I.
AUSONIUS HESPERIO FILIO
Libellum, quem ad nepotulum meum, sororis tuae filium, instar protreptici luseram, venturus ipse praemisi legendum. Hoc enim malui quam ipse recitare, esset ut tibi censura liberior, quae duabus causis impediri solet: quod aures nostras audita velocius quam lecta praetereunt et quod sinceritas iudicandi praesentia recitantis oneratur. Nunc tibi utrumque integrum est, quia et legenti libera mora est et iudicaturo non obstat nostri verecundia. Set heus tu, fili dulcissime, habeo quod admoneam. Si qua tibi in his versiculis videbuntur (nam vereor, ut multa sint) fucatius concinnata quam verius et plus coloris quam suci habere, ipse sciens fluere permisi, venustula ut essent magis quam forticula, «instar virginum,
quas matres student
demissis umeris esse, vincto pectore, ut graciles sient».
Nosti cetera. Superest igitur, ut dicas: quid moraris iudicationem meam de eo, quod ipse pronuntias esse mendosum? Dicam scilicet me huiusmodi versibus foris erubescere, set intra nos minus verecundari: namque ego haec annis illius magis quam meis scripsi aut fortasse et meis: δὶς παῖδες οἱ γέροντες.
Ad summam valeat austeritas tua: mihi cum infante ratio est. Vale, fili dulcissime.
2.
AD NEPOTEM AUSONIUM
Sunt etiam musis sua ludicra: mixta camenis
otia sunt, mellite nepos, nec semper acerbi
exercet pueros vox imperiosa magistri,
set requie studiique vices rata tempora servant.
Et satis est puero memori legisse libenter
et cessare licet. Graio schola nomine dicta est,
iusta laboriferis tribuantur ut otia musis.
Quo magis alternum certus succedere ludum
disce libens: longum delenitura laborem
intervalla damus. Studium puerile fatiscit,
laeta nisi austeris varientur, festa profestis.
Disce libens: tetrici nec praeceptoris habenas
detestere, nepos. Numquam horrida forma magistri.
Ille licet tristis senio nec voce serenus
aspera contractae minitetur iurgia frontis,
numquam inmanis erit, placida suetudine vultus
qui semel inbuerit. Rugas nutricis amabit,
qui refugit matrem. Pappos aviasque trementes
anteferunt patribus seri, nova cura, nepotes.
Sic neque Peliaden terrebat Chiron Achillem
Thessalico permixtus equo nec pinifer Atlans
Anphitryoniadem puerum, set blandus uterque
mitibus adloquiis teneros mulcebat alumnos.
Tu quoque ne metuas, quamvis schola verbere multo
increpet et truculenta senex gerat ora magister.
Degeneres animos timor arguit; at tibi consta
intrepidus, nec te clamor plagaeque sonantes
nec matutinis agitet formido sub horis.
Quod sceptrum vibrat ferulae, quod multa supellex
virgea, quod fallax scuticam praetexit aluta,
quod fervent trepido subsellia vestra tumultu,
pompa loci et vani fucatur scaena timoris.
Haec olim genitorque tuus genetrixque secuti
securam placido mihi permulsere senectam.
Tu senium, quodcumque superlabentibus annis
fata dabunt, qui nomen avi geris, indole prima,
prime nepos, vel re vel spe mihi porge fruendum.
Nunc ego te puerum, mox in iuvenalibus annis,
iamque virum cernam, si fors ita iusserit; aut si
invidia est, sperabo tamen, nec vota fatiscent,
ut patris utque mei non inmemor ardua semper
praemia musarum cupias facundus et olim
hac gradiare via, qua nos praecessimus et cui
proconsul genitor, praefectus avunculus instant.
Perlege, quodcumque est memorabile. Prima monebo.
Conditor Iliados et amabilis orsa Menandri
evolvenda tibi: tu flexu et acumine vocis
innumeros numeros doctis accentibus effer
adfectusque inpone legens. Distinctio sensum
auget et ignavis dant intervalla vigorem.
Ecquando ista meae contingent dona senectae?
Quando oblita mihi tot carmina totque per aevum
conexa historiae, soccos aulaeaque regum
et melicos lyricosque modos profando novabis
obductosque seni facies puerascere sensus?
Te praeeunte, nepos, modulata poemata Flacci
altisonumque iterum fas est didicisse Maronem.
Tu quoque, qui Latium lecto sermone, Terenti,
comis et adstricto percurris pulpita socco,
ad nova vix memorem diverbia coge senectam.
