1

68

Quod mihi fortuna casuque oppressus acerbo

conscriptum hoc lacrimis mittis epistolium,

naufragum ut eiectum spumantibus aequoris undis

sublevem et a mortis limine restitutam,

quem neque sancta Venus molli requiescere somno

desertum in lecto caelibe perpetitur,

nec veterum dulci scriptorum carmine Musae

oblectant, cum mens anxia pervigilat:

id gratum est mihi, me quoniam tibi dicis amicum,

muneraque et Musarum hinc petis et Veneris.

Sed tibi ne mea sint ignota incommoda, Mani,

neu me odisse putes hospitis officium,

accipe, quis merser fortunae fluctibus ipse,

ne amplius a misero dona beata petas.

Tempore quo primum vestis mihi tradita pura est,

iucundum cum aetas florida ver ageret,

multa satis lusi: non est dea nescia nostri,

quae dulcem curis miscet amaritiem.

Sed totum hoc studium luctu fraterna mihi mors

abstulit. O misero frater adempte mihi,

tu mea tu moriens fregisti commoda, frater,

tecum una tota est nostra sepulta domus,

omnia tecum una perierunt gaudia nostra,

quae tuus in vita dulcis alebat amor.

Cuius ego interitu tota de mente fugavi

haec studia atque omnes delicias animi.

Quare, quod scribis Veronae turpe Catullo

esse, quod hic quisquis de meliore nota

frigida deserto tepefactet membra cubili,

id, Mani, non est turpe, magis miserum est.

Ignosces igitur si, quae mihi luctus ademit,

haec tibi non tribuo munera, cum nequeo.

Nam, quod scriptorum non magna est copia apud me,

hoc fit, quod Romae vivimus: illa domus,

illa mihi sedes, illic mea carpitur aetas;

huc una ex multis capsula me sequitur.

Quod cum ita sit, nolim statuas nos mente maligna

id facere aut animo non satis ingenuo,

quod tibi non utriusque petenti copia posta est:

ultro ego deferrem, copia siqua foret.

Non possum reticere, deae, qua me Allius in re

iuverit aut quantis iuverit officiis,

ne fugiens saeclis obliviscentibus aetas

illius hoc caeca nocte tegat studium:

sed dicam vobis, vos porro dicite multis

milibus et facite haec carta loquatur anus.

. . . .

Notescatque magis mortuus atque magis,

nec tenuem texens sublimis aranea telam

in deserto Alli nomine opus faciat.

Nam, mihi quam dederit duplex Amathusia curam,

scitis, et in quo me torruerit genere,

cum tantum arderem quantum Trinacria rupes

lymphaque in Oetaeis Malia Thermopylis,

maesta neque assiduo tabescere lumina fletu

cessarent tristique imbre madere genae.

Qualis in aërii perlucens vertice montis

rivus muscoso prosilit e lapide,

qui cum de prona praeceps est valle volutus,

per medium densi transit iter populi,

dulce viatori lasso in sudore levamen,

cum gravis exustos aestus hiulcat agros,

ac velut in nigro iactatis turbine nautis

lenius aspirans aura secunda venit

iam prece Pollucis, iam Castoris implorata,

tale fuit nobis Allius auxilium.

Is clausum lato patefecit limite campum,

isque domum nobis isque dedit dominae,

ad quam communes exerceremus amores.

Quo mea se molli candida diva pede

intulit et trito fulgentem in limine plantam

innixa arguta constituit solea,

coniugis ut quondam flagrans advenit amore

Protesilaeam Laudamia domum

inceptam frustra, nondum cum sanguine sacro

hostia caelestis pacificasset eros.

Nil mihi tam valde placeat, Rhamnusia virgo,

quod temere invitis suscipiatur eris.

