Catulli-Carmen LXIV

Peliaco quondam prognatae uertice pinus

dicuntur liquidas Neptuni nasse per undas

Phasidos ad fluctus et fines Aeeteos,

cum lecti iuuenes, Argiuae robora pubis,

auratam optantes Colchis auertere pellem

ausi sunt uada salsa cita decurrere puppi,

caerula uerrentes abiegnis aequora palmis.

Diua quibus retinens in summis urbibus arces

ipsa leui fecit uolitantem flamine currum,

pinea coniungens inflexae texta carinae.

Illa rudem cursu prima imbuit Amphitriten;

quae simul ac rostro uentosum proscidit aequor

tortaque remigio spumis incanuit unda,

emersere freti candenti e gurgite uultus

aequoreae monstrum Nereides admirantes.

Illa, atque ‹haud› alia, uiderunt luce marinas

mortales oculis nudato corpore Nymphas

nutricum tenus exstantes e gurgite cano.

Tum Thetidis Peleus incensus fertur amore,

tum Thetis humanos non despexit hymenaeos,

tum Thetidi pater ipse iugandum Pelea sensit.

O nimis optato saeclorum tempore nati

heroes, saluete, deum genus! O bona matrum

progenies, saluete iter‹um› ***

uos ego saepe, meo uos carmine compellabo.

Teque adeo eximie taedis felicibus aucte,

Thessaliae columen Peleu, cui Iuppiter ipse,

ipse suos diuum genitor concessit amores;

tene Thetis tenuit pulcerrima Nereine?

Tene suam Tethys concessit ducere neptem,

Oceanusque, mari totum qui amplectitur orbem?

Quae simul optatae finito tempore luces

aduenere, domum conuentu tota frequentat

Thessalia, oppletur laetanti regia coetu:

dona ferunt prae se, declarant gaudia uultu.

Deseritur Cieros, linquunt Phthiotica Tempe

Crannonisque domos ac moenia Larisaea,

Pharsalum coeunt, Pharsalia tecta frequentant.

Rura colit nemo, mollescunt colla iuuencis,

non humilis curuis purgatur uinea rastris,

non glebam prono conuellit uomere taurus,

non falx attenuat frondatorum arboris umbram,

squalida desertis rubigo infertur aratris.

Ipsius at sedes, quacumque opulenta recessit

regia, fulgenti splendent auro atque argento.

Candet ebur soliis, collucent pocula mensae,

tota domus gaudet regali splendida gaza.

Puluinar uero diuae geniale locatur

sedibus in mediis, Indo quod dente politum

tincta tegit roseo conchyli purpura fuco.

Haec uestis priscis hominum uariata figuris

heroum mira uirtutes indicat arte.

Namque fluentisono prospectans litore Diae,

Thesea cedentem celeri cum classe tuetur

indomitos in corde gerens Ariadna furores,

necdum etiam sese quae uisit uisere credit,

utpote fallaci quae tum primum excita somno

desertam in sola miseram se cernat harena.

Immemor at iuuenis fugiens pellit uada remis,

irrita uentosae linquens promissa procellae.

Quem procul ex alga maestis Minois ocellis,

saxea ut effigies bacchantis, prospicit, eheu,

prospicit et magnis curarum fluctuat undis,

non flauo retinens subtilem uertice mitram,

non contecta leui uelatum pectus amictu,

non tereti strophio lactentis uincta papillas,

omnia quae toto delapsa e corpore passim

ipsius ante pedes fluctus salis alludebant.

Sed neque tum mitrae neque tum fluitantis amictus

illa uicem curans toto ex te pectore, Theseu,

toto animo, tota pendebat perdita mente.

A misera, assiduis quam luctibus externauit

spinosas Erycina serens in pectore curas,

illa tempestate, ferox quo ex tempore Theseus

egressus curuis e litoribus Piraei

attigit iniusti regis Gortynia templa.

Nam perhibent olim crudeli peste coactam

Androgeoneae poenas exsoluere caedis

electos iuuenes simul et decus innuptarum

Cecropiam solitam esse dapem dare Minotauro.

Quis angusta malis cum moenia uexarentur,

ipse suum Theseus pro caris corpus Athenis

proicere optauit potius quam talia Cretam

funera Cecropiae nec funera portarentur.