Iam facinus, Catilina, tuum Lepidique tumultum,
ab Lepido et Catulo iam res et tempora Romae
orsus bis senos seriem conecto per annos;
iam lego civili mixtum mavorte duellum,
movit quod socio Sertorius exul Hibero.
Nec rudis haec avus admoneo, set mille docendo
ingenia expertus. Multos lactantibus annis
ipse alui gremioque fovens et murmura solvens
eripui tenerum blandis nutricibus aevom.
Mox pueros molli monitu et formidine leni
pellexi, ut mites peterent per acerba profectus,
carpturi dulcem fructum radicis amarae.
Idem vesticipes motu iam puberis aevi
ad mores artesque bonas fandique vigorem
produxi, quamquam imperium cervice negarent
ferre nec insertis praeberent ora lupatis.
Ardua temperies, dura experientia, rarus
eventus, longo rerum spectatus ab usu,
ut regat indocilem mitis censura iuventam.
Quae tolerata mihi, donec iam aerumna iuvaret
leniretque usu bona consuetudo laborem,
donec ad Augustae pia munera disciplinae
accirer varioque accingerer auctus honore,
aurea cum parere mihi palatia iussum.
Absistat Nemesis, ferat et fortuna iocantem.
Praesedi imperio, dum praetextatus in ostro
et sceptro et solio praefert sibi iura magistri
maioresque putat nostros Augustus honores.
Quos mox sublimi maturus protulit auctu,
quaestor ut Augustis patri natoque crearer,
ut praefecturam duplicem sellamque curulem,
ut trabeam pictamque togam, mea praemia, consul
induerem fastisque meis praelatus haberer.
His ego quaesivi meritum quam grande nepoti
consul avus lumenque tuae praeluceo vitae.
Quamvis et patrio iamdudum nomine clarus
posses ornatus, posses oneratus haberi;
accessit tamen ex nobis honor inclitus. Hunc tu
effice, ne sit onus, per te ut conixus in altum
conscendas speresque tuos, te consule, fasces.
I.
AUSONIUS HESPERIO FILIO
Libellum, quem ad nepotulum meum, sororis tuae filium, instar protreptici luseram, venturus ipse praemisi legendum. Hoc enim malui quam ipse recitare, esset ut tibi censura liberior, quae duabus causis impediri solet: quod aures nostras audita velocius quam lecta praetereunt et quod sinceritas iudicandi praesentia recitantis oneratur. Nunc tibi utrumque integrum est, quia et legenti libera mora est et iudicaturo non obstat nostri verecundia. Set heus tu, fili dulcissime, habeo quod admoneam. Si qua tibi in his versiculis videbuntur (nam vereor, ut multa sint) fucatius concinnata quam verius et plus coloris quam suci habere, ipse sciens fluere permisi, venustula ut essent magis quam forticula, «instar virginum,
quas matres student
demissis umeris esse, vincto pectore, ut graciles sient».
Nosti cetera. Superest igitur, ut dicas: quid moraris iudicationem meam de eo, quod ipse pronuntias esse mendosum? Dicam scilicet me huiusmodi versibus foris erubescere, set intra nos minus verecundari: namque ego haec annis illius magis quam meis scripsi aut fortasse et meis: δὶς παῖδες οἱ γέροντες.
Ad summam valeat austeritas tua: mihi cum infante ratio est. Vale, fili dulcissime.
2.
AD NEPOTEM AUSONIUM
Sūnt ĕtĭām mūsīs sŭă lūdĭcră: mīxtă cămēnīs
ōtĭă sūnt, mēllītĕ nĕpōs, nēc sēmpĕr ăcērbī
ēxērcēt pŭĕrōs vōx īmpĕrĭōsă măgīstrī,
sēt rĕquĭē stŭdĭīquĕ vĭcēs rătă tēmpŏră sērvānt.
Ēt sătĭs ēst pŭĕrō mĕmŏrī lēgīssĕ lĭbēntēr
ēt cēssārĕ lĭcēt. Grāiō schŏlă nōmĭnĕ dīcta ēst,
iūstă lăbōrĭfĕrīs trībuāntŭr ŭt ōtĭă mūsīs.
Quō măgĭs āltērnūm cērtūs sūccēdĕrĕ lūdūm
dīscĕ lĭbēns: lōngūm dēlēnītūră lăbōrēm
īntērvāllă dămūs. Stŭdĭūm pŭĕrīlĕ fătīscīt,
laētă nĭsi aūstērīs vărĭēntūr, fēstă prŏfēstīs.