Quam ieiuna pium desiderat ara cruorem,

docta est amisso Laudamia viro,

coniugis ante coacta novi dimittere collum,

quam veniens una atque altera rursus hiems

noctibus in longis avidum saturasset amorem,

posset ut abrupto vivere coniugio,

quod scibant Parcae non longo tempore abesse,

si miles muros isset ad Iliacos.

Nam tum Helenae raptu primores Argivorum

coeperat ad sese Troia ciere viros,

Troia (nefas!) commune sepulcrum Asiae Europaeque,

Troia virum et virtutum omnium acerba cinis,

quaene etiam nostro letum miserabile fratri

attulit. Ei misero frater adempte mihi,

ei misero fratri iucundum lumen ademptum,

tecum una tota est nostra sepulta domus,

omnia tecum una perierunt gaudia nostra,

quae tuus in vita dulcis alebat amor.

Quem nunc tam longe non inter nota sepulcra

nec prope cognatos compositum cineres,

sed Troia obscena, Troia infelice sepultum

detinet extremo terra aliena solo.

Ad quam tum properans fertur ‹lecta› undique pubes

Graeca penetralis deseruisse focos,

ne Paris abducta gavisus libera moecha

otia pacato degeret in thalamo.

Quo tibi tum casu, pulcerrima Laudamia,

ereptum est vita dulcius atque anima

coniugium: tanto te absorbens vertice amoris

aestus in abruptum detulerat barathrum,

quale ferunt Grai Pheneum prope Cyllenaeum

siccare emulsa pingue palude solum,

quod quondam caesis montis fodisse medullis

audit falsiparens Amphitryoniades,

tempore quo certa Stymphalia monstra sagitta

perculit imperio deterioris eri,

pluribus ut caeli tereretur ianua divis,

Hebe nec longa virginitate foret.

Sed tuus altus amor barathro fuit altior illo,

qui tamen indomitam ferre iugum docuit.

Nam nec tam carum confecto aetate parenti

una caput seri nata nepotis alit,

qui, cum divitiis vix tandem inventus avitis

nomen testatas intulit in tabulas,

impia derisi gentilis gaudia tollens

suscitat a cano volturium capiti:

nec tantum niveo gavisa est ulla columbo

compar, quae multo dicitur improbius

oscula mordenti semper decerpere rostro,

quam quae praecipue multivola est mulier.

Sed tu horum magnos vicisti sola furores,

ut semel es flavo conciliata viro.

Aut nihil aut paulo cui tum concedere digna

lux mea se nostrum contulit in gremium,

quam circumcursans hinc illinc saepe Cupido

fulgebat crocina candidus in tunica.

Quae tamen etsi uno non est contenta Catullo,

rara verecundae furta feremus erae,

ne nimium simus stultorum more molesti.

Saepe etiam Iuno, maxima caelicolum,

coniugis in culpa flagrantem concoquit iram,

noscens omnivoli plurima furta Iovis.

Atqui nec divis homines componier aequum est,

. . . .

. . . .

ingratum tremuli tolle parentis onus.

Nec tamen illa mihi dextra deducta paterna

fragrantem Assyrio venit odore domum,

sed furtiva dedit mira munuscula nocte,

ipsius ex ipso dempta viri gremio.

Quare illud satis est, si nobis is datur unis

quem lapide illa dies candidiore notat.

Hoc tibi, quod potui, confectum carmine munus

pro multis, Alli, redditur officiis,

ne vestrum scabra tangat rubigine nomen

haec atque illa dies atque alia atque alia.

Huc addent divi quam plurima, quae Themis olim

antiquis solita est munera ferre piis.

Sitis felices et tu simul et tua vita,

et domus ‹ipsa› in qua lusimus et domina,

et qui principio nobis †terram dedit aufert†,

a quo sunt primo omnia nata bona,

et longe ante omnes mihi quae me carior ipso est,

lux mea, qua viva vivere dulce mihi est.