Atque ita naue leui nitens ac lenibus auris

magnanimum ad Minoa uenit sedesque superbas.

Hunc simul ac cupido conspexit lumine uirgo

regia, quam suauis exspirans castus odores

lectulus in molli complexu matris alebat,

quales Eurotae praecingunt flumina myrtus

auraue distinctos educit uerna colores,

non prius ex illo flagrantia declinauit

lumina, quam cuncto concepit corpore flammam

funditus atque imis exarsit tota medullis.

Heu misere exagitans immiti corde furores

sancte puer, curis hominum qui gaudia misces,

quaeque regis Golgos quaeque Idalium frondosum,

qualibus incensam iactastis mente puellam

fluctibus, in flauo saepe hospite suspirantem!

Quantos illa tulit languenti corde timores!

Quanto saepe magis fulgore expalluit auri,

cum saeuum cupiens contra contendere monstrum

aut mortem appeteret Theseus aut praemia laudis!

Non ingrata tamen frustra munuscula diuis

promittens tacito suscepit uota labello.

Nam uelut in summo quatientem brachia Tauro

quercum aut conigeram sudanti cortice pinum

indomitus turbo contorquens flamine robur,

eruit (illa procul radicitus exturbata

prona cadit, late quaeuis cumque obuia frangens),

sic domito saeuum prostrauit corpore Theseus

nequiquam uanis iactantem cornua uentis.

Inde pedem sospes multa cum laude reflexit

errabunda regens tenui uestigia filo,

ne labyrintheis e flexibus egredientem

tecti frustraretur inobseruabilis error.

Sed quid ego a primo digressus carmine plura

commemorem, ut linquens genitoris filia uultum,

ut consanguineae complexum, ut denique matris,

quae misera in gnata deperdita laeta‹batur›,

omnibus his Thesei dulcem praeoptarit amorem:

aut ut uecta rati spumosa ad litora Diae

‹uenerit,› aut ut eam deuinctam lumina somno

liquerit immemori discedens pectore coniunx?

Saepe illam perhibent ardenti corde furentem

clarisonas imo fudisse e pectore uoces,

ac tum praeruptos tristem conscendere montes,

unde aciem ‹in› pelagi uastos protenderet aestus,

tum tremuli salis aduersas procurrere in undas

mollia nudatae tollentem tegmina surae,

atque haec extremis maestam dixisse querellis,

frigidulos udo singultus ore cientem:

"Sicine me patriis auectam, perfide, ab aris,

perfide, deserto liquisti in litore, Theseu?

Sicine discedens neglecto numine diuum,

immemor a! deuota domum periuria portas?

Nullane res potuit crudelis flectere mentis

consilium? Tibi nulla fuit clementia praesto,

immite ut nostri uellet miserescere pectus?

At non haec quondam blanda promissa dedisti

uoce mihi, non haec miserae sperare iubebas,

sed conubia laeta, sed optatos hymenaeos,

quae cuncta aërii discerpunt irrita uenti.

Nunc iam nulla uiro iuranti femina credat,

nulla uiri speret sermones esse fideles;

quis dum aliquid cupiens animus praegestit apisci,

nil metuunt iurare, nihil promittere parcunt:

sed simul ac cupidae mentis satiata libido est,

dicta nihil metuere, nihil periuria curant.

Certe ego te in medio uersantem turbine leti

eripui, et potius germanum amittere creui,

quam tibi fallaci supremo in tempore dessem.

Pro quo dilaceranda feris dabor alitibusque

praeda, neque iniacta tumulabor mortua terra.

Quaenam te genuit sola sub rupe leaena,

quod mare conceptum spumantibus exspuit undis,

quae Syrtis, quae Scylla rapax, quae uasta Carybdis,

talia qui reddis pro dulci praemia uita?

Si tibi non cordi fuerant conubia nostra,

saeua quod horrebas prisci praecepta parentis,

attamen in uestras potuisti ducere sedes,

quae tibi iucundo famularer serua labore,

candida permulcens liquidis uestigia lymphis,

purpureaue tuum consternens ueste cubile.

