrī paūpĕrĭōrūm
tūrbaē cōmpărĕt, hūnc ātque hūnc sŭpĕrārĕ lăbōrēt.
Sīc fēstīnāntī sēmpēr lŏcŭplētĭŏr ōbstāt,
ūt, cūm cārcĕrĭbūs mīssōs răpĭt ūngŭlă cūrrūs,
īnstăt ĕquīs aūrīgă sŭōs vīncēntĭbŭs, īllūm
praētĕrĭtūm tēmnēns ēxtrēmōs īntĕr ĕūntēm.
Īndĕ fĭt, ūt rārō, quī sē vīxīssĕ bĕātūm
dīcăt ĕt ēxāctō cōntēntūs tēmpŏrĕ vītā
cēdăt ŭtī cōnvīvă sătūr, rĕpĕrīrĕ quĕāmūs.
Iām sătĭs ēst. Nē mē Crīspīnī scrīnĭă līppī
cōmpīlāssĕ pŭtēs, vērbūm nōn āmplĭŭs āddām.