68

Quōd mĭhĭ fōrtūnā cāsūque ōpprēssŭs ăcērbō

cōnscrīptum hōc lăcrĭmīs ‖ mīttĭs ĕpīstŏlĭūm,

naūfrăgum ŭt ēiēctūm spūmāntĭbŭs aēquŏrĭs ūndīs

sūblĕvem ĕt ā mōrtīs ‖ līmĭnĕ rēstĭtŭtām,

quēm nĕquĕ sānctă Vĕnūs mōllī rĕquĭēscĕrĕ sōmnō

dēsērtum īn lēctō ‖ caēlĭbĕ pērpĕtĭtūr,

nēc vĕtĕrūm dūlcī scrīptōrūm cārmĭnĕ Mūsaē

ōblēctānt, cūm mēns ‖ ānxĭă pērvĭgĭlāt:

īd grātum ēst mĭhĭ, mē quŏnĭām tĭbĭ dīcĭs ămīcūm,

mūnĕrăque ēt Mūsārum ‖ hīnc pĕtĭs ēt Vĕnĕrīs.

Sēd tĭbĭ nē mĕă sīnt īgnōta īncōmmŏdă, Mānī,

neū me ōdīssĕ pŭtēs ‖ hōspĭtĭs ōffĭcĭūm,

āccĭpĕ, quīs mērsēr fōrtūnaē flūctĭbŭs īpsĕ,

ne āmplĭŭs ā mĭsĕrō ‖ dōnă bĕātă pĕtās.

Tēmpŏrĕ quō prīmūm vēstīs mĭhĭ trādĭtă pūra ēst,

iūcūndūm cum aētās ‖ flōrĭdă vēr ăgĕrēt,

mūltă sătīs lūsī: nōn ēst dĕă nēscĭă nōstrī,

quaē dūlcēm cūrīs ‖ mīscĕt ămārĭtĭēm.

Sēd tōtum hōc stŭdĭūm lūctū frātērnă mĭhī mōrs

ābstŭlĭt. Ō mĭsĕrō ‖ frātĕr ădēmptĕ mĭhī,

tū mĕă tū mŏrĭēns frēgīstī cōmmŏdă, frātēr,

tēcum ūnā tōta ēst ‖ nōstră sĕpūltă dŏmūs,

ōmnĭă tēcum ūnā pĕrĭērūnt gaūdĭă nōstră,

quaē tŭŭs īn vītā ‖ dūlcĭs ălēbăt ămōr.

Cūiŭs ĕgo īntĕrĭtū tōtā dē mēntĕ fŭgāvī

haēc stŭdĭa ātque ōmnēs ‖ dēlĭcĭās ănĭmī.

Quārē, quōd scrībīs Vērōnaē tūrpĕ Cătūllō

ēssĕ, quŏd hīc quīsquīs ‖ dē mĕlĭōrĕ nŏtā

frīgĭdă dēsērtō tĕpĕfāctēt mēmbră cŭbīlī,

īd, Mānī, nōn ēst ‖ tūrpĕ, măgīs mĭsĕrum ēst.

Īgnōscēs ĭgĭtūr sī, quaē mĭhĭ lūctŭs ădēmīt,

haēc tĭbĭ nōn trĭbŭō ‖ mūnĕră, cūm nĕquĕō.

Nām, quōd scrīptōrūm nōn māgna ēst cōpĭa ăpūd mē,

hōc fīt, quōd Rōmaē ‖ vīvĭmŭs: īllă dŏmūs,

īllă mĭhī sēdēs, īllīc mĕă cārpĭtŭr aētās;

hūc ūna ēx mūltīs ‖ cāpsŭlă mē sĕquĭtūr.

Quōd cum ĭtă sīt, nōlīm stătŭās nōs mēntĕ mălīgnā

īd făcĕre aūt ănĭmō ‖ nōn sătĭs īngĕnŭō,

quōd tĭbĭ nōn ŭtrĭūsquĕ pĕtēntī cōpĭă pōsta ēst:

ūltro ĕgŏ dēfērrēm, ‖ cōpĭă sīquă fŏrēt.