Sed quid ego ignaris nequiquam conquerar auris,

externata malo, quae nullis sensibus auctae

nec missas audire queunt nec reddere uoces?

Ille autem prope iam mediis uersatur in undis,

nec quisquam apparet uacua mortalis in alga.

Sic nimis insultans extremo tempore saeua

fors etiam nostris inuidit questibus auris.

Iuppiter omnipotens, utinam ne tempore primo

Cnosia Cecropiae tetigissent litora puppes,

indomito nec dira ferens stipendia tauro

perfidus in Cretam religasset nauita funem,

nec malus hic dulci celans crudelia forma

consilia in nostris requiesset sedibus hospes!

Nam quo me referam? Quali spe perdita nitar?

Idaeosne petam montes? At gurgite lato

discernens ponti truculentum diuidit aequor.

An patris auxilium sperem? Quemne ipsa reliqui

respersum iuuenem fraterna caede secuta?

Coniugis an fido consoler memet amore?

Quine fugit lentos incuruans gurgite remos?

Praeterea nullo colitur sola insula tecto,

nec patet egressus pelagi cingentibus undis.

Nulla fugae ratio, nulla spes: omnia muta,

omnia sunt deserta, ostentant omnia letum.

Non tamen ante mihi languescent lumina morte,

nec prius a fesso secedent corpore sensus,

quam iustam a diuis exposcam prodita multam

caelestumque fidem postrema comprecer hora.

Quare facta uirum multantes uindice poena

Eumenides, quibus anguino redimita capillo

frons exspirantis praeportat pectoris iras,

huc huc aduentate, meas audite querellas,

quas ego, uae misera, extremis proferre medullis

cogor inops, ardens, amenti caeca furore.

Quae quoniam uerae nascuntur pectore ab imo,

uos nolite pati nostrum uanescere luctum,

sed quali solam Theseus me mente reliquit,

tali mente, deae, funestet seque suosque."

Has postquam maesto profudit pectore uoces,

supplicium saeuis exposcens anxia factis,

annuit inuicto caelestum numine rector;

quo motu tellus atque horrida contremuerunt

aequora concussitque micantia sidera mundus.

Ipse autem caeca mentem caligine Theseus

consitus oblito dimisit pectore cuncta,

quae mandata prius constanti mente tenebat,

dulcia nec maesto sustollens signa parenti

sospitem Erechtheum se ostendit uisere portum.

Namque ferunt olim, classi cum moenia diuae

linquentem gnatum uentis concrederet Aegeus,

talia complexum iuueni mandata dedisse:

"Gnate mihi longa iucundior unice uita,

gnate, ego quem in dubis cogor dimittere casus,

reddite in extrema nuper mihi fine senectae,

quandoquidem fortuna mea ac tua feruida uirtus

eripit inuito mihi te, cui languida nondum

lumina sunt gnati cara saturata figura,

non ego te gaudens laetanti pectore mittam,

nec te ferre sinam fortunae signa secundae,

sed primum multas expromam mente querellas,

canitiem terra atque infuso puluere foedans,

inde infecta uago suspendam lintea malo,

nostros ut luctus nostraeque incendia mentis

carbasus obscurata dicet ferrugine Hibera.

Quod tibi si sancti concesserit incola Itoni,

quae nostrum genus ac sedes defendere Erechthei

annuit, ut tauri respergas sanguine dextram,

tum uero facito ut memori tibi condita corde

haec uigeant mandata, nec ulla oblitteret aetas;

ut simul ac nostros inuisent lumina collis,

funestam antennae deponant undique uestem,

candidaque intorti sustollant uela rudentes,

quam primum cernens ut laeta gaudia mente

agnoscam, cum te reducem aetas prospera sistet."

Haec mandata prius constanti mente tenentem

Thesea ceu pulsae uentorum flamine nubes

aëreum niuei montis liquere cacumen.

At pater, ut summa prospectum ex arce petebat,

anxia in assiduos absumens lumina fletus,

cum primum infecti conspexit lintea ueli,

praecipitem sese scopulorum e uertice iecit,

amissum credens immiti Thesea fato.

Sic funesta domus ingressus tecta paterna

morte ferox Theseus, qualem Minoidi luctum

obtulerat mente immemori, talem ipse recepit.