Dīscĕ lĭbēns: tĕtrĭcī nēc praēcēptōrĭs hăbēnās
dētēstērĕ, nĕpōs. Nūmquam hōrrĭdă fōrmă măgīstrī.
Īllĕ lĭcēt trīstīs sĕnĭō nēc vōcĕ sĕrēnūs
āspĕră cōntrāctaē mĭnĭtētūr iūrgĭă frōntīs,
nūmquam īnmānĭs ĕrīt, plăcĭdā suētūdĭnĕ vūltūs
quī sĕmĕl īnbŭĕrīt. Rūgās nūtrīcĭs ămābīt,
quī rĕfŭgīt mātrēm. Pāppōs ăvĭāsquĕ trĕmēntēs
āntĕfĕrūnt pătrĭbūs sērī, nŏvă cūră, nĕpōtēs.
Sīc nĕquĕ Pēlĭădēn tērrēbāt Chīrŏn Ăchīllēm
Thēssălĭcō pērmīxtŭs ĕquō nēc pīnĭfĕr Ātlāns
Ānphĭtrўōnĭădēm pŭĕrūm, sēt blāndŭs ŭtērquĕ
mītĭbŭs ādlŏquĭīs tĕnĕrōs mūlcēbăt ălūmnōs.
Tū quŏquĕ nē mĕtŭās, quāmvīs schŏlă vērbĕrĕ mūltō
īncrĕpĕt ēt trŭcŭlēntă sĕnēx gĕrăt ōră măgīstēr.
Dēgĕnĕrēs ănĭmōs tĭmŏr ārgŭĭt; āt tĭbĭ cōnstā
īntrĕpĭdūs, nēc tē clāmōr plāgaēquĕ sŏnāntēs
nēc mātūtīnīs ăgĭtēt fōrmīdŏ sŭb hōrīs.
Quōd scēptrūm vībrāt fĕrŭlaē, quōd mūltă sŭpēllēx
vīrgĕă, quōd fāllāx scŭtĭcām praētēxĭt ălūtă,
quōd fērvēnt trĕpĭdō sūbsēllĭă vēstră tŭmūltū,
pōmpă lŏci ēt vānī fūcātūr scaēnă tĭmōrīs.
Haēc ōlīm gĕnĭtōrquĕ tŭūs gĕnĕtrīxquĕ sĕcūtī
sēcūrām plăcĭdō mĭhĭ pērmūlsērĕ sĕnēctām.
Tū sĕnĭūm, quōdcūmquĕ sŭpērlābēntĭbŭs ānnīs
fātă dăbūnt, quī nōmĕn ăvī gĕrĭs, īndŏlĕ prīmā,
prīmĕ nĕpōs, vēl rē vēl spē mĭhĭ pōrgĕ frŭēndūm.
Nūnc ĕgŏ tē pŭĕrūm, mōx īn iŭvĕnālĭbŭs ānnīs,
iāmquĕ vĭrūm cērnām, sī fōrs ĭtă iūssĕrĭt; aūt sī
īnvĭdĭa ēst, spērābŏ tămēn, nēc vōtă fătīscēnt,
ūt pătrĭs ūtquĕ mĕī nōn īnmĕmŏr ārdŭă sēmpēr
praēmĭă mūsārūm cŭpĭās fācūndŭs ĕt ōlīm
hāc grădĭārĕ vĭā, quā nōs praēcēssĭmŭs ēt cuī
prōcōnsūl gĕnĭtōr, praēfēctŭs ăvūncŭlŭs īnstānt.
Pērlĕgĕ, quōdcūmque ēst mĕmŏrābĭlĕ. Prīmă mŏnēbŏ.
Cōndĭtŏr Īlĭădōs ĕt ămābĭlĭs ōrsă Mĕnāndrī
ēvōlvēndă tĭbī: tū flēxu ĕt ăcūmĭnĕ vōcīs
īnnŭmĕrōs nŭmĕrōs dōctīs āccēntĭbŭs ēffēr
ādfēctūsque īnpōnĕ lĕgēns. Dīstīnctĭŏ sēnsūm
aūgĕt ĕt īgnāvīs dānt īntērvāllă vĭgōrēm.
Ēcquāndo īstă mĕaē cōntīngēnt dōnă sĕnēctaē?
Quāndo ōblītă mĭhī tōt cārmĭnă tōtquĕ pĕr aēvūm
cōnēxa hīstŏrĭaē, sōccōs aūlaēăquĕ rēgūm
ēt mĕlĭcōs lўrĭcōsquĕ mŏdōs prōfāndŏ nŏvābīs
ōbdūctōsquĕ sĕnī făcĭēs pŭĕrāscĕrĕ sēnsūs?
Tē praēeūntĕ, nĕpōs, mōdūlătă poēmătă Flāccī
āltĭsŏnūmque ĭtĕrūm fās ēst dĭdĭcīssĕ Mărōnēm.
Tū quŏquĕ, quī Lătĭūm lēctō sērmōnĕ, Tĕrēntī,
cōmĭs ĕt ādstrīctō pērcūrrīs pūlpĭtă sōccō,
ād nŏvă vīx mĕmŏrēm dīvērbĭă cōgĕ sĕnēctām.
Iām făcĭnūs, Cătĭlīnă, tŭūm Lĕpĭdīquĕ tŭmūltūm,
āb Lĕpĭdo ēt Cătŭlō iām rēs ēt tēmpŏră Rōmaē
ōrsūs bīs sēnōs sĕrĭēm cōnēctŏ pĕr ānnōs;
iām lĕgŏ cīvīlī mīxtūm māvōrtĕ dŭēllūm,
mōvīt quōd sŏcĭō Sērtōrĭŭs ēxŭl Hĭbērō.
Nēc rŭdĭs haēc ăvŭs ādmŏnĕō, sēt mīllĕ dŏcēndō
īngĕnĭa ēxpērtūs. Mūltōs lāctāntĭbŭs ānnīs
īpse ălŭī grĕmĭōquĕ fŏvēns ēt mūrmŭră sōlvēns
ērĭpŭī tĕnĕrūm blāndīs nūtrīcĭbŭs aēvōm.
Mōx pŭĕrōs mōllī mŏnĭtu ēt fōrmīdĭnĕ lēnī
pēllēxi, ūt mītēs pĕtĕrēnt pĕr ăcērbă prŏfēctūs,
cārptūrī dūlcēm frūctūm rādīcĭs ămāraē.
Īdēm vēstĭcĭpēs mōtū iām pūbĕrĭs aēvī
ād mōrēs ārtēsquĕ bŏnās fāndīquĕ vĭgōrēm
prōdūxī, quāmquam īmpĕrĭūm cērvīcĕ nĕgārēnt
fērrĕ nĕc īnsērtīs praēbērēnt ōră lŭpātīs.
Ārdŭă tēmpĕrĭēs, dūra ēxpĕrĭēntĭă, rārūs
ēvēntūs, lōngō rērūm spēctātŭs ăb ūsū,
ūt rĕgăt īndŏcĭlēm mītīs cēnsūră iŭvēntām.
Quaē tŏlĕrātă mĭhī, dōnēc iam aērūmnă iŭvārēt
lēnīrētque ūsū bŏnă cōnsuētūdŏ lăbōrēm,
dōnĕc ăd Aūgūstaē pĭă mūnĕră dīscīplīnaē
āccīrēr vărĭōque āccīngĕrĕr aūctŭs hŏnōrĕ,
aūrĕă cūm pārērĕ mĭhī pālātĭă iūssūm.
Ābsīstāt Nĕmĕsīs, fĕrăt ēt fōrtūnă iŏcāntēm.
Praēsēdi īmpĕrĭō, dūm praētēxtātŭs ĭn ōstrō
ēt scēptro ēt sŏlĭō praēfērt sĭbĭ iūră măgīstrī
māiōrēsquĕ pŭtāt nōstrōs Aūgūstŭs hŏnōrēs.
Quōs mōx sūblīmī mātūrūs prōtŭlĭt aūctū,
quaēstŏr ŭt Aūgūstīs pātrī nātōquĕ crĕārēr,
ūt praēfēctūrām dŭplĭcēm sēllāmquĕ cŭrūlēm,
ūt trăbĕām pīctāmquĕ tŏgām, mĕă praēmĭă, cōnsūl
īndŭĕrēm fāstīsquĕ mĕīs praēlātŭs hăbērēr.
Hīs ĕgŏ quaēsīvī mĕrĭtūm quām grāndĕ nĕpōtī
cōnsŭl ăvūs lūmēnquĕ tŭaē praēlūcĕŏ vītaē.
Quāmvīs ēt pătrĭō iāmdūdūm nōmĭnĕ clārūs
pōssēs ōrnātūs, pōssēs ŏnĕrātŭs hăbērī;
āccēssīt tămĕn ēx nōbīs hŏnŏr īnclĭtŭs. Hūnc tū
ēffĭcĕ, nē sĭt ŏnūs, pēr te ūt cōnīxŭs ĭn āltūm
cōnscēndās spērēsquĕ tŭōs, tē cōnsŭlĕ, fāscēs.