Nōn pōssūm rĕtĭcērĕ, dĕaē, quā me Āllĭŭs īn rē

iūvĕrĭt aūt quāntīs ‖ iūvĕrĭt ōffĭcĭīs,

nē fŭgĭēns saēclīs ōblīvīscēntĭbŭs aētās

īllĭŭs hōc caēcā ‖ nōctĕ tĕgāt stŭdĭūm:

sēd dīcām vōbīs, vōs pōrrō dīcĭtĕ mūltīs

mīlĭbŭs ēt făcĭte haēc ‖ cārtă lŏquātŭr ănūs.

. . . .

Nōtēscātquĕ măgīs ‖ mōrtŭŭs ātquĕ măgīs,

nēc tĕnŭēm tēxēns sūblīmĭs ărānĕă tēlām

īn dēsērto Āllī ‖ nōmĭne ŏpūs făcĭāt.

Nām, mĭhĭ quām dĕdĕrīt dūplēx Ămăthūsĭă cūrām,

scītĭs, ĕt īn quō mē ‖ tōrrŭĕrīt gĕnĕrē,

cūm tāntum ārdērēm quāntūm Trīnācrĭă rūpēs

lŷmphăque ĭn Oētaēīs ‖ Mālĭă Thērmŏpўlīs,

maēstă nĕque āssĭdŭō tābēscĕrĕ lūmĭnă flētū

cēssārēnt trīstīque ‖ īmbrĕ mădērĕ gĕnaē.

Quālĭs ĭn āĕrĭī pērlūcēns vērtĭcĕ mōntīs

rīvūs mūscōsō ‖ prōsĭlĭt ē lăpĭdĕ,

quī cūm dē prōnā praēcēps ēst vāllĕ vŏlūtūs,

pēr mĕdĭūm dēnsī ‖ trānsĭt ĭtēr pŏpŭlī,

dūlcĕ vĭātōrī lāsso īn sūdōrĕ lĕvāmēn,

cūm grăvĭs ēxūstōs ‖ aēstŭs hĭūlcăt ăgrōs,

āc vĕlŭt īn nīgrō iāctātīs tūrbĭnĕ naūtīs

lēnĭŭs āspīrāns ‖ aūră sĕcūndă vĕnīt

iām prĕcĕ Pōllūcīs, iām Cāstŏrĭs īmplōrātā,

tālĕ fŭīt nōbīs ‖ Āllĭŭs aūxĭlĭūm.

Īs claūsūm lātō pătĕfēcīt līmĭtĕ cāmpūm,

īsquĕ dŏmūm nōbīs ‖ īsquĕ dĕdīt dŏmĭnaē,

ād quām cōmmūnēs ēxērcērēmŭs ămōrēs.

Quō mĕă sē mōllī ‖ cāndĭdă dīvă pĕdĕ

īntŭlĭt ēt trītō fūlgēntem īn līmĭnĕ plāntām

īnnīxa ārgūtā ‖ cōnstĭtŭīt sŏlĕā,

cōniŭgĭs ūt quōndām flāgrāns ādvēnĭt ămōrĕ

Prōtēsīlaēām ‖ Lāŭdămīă dŏmūm

īncēptām frūstrā, nōndūm cūm sānguĭnĕ sācrō

hōstĭă caēlēstīs ‖ pācĭfĭcāssĕt ĕrōs.

Nīl mĭhĭ tām vāldē plăcĕāt, Rhāmnūsĭă vīrgŏ,

quōd tĕmĕre īnvītīs ‖ sūscĭpĭātŭr ĕrīs.

Quām iēiūnă pĭūm dēsīdĕrăt āră crŭōrēm,

dōcta ēst āmīssō ‖ Lāŭdămīă vĭrō,

cōniŭgĭs āntĕ cŏāctă nŏvī dīmīttĕrĕ cōllūm,

quām vĕnĭēns ūna ātque ‖ āltĕră rūrsŭs hĭēms

nōctĭbŭs īn lōngīs ăvĭdūm sătŭrāssĕt ămōrēm,

pōssĕt ŭt ābrūptō ‖ vīvĕrĕ cōniŭgĭō,

quōd scībānt Pārcaē nōn lōngō tēmpŏre ăbēssĕ,

sī mīlēs mūrōs ‖ īssĕt ăd Īlĭăcōs.

Nām tum Hĕlĕnaē rāptū prīmōrēs Ārgīvōrūm

coēpĕrăt ād sēsē ‖ Troīă cĭērĕ vĭrōs,

Troīă (nĕfās!) cōmmūnĕ sĕpūlcrum Ăsĭae Eūrōpaēquē,

Troīă vĭrum ēt vīrtūtum ‖ ōmnĭum ăcērbă cĭnīs,

quaēne ĕtĭām nōstrō lētūm mĭsĕrābĭlĕ frātrī

āttŭlĭt. Eī mĭsĕrō ‖ frātĕr ădēmptĕ mĭhī,

eī mĭsĕrō frātrī iūcūndūm lūmĕn ădēmptūm,

tēcum ūnā tōta ēst ‖ nōstră sĕpūltă dŏmūs,

ōmnĭă tēcum ūnā pĕrĭērūnt gaūdĭă nōstră,

quaē tŭŭs īn vītā ‖ dūlcĭs ălēbăt ămōr.

Quēm nūnc tām lōngē nōn īntēr nōtă sĕpūlcră

nēc prŏpĕ cōgnātōs ‖ cōmpŏsĭtūm cĭnĕrēs,

sēd Troīa ōbscēnā, Troīa īnfēlīcĕ sĕpūltūm

dētĭnĕt ēxtrēmō ‖ tērra ălĭēnă sŏlō.

Ād quām tūm prŏpĕrāns fērtūr ‹lēcta› ūndĭquĕ pūbēs

Graēcă pĕnētrālīs ‖ dēsĕrŭīssĕ fŏcōs,

nē Părĭs ābdūctā gāvīsūs lībĕră moēchā

ōtĭă pācātō ‖ dēgĕrĕt īn thălămō.

Quō tĭbĭ tūm cāsū, pūlcērrĭmă Lāŭdămīă,

ērēptum ēst vītā ‖ dūlcĭŭs ātque ănĭmā

cōniŭgĭūm: tāntō te ābsōrbēns vērtĭce ămōrīs

aēstŭs ĭn ābrūptūm ‖ dētŭlĕrāt bărăthrūm,

quālĕ fĕrūnt Grāī Phēneūm prŏpĕ Cŷllēnaēūm

sīccāre ēmūlsā ‖ pīnguĕ pălūdĕ sŏlūm,

quōd quōndām caēsīs mōntīs fōdīssĕ mĕdūllīs

aūdīt fālsĭpărēns ‖ Āmphĭtrўōnĭădēs,

tēmpŏrĕ quō cērtā Stŷmphālĭă mōnstră săgīttā

pērcŭlĭt īmpĕrĭō ‖ dētĕrĭōrĭs ĕrī,

plūrĭbŭs ūt caēlī tĕrĕrētūr iānŭă dīvīs,

Hēbē nēc lōngā ‖ vīrgĭnĭtātĕ fŏrēt.

Sēd tŭŭs āltŭs ămōr bărăthrō fŭĭt āltĭŏr īllō,

quī tămĕn īndŏmĭtām ‖ fērrĕ iŭgūm dŏcŭīt.

Nām nēc tām cārūm cōnfēcto aētātĕ părēntī

ūnă căpūt sērī ‖ nātă nĕpōtĭs ălīt,

quī, cūm dīvĭtĭīs vīx tāndem īnvēntŭs ăvītīs

nōmēn tēstātās ‖ īntŭlĭt īn tăbŭlās,

īmpĭă dērīsī gēntīlīs gaūdĭă tōllēns

sūscĭtăt ā cānō ‖ vōltŭrĭūm căpĭtī:

nēc tāntūm nĭvĕō gāvīsa ēst ūllă cŏlūmbō

cōmpār, quaē mūltō ‖ dīcĭtŭr īmprŏbĭūs

ōscŭlă mōrdēntī sēmpēr dēcērpĕrĕ rōstrō,

quām quaē praēcĭpŭē ‖ mūltĭvŏla ēst mŭlĭēr.

Sēd tu hōrūm māgnōs vīcīstī sōlă fŭrōrēs,

ūt sĕmĕl ēs flāvō ‖ cōncĭlĭātă vĭrō.

Aūt nĭhĭl aūt paūlō cuī tūm cōncēdĕrĕ dīgnă

lūx mĕă sē nōstrūm ‖ cōntŭlĭt īn grĕmĭūm,

quām cīrcūmcūrsāns hīnc īllīnc saēpĕ Cŭpīdŏ

fūlgēbāt crŏcĭnā ‖ cāndĭdŭs īn tŭnĭcā.

Quaē tămĕn ētsi ūnō nōn ēst cōntēntă Cătūllō,

rāră vĕrēcūndaē ‖ fūrtă fĕrēmŭs ĕraē,

nē nĭmĭūm sīmūs stūltōrūm mōrĕ mŏlēstī.

Saēpe ĕtĭām Iūnō, ‖ māxĭmă caēlĭcŏlūm,

cōniŭgĭs īn cūlpā flāgrāntēm cōncŏquĭt īrām,

nōscēns ōmnĭvŏlī ‖ plūrĭmă fūrtă Iŏvīs.

Ātquī nēc dīvīs hŏmĭnēs cōmpōnĭĕr aēquum ēst,

. . . .

. . . .

īngrātūm trĕmŭlī ‖ tōllĕ părēntĭs ŏnūs.

Nēc tămĕn īllă mĭhī dēxtrā dēdūctă pătērnā

frāgrāntem Āssўrĭō ‖ vēnĭt ŏdōrĕ dŏmūm,

sēd fūrtīvă dĕdīt mīrā mūnūscŭlă nōctĕ,

īpsĭŭs ēx īpsō ‖ dēmptă vĭrī grĕmĭō.

Quāre īllūd sătĭs ēst, sī nōbīs īs dătŭr ūnīs

quēm lăpĭde īllă dĭēs ‖ cāndĭdĭōrĕ nŏtāt.

Hōc tĭbĭ, quōd pŏtŭī, cōnfēctūm cārmĭnĕ mūnūs

prō mūltīs, Āllī, ‖ rēddĭtŭr ōffĭcĭīs,

nē vēstrūm scābrā tāngāt rūbīgĭnĕ nōmēn

haēc ātque īllă dĭēs ‖ ātque ălĭa ātque ălĭă.

Hūc āddēnt dīvī quām plūrĭmă, quaē Thĕmĭs ōlīm

āntīquīs sŏlĭta ēst ‖ mūnĕră fērrĕ pĭīs.

Sītīs fēlīcēs ēt tū sĭmŭl ēt tŭă vītă,

ēt dŏmŭs ‹īpsa› īn quā ‖ lūsĭmŭs ēt dŏmĭnā,

ēt quī prīncĭpĭō nōbīs †tērrām dĕdĭt aūfērt†,

ā quō sūnt prīmō ‖ ōmnĭă nātă bŏnā,

ēt lōnge ānte ōmnēs mĭhĭ quaē mē cārĭŏr īpso ēst,

lūx mĕă, quā vīvā ‖ vīvĕrĕ dūlcĕ mĭhi ēst.