Quae tum prospectans cedentem maesta carinam

multiplices animo uoluebat saucia curas.

At parte ex alia florens uolitabat Iacchus

cum thiaso Satyrorum et Nysigenis Silenis,

te quaerens, Ariadna, tuoque incensus amore.

. . . . . . .

Quae tum alacres passim lymphata mente furebant

euhoe bacchantes, euhoe capita inflectentes.

Harum pars tecta quatiebant cuspide thyrsos,

pars e diuolso iactabant membra iuuenco,

pars sese tortis serpentibus incingebant,

pars obscura cauis celerabant orgia cistis,

orgia quae frustra cupiunt audire profani;

plangebant aliae proceris tympana palmis,

aut tereti tenuis tinnitus aere ciebant;

multis raucisonos efflabant cornua bombos

barbaraque horribili stridebant tibia cantu.

Talibus amplifice uestis decorata figuris

puluinar complexa suo uelabat amictu.

Quae postquam cupide spectando Thessala pubes

expleta est, sanctis coepit decedere diuis.

Hic, qualis flatu placidum mare matutino

horrificans Zephyrus procliuas incitat undas,

Aurora exoriente uagi sub limina Solis,

quae tarde primum clementi flamine pulsae

procedunt leuiterque sonant plangore cachinni,

post uento crescente magis magis increbrescunt,

purpureaque procul nantes ab luce refulgent:

sic tum uestibuli linquentes regia tecta

ad se quisque uago passim pede discedebant.

Quorum post abitum princeps e uertice Pelei

aduenit Chiron portans siluestria dona:

nam quoscumque ferunt campi, quos Thessala magnis

montibus ora creat, quos propter fluminis undas

aura parit flores tepidi fecunda Fauoni,

hos indistinctis plexos tulit ipse corollis,

quo permulsa domus iucundo risit odore.

Confestim Penios adest, uiridantia Tempe,

Tempe, quae siluae cingunt super impendentes,

†Minosim linquens† doris celebranda choreis,

non uacuos: namque ille tulit radicitus altas

fagos ac recto proceras stipite laurus,

non sine nutanti platano lentaque sorore

flammati Phaëthontis et aërea cupressu.

Haec circum sedes late contexta locauit,

uestibulum ut molli uelatum fronde uireret.

Post hunc consequitur sollerti corde Prometheus,

extenuata gerens ueteris uestigia poenae,

quam quondam silici restrictus membra catena

persoluit pendens e uerticibus praeruptis.

Inde pater diuum sancta cum coniuge natisque

aduenit caelo, te solum, Phoebe, relinquens

unigenamque simul cultricem montibus Idri:

Pelea nam tecum pariter soror aspernata est,

nec Thetidis taedas uoluit celebrare iugalis.

Qui postquam niueis flexerunt sedibus artus,

large multiplici constructae sunt dape mensae,

cum interea infirmo quatientes corpora motu

ueridicos Parcae coeperunt edere cantus.

His corpus tremulum complectens undique uestis

candida purpurea talos incinxerat ora,

at roseae niueo residebant uertice uittae,

aeternumque manus carpebant rite laborem.

Laeua colum molli lana retinebat amictum,

dextera tum leuiter deducens fila supinis

formabat digitis, tum prono in pollice torquens

libratum tereti uersabat turbine fusum,

atque ita decerpens aequabat semper opus dens,

laneaque aridulis haerebant morsa labellis,

quae prius in leui fuerant exstantia filo:

ante pedes autem candentis mollia lanae

uellera uirgati custodibant calathisci.

Haec tum clarisona pellentes uellera uoce

talia diuino fuderunt carmine fata,

carmine, perfidiae quod post nulla arguet aetas.

O decus eximium magnis uirtutibus augens,

Emathiae tutamen, Opis carissime nato,

accipe, quod laeta tibi pandunt luce sorores,

ueridicum oraculum: sed uos, quae fata sequuntur,

currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Adueniet tibi iam portans optata maritis

Hesperus, adueniet fausto cum sidere coniunx,

quae tibi flexanimo mentem perfundat amore,

languidulosque paret tecum coniungere somnos,

leuia substernens robusto brachia